 |
| Isırgan otu ( Urtica dioica ) İki yıllık bir bitkidir, kışın toprak üstü kısmı ölür. |
Bilimsel adı 'urtica' olan ısırgan ( Isırgangiller / Urticaceae familyasından ), yakıcı tüylü, tek ya da iki yıllık otsu bir bitki cinsine verilen ortak bir addır. Anavatanı Avrupa , Asya ve Afrika olmasına rağmen , günümüzde hemen hemen dünyanın her yerinde yetişir. Türkiye'de 5 ısırgan türü yetimektedir. Bunlardan en bilineni, büyük ısıgan olarak kabul edilen Urtica dioica'dır. 2 m. kadar uzar, çok yıllıktır, kışın toprak üstü kısmı ölür.
Isırgan otunun en beligin özelliği, temas edildiğinde batıcı ve yakıcı olmasıdır. Latince adı olan urtica, 'acı' anlamına gelen bir kelimesinden türetilmiştir. Bu nedenle eldivenle toplamak gerekir. Bu özelliği, küçük çoçuklara karşı korku aracı olarak kullanılmasına neden olmuştur. Eskiden bazı toplumlarda dayak aracı olarak kullanılmıştır. Roma askerleri soğuk havalarda savaşırken, vücutlarını ısırgan sürerek korumuştur. Bu durum yapraklarında bulunan 'Histamin' moleküllerinden kaynaklandığı tespit edilmiştir. Pişirildiğinde ve kurutulduğunda bitkinin bu yakıcı özelliği kaybolmaktadır.
Isırgan, yurdumuzda çok yaygın bir bitki olduğu için, bazı yörlerde şu adlarla da bilinir. Çınçar, Cızgan, Dalağan, Dalan, Çırağan, Gezgeç, Gidişgen, Bırkı, Sırgan, Yığınç vs.
 |
| Bahçemde yetişen ısırgan otları |
Isırgan otu, mineral ve C vitamin bakımından çok zengindir. Genç sürgünleri ve yaprakları pişirilerek ıspanak gibi yenir. Çiğ olarak, salata yapılır. Yaprak ve çiçeği kurutularak da kullanılır, ısırgan çayı olur.
Yapılan bilimsel çalışmalar sonunda ağrı kesici, yara iyileştirici ve mikroorganizmaların yayılmasını engellediğinin anlaşılmasıyla birlikte daha çok aranan ve kullanılan bir bitki haline gelmiştir. Özellikle eklem ve romatizma tedavisinde kullanılmıştır. Şifalı bitkiler konusunda uzman bir doktorun ısırgan için; 'İnsanlar bilse başka bitki yetiştirmez.' diyerek ne kadar yararlı olduğu belirtmek istemiştir.
Isırgan, kökü, yaprağı ve tohumları ile beraber komple bir şifa kaynağıdır. Eski çağlardan beri çeşitli hastalıkların tedavisinde kullanılmıştır. Ayrıca tekstil sanayinde, kağıt sanayinde ve boya sanayinde kullanılmaktadır.
Isırgan otunun bazı türlerinden pamuk, keten gibi elyafından kumaş yapılmaktadır. Son yıllarda pamuk fiyatının artması ve organik kumaş talebi nedeniyle ısırgan otu daha çok önem kazanmaya başlamıştır. Yurdumuzda da bu konuda çalışmalar yapılmaktadır.
 |
| Dalağan, Kara ısırgan, Eşek ısırganı ( Urtica pilulifera ). Tohumları aktarlarda satılır ve tedavide kullanılır. |
 |
| Küçük ısırgan, Cılağan ( Urtica urensi ) Tek yıllık bir bitkidir. |
Giresun ilimiz için ısırgan otunun (Giresunlular sırgan der) daha ayrı bir önemi vardır. Bu arada Giresunlu olduğumu da belirteyim. Doğu Karadeniz Bölgesi'nin en çok fındık yetiştiren iki ili, Ordu ve Giresun arasında eskiden beri tatlı bir rekabet vardır. Özellikle, Giresunspor - Orduspor maçlarında bu durum ilginç görüntü ve sloganlara neden olmaktadır. Ordulular Giresunlulara ISIRGANCI, Giresunlularda Ordululara KABAKCI diye takılarak bunu dile getirirler.
Öğrencilik yıllarımda, Ordulu arkadaşlarımdan sıkça duyduğumuz 'ısırgancı' sözü doğrusu beni kızdırırdı. Isırgancı denmesini aşağılayıcı bulurdum.
Aslında, bu yakıştırma çok da haksız değildir. Giresun'da ısırganı gerçekten çok sevilir ve değişik yemeklerini yaparak bunu belli ederler. Bunlardan en meşhuru da, 'sırgan yağlaşı' dır. Daha çok Giresun yöresine özgü olan bu yemek, taze ısırgan yapraklarından, özellikle ilkbaharda yaylalara çıkıldığı zaman yapılır. Yaylalarda yetişen pülpürüm ısırgan iyice ezildikten sonra unla pişirilir ve daha sonrada üzerine süt konularak yenir.
Bu yıl bahçemin her tarafında ( Seferihisar ) ısırgan otu çıktı, tohumları gübre ile gelmiş. Çorbası çok güzel oluyor. Ayrıca suyunu çıkararak, zararlı böceklere karşı kimyasal ilaç yerine kullanmayı düşünüyorum. Artık eskisi gibi, 'ısırgancı ' denmesine de kızmıyorum. Doğanın bize ikramı olan, bu değerli bitkiyi daha çok kullanmamız gerekir.
 |
| Isırgan otu çiçeği ( Yakın çekim ) |
 |
| Isrgan otunun yaprağı ( Yakın çekim ) |
 |
| Isırgan otları ( Bahçemden ) |
 |
| Isırgan otu ve yakıcı tüyleri ( Yakın çekim ) |
Yazımı bitirirken size ilginç bir yarışmadan, 'Dünya Isırgan Yeme Şampiyonası' dan söz etmek istiyorum ( Wikipedia'dan alıntıdır ).
Yarışma, iki komşu çifçinin hangisinde en fazla ısırgan otu istilası olduğu konusunda bir anlaşmazlığı çözmeye çalıştığı ve birinin diğerine 'Benimkinden daha uzunolan herhangi bir ısırgan otunu yerim' dediği 1986 yılına dayanır. İngiltere'de düzenlenen Dünya Isırgan Yeme Şampiyonası binlerce kişiyi Dorset'e çeker ve yarışmacılar mümkün olduğunca çok çiğ bitki yemeye yemeye çalışırlar. Yarışmacılara bitkinin 60 cm sapları verilir ve yapraklarını soyup yerler. Belirli bir süre içinde en çok ısırgan otu yaprağını soyup yiyen kişi kazanan olur.Kaynaklar: Türkiye'nin Yabani Besin Bitkileri ve Ot Yemekleri ( Prof. Dr. Ertan Tuzlacı ). Türkçe Bitki Adları Sözlüğü ( Turhan Baytop ).Bitki Mitosları ( Deniz Gezgin ).
( Bu yayın 26. 04. 2025 tarihinde güncellenmiştir. )
