 |
| Acı sarmaşık ya da Dolanbaç (Dioscorea communis ) |
Türkiye'deki tür sayısı: 1 ( iki çeşit )
Familyası: Dioscoreaceae / Dolanbacgiller.
Diğer Adları: Dolanbaç, Dolangaç, Dövülmüş avrat otu, Acı tilkişen, Gavur tilkişeni. Acı ot, Sarmaşıkfilizi, Sızı otu, Kara asma, Yandıran, Acıfiliz, Tilki üzümü, Sarmaşık, Şeytan şalgamı ... v.s.
Çok fazla yöresel adı olan Dioscorea communis ( ya da Tamus communis ), sarmaşık formunda, yumrulu kökleri olan otsu bir bitkidir. Nemli yerlerde yetişir, kışın toprak üstü kısmı kurur. Halk arasında daha çok ( Ege Bölgesin'de ) acı sarmaşık olarak olarak bilinir. Bazı yörelerde ise bitkiye 'dövülmüş avrat otu' denmesi ise ise; kadınlarımıza bakış açımızı göstermesi bakımından düşündürücüdür. Kalp şeklindeki yaprakları iri ve gösterişlidir, çiçekleri yeşilimsi renkli ve gösterişsizdir. Meyveleri boncuk şeklinde, üzümsü, önce yeşil, olgunlaşınca kırmızı renkli olur. Çok yıllık olmasına rağmen, kışın toprak üst kısmı kurur, kökü soğuğa dayanıklıdır. Her yıl biraz daha irileşen siyah renkli, yumru halinde bir kökü vardır, bahar gelince filizlenir.
Familyası: Dioscoreaceae / Dolanbacgiller.
Diğer Adları: Dolanbaç, Dolangaç, Dövülmüş avrat otu, Acı tilkişen, Gavur tilkişeni. Acı ot, Sarmaşıkfilizi, Sızı otu, Kara asma, Yandıran, Acıfiliz, Tilki üzümü, Sarmaşık, Şeytan şalgamı ... v.s.
 |
| Acı sarmaşık bitkisi ve kalp şeklindeki yaprakları |
Dolanbaç, zehirli bir bitki olmasına rağmen bazı Akdeniz ülkelerinde ve özellikle yurdumuzun Ege bölgesinde taze filizleri yenmektedir. Bitkinin meyveleri ve yumrusu ise zehirlidir. Tohumdan ürer, süs bitkisi olarak da yetiştirilir.
Bu bitkinin yendiğini Karadeniz'de bilmiyordum, 1990 yılında İzmir'e taşındığımız zaman öğrendim. İlkbaharda pazarlarda, yaprak açmamış filizleri 'sarmaşık' diye satılıyor. Bildiğim kadarı ile Doğukaradeniz bölgemizde çok yaygın bir bitki olmasına, yediği bilinmiyor. Özellikle fındık ocaklarına ( fındık ağacı ) sardığı için de zararlı bir ot kabul ediliyor ve temizleniyor.
 |
| Dolanbaç / Acı sarmaşık bitkisinin çiçekleri. |
Bu bitkinin yendiğini Karadeniz'de bilmiyordum, 1990 yılında İzmir'e taşındığımız zaman öğrendim. İlkbaharda pazarlarda, yaprak açmamış filizleri 'sarmaşık' diye satılıyor. Bildiğim kadarı ile Doğukaradeniz bölgemizde çok yaygın bir bitki olmasına, yediği bilinmiyor. Özellikle fındık ocaklarına ( fındık ağacı ) sardığı için de zararlı bir ot kabul ediliyor ve temizleniyor.
 |
| Dolambaç / meyve ( Tamus communis ). |
Aslında tümü ile zehirli olan bu bitkinin yenmesi risklidir. Hemen belirteyim, özellikle çiğ olarak yenmemesi gerektiği söyleniyor. Birde pişirirken / kavrulurken karıştırmamak gerekiyor, karıştırılırsa tadı çok daha fazla acı oluyor. Ege bölgesinde, ilkbahar gelince pazarlarda satılan acı sarmaşığın yılda en az bir kez yenmesinin sağlık açısından faydalı olduğu şeklinde bir de şehir efsanesi var.
Ayrıca Ege bölgemizde doğada yetişen tatlı sarmaşık ya da tilkişen ( Yabani kuşkonmaz / Asparagus acutifolius ) adı verilen ve yenen bir başka bir sarmaşık daha var. Bu iki sarmaşık karıştırılarak pişirildiğinde tadı daha az acı olmaktadır.
Acı sarmaşık, haşlandıktan sonra yumurtalı ve yumurtasız kavrularak yenmektedir. Ayrıca diğer ot yemeklerine de katılmaktadır. Yemediyseniz denemekte yahar var.
 |
| Bir adı da dövülmüş avrat otu olan 'Tamus communis' bitkisinin olgunlaşmış meyveleri ( Ordu ) |
 |
| Acı sarmaşık ( Tamus communis ) bitkinin genel görünümü |
 |
| Acı sarmaşık filizi ( Seferihisar / İzmir ) |
 |
| Acı sarmaşık / Dolanbaç ( Dioscorea communis ) |
Yararlandığım Kaynaklar: Türkiye'nin Yabani Besin Bitkileri Ve Ot Yemekleri ( Prof. Dr. Ertan Tuzlacı ), Türkce Bitki Adları Sözlüğü ( Turhan Baytop ), Vikipedi
