KÜÇÜKTENE VE KARAGÖL YAYLALARI

Çimen eveleği / küçüktene ( Bistorta officinalis subsp. carneum )
Gedikkaya Yaylası, Giresun

Doğu Karadeniz yaylalarında bolca yetişen  küçüktene ( ya da gücükdene), madımakgiller (Polygonaceae)  ailesinden çok yıllık otsu bir bitkdir. Yaz aylarında Doğu Karadeniz yaylarına çıkarsanız başağa benzeyen pembe renkli çiçekleri ile adeta sizi büyüler. Özellikle  hayvanlardan korunan (bağlak - çitle çevrilmiş tarla) yerlerde  yoğun bir popülasyon oluşturarak uzaktan bile dikkat çeker. Küçüktene, madamak (polygonum cognatum) ile akrabadır, daha önce madımak türleri arasında  kabul edilmiştir. 50 cm. kadar büyür, taban yaprakları geniş ve kama şeklindedir.  Çiçek açmadan önce genç bitkilerin yaprakları toplanarak ıspanak gibi sebze olarak yenir. Giresun yöresinin  kurufasulye ile  pişirilen 'küçükdene çorbası' çok  meşhurdur. 

Çoçukluğumda yaylada annemle gücükdene toplamaya giderdik, kışın da yemek için fazlası  kurutulurdu. Yayla yollarında ve pazarlarda, özellikle köylü kadınların toplayarak satıkları bu sebzeyi yemediyseniz tavsiye ederim. 

Karagöl yaylalarından bir görüntü ( Giresun ) 

Bilimsel adı Bistorta officinalis ( Eski adı: Polgonum bistorta )  olan bu bitkinin, Türkçe literatürdeki adı  çimen eveleğidir.  İki alt türü ile temsil edilir, bunlardan  Karagöl yaylarında ( Giresun )  yetişen alt türüne ( Bistorta officinalis Subsp. carneum ) dağlahanası ya da küçüktene ( gücükdene diye daha çok telefuz edilir ),  Erzurum - Kars yöresinde daha çok yetişen ( Bistorta officinalis Ssp.bistorta )  türüne  ise çimen eveleği, pencer denir ( Giresun yöresinde  evelek, çimenlik yerlerde yetişen  bir mantar türüne denir ).  Bitki halk arasında çoban değneği, kurtpençesi, çıyan otu, yılan kökü gibi adlarla da bilinir.  

Küçükdene ( Bistorta officinalis )
Karagöl yaylaları ( Giresun ) 

Bistorta officinalis doğal olarak Avrasya da yetişmektedir. A.B.D ve bazı ülkelerde ise doğallaşmıştır. Nemli toprakları ve güneşli ve yarı gölge yerleri sever. Kurak zamanlarda  bitkinin toprak üstü kısmı  kuruyarak uykuya çekilir. Soğuğa dayanıklıdır.  Çiçekleri daha büyük ve gösterişli olan 'Süperba' kültivarı, bahçelerde yetiştirilen  populer bir süs bitkisidir. Yer örtücü olarak ve  havuz kenarlarında,  nemli yerlerde yetiştirilir.  Kesme çiçek olarak da kullanılır. 

Kücüktene, çok yıllık ve rizomlu ( yeraltı gövdesi ) bir bitkidir, rizomları iki büklü olup yılana benzetildiği  için; dünyada yılan otu olarak bilinir. Bazı Avrupa ülkelerinde ise; bitki  bir tür acı puding yapımında  kullanıldiğı için  adına  'puding otu' denir.   Rusya ve K. Asya ülkelerinde,  bitkinin rizomları yenmektedir.   

Bitkinin tür adının officinal olması, tıbbi bir bitki olduğunu işaret etmektedir. Nitekim bitkinin  kökleri yaraların tedavi edilmesinde kullanılmaktadır. Yetiştirilmesi kolaydır. Tohumla ve bölme ile üretilir.

Küçükdene çiçeği ( Bistorta officinalis )  

Bistorta officinalis 

Kaynaklar: Vikipedi Özgür Ansiklopedi ve internet siteleri. 

MAYMUN ÇİÇEĞİ ( Mimulus )

Maymun çiçeği ( Mimulus hybridus ) 

Halk arasında bazı türlerinin çiçekleri maymun yüzünü andırdığı için adına maymun çiçeği denilen mimulus, Phrymaceae familyasından çalı ve otsu bitkilerden oluşan bitki cinsine verilen ortak addır. Yaklaşık 150 kadar türü bulunmaktadır.  K. Amerika, Avustralya, D. Asya ve  G. Afrika'da doğal olarak yetişir.  Mimulus, latince 'taklitci' anlamına gelir.  Bazı türleri misk kokulu olduğu için 'misk çiçeği' de denir.

Bahçelerde ve saksılarda en çok melez ( hibrit )  olan Mimulus hybridus çeşitleri yetiştirilir.  ( Sarı maymun çiçeği / Mimulus luteus  ya da  Eritranthe luteus, M. cupreus, M. lewisii, M. glutinosus, M. moschatus, Mimuluscardinalis gibi çok fazla türü vardır. ) 

Misk çiçeği de denilen mimulus çiçeği 

Mimulus çiçeği yurdumuzda tek yıllık olarak yetiştirilir. Sıcak ülkelerde çok yıllık olarak yetiştirilir. Huni şeklindeki çiçekleri parlak renkli ve gösterişlidir, aslanağzı çiçeğine benzer.  Beyaz, sarı, turuncu, mor renklerdeki çiçeklerin üzerinde bulunan  desenler ve koyu renkli lekeler  bitkiye mistik bir hava verir. Yaz boyunca ve sonbaharda çiçek açar.  En güzel çiçek açan bitkilerden sayılır. Çiçek açan dalları  budanarak filizlerin yeniden çiçek açması  sağlanır. Basit, kalp şeklindeki yapraklarının kenarı dişlidir, bitkiye ayrı bir güzellik verir. 

Mimulus çiçeğinin yaprakları çiğ ve pişirilerek yenir. Ancak tuzlu ve acı bir tadı vardır. Eskiden yerli halk tarafından tuz yerine kullanılmıştır. Halk hekimliğinde de kullanılır. Bazı lepidoptera ( pul kanatlılar ) larvaları için besin kaynağıdır. 

Mimulus, ılıman iklimlerde yetişir. Yer örtücü ve saksı çiçeği olarak  yetiştirilir. Güneşli, yarı gölge  yerleri ve nemli, drenajı iyi verimli toprakları sever. Hafif donlara dayanır. Bakımı kolaydır, yazın düzenli bir şekilde sulanarak toprağının  nemli tutulması gerekir. Tohumla,  çelikle ve poşet içinde satılan fidelerden yetiştirilir. 

Mimulus  çiçeği ve yaprağı  ( Mimulus hybridus  ) 

Maymun çiçeği / Mimulus  ( Mimulus hybridus  ) 

Kaynaklar: Vikipedi ve internet sitelerinden yararlanılmıştır.