Cittaslow Botanik Park: HAYIT AĞACI ( Vitex agnus

Hayıt, nam-ı diğer namus ağacı

Bu yazımda doğanın bizlere bir armağanı olan hayıt ağacından, nam-ı diğer namus ağacından söz etmek istiyorum.

Hayıt, kökünden çiçeğine, meyvesinden gövdesine kadar her şeyi ile insanlara çok yararlı olan tıbbi bir ağaç / çalıdır. Bu nedenle dünyanın en faydalı bitkileri arasında kabul edilmektedir.

Anavatanı Akdeniz havzası olan hayıt, yurdumuzun güney ve batı bölgelerinde doğal olarak yetişmektedir. Maki formasyonu içinde yer almasına karşı kışın yapraklarını döker, nadir olarak ağaç olanlarına da rastlanmaktadır. ( http://www.gazetegercek.net/news_print.php?id=6125 )

Ben bu bitkiyle Seferihisar'da tanıştım, çiçeklerim için toprak ararken oldu. Burada eskiden beri çiçekleri hayıt toprağına dikerlermiş. Gerçekten de bu bitkinin dibinde oluşan topraklar, yaşlı köklerinin çürümesiyle oluştuğu için gevşek ve humusca çok zengin, çiçek yetiştirmeye oldukça elverişli.
Birde su kuyusu kazmak için o çevrede hayıt olup olmadığına bakılıyormuş. Hayıt, yer altı suyunun yüzeye yakın olduğunun işareti kabul edildiği için, su kuyuları da daha çok buralara kazılıyormuş.

Hayıt'ın, insanlar tarafından tanınması bundan 2500 yıl kadar önce Hipokrat sayesinde olmuştur. Tıbbın babası sayılan ünlü filozof, hayıtı yaraları tedavi etmek için kullanmıştır. Ancak, hayıt'ın esas dünyaca tanınması başka bir özelliğinin anlaşılmasından sonra olmuştur.
Hayıt ağacının bilimsel adı olan 'Vitex agnus - castus', Yunanca namus kelimesinden esinlenerek bu bitkiye verilmiştir. Homeros'un İlyada destanında hayıt, namus simgesi olarak kullanılmıştır.

Bu bitkinin namusla olan ilişkisine gelince; Genel olarak erkeklerde cinsel gücü artırıcı /afrodizyak bitkiler çok tanınırken, hayıt ise tam tersi 'antiafrodizyak' olması tanınmasına yol açmıştır.
Peki, böyle bir bitkiyi kim niçin kullanır derseniz; Bunun cevabını hristiyanlıkta aramamız gerekiyor.
Hristiyanlarda ( katolik mesebi ) din adamlarının evlenmemesi ve cinsel hayatlarının olmaması bu bitkiyi önemli hale getirmiştir. Nitekim bu nedenle hayıt'a, 'Namus ağacı', ' Rahip biberi ' gibi adlar verilmiştir. Manastırların çevrelerine hayıt dikilmiş olması da, bunun rahipler tarafından kullanıldığını göstermektedir.

Hayıtın günümüzde ki önemi ise daha sonra ortaya çıkmıştır. Hayıtın kadınlarda hormon dengesi üzerindeki olumlu etkisinin bilimsel olarak kanıtlanmasından sonra, bu defa, 'kadın otu' olarak önem kazanmıştır. Hayıt tohumları kadın hastalıklarının tedavisinde kullanılmaktadır.

Hayıt meyveleri ezilerek evlerde baharat olarak da kullanılmaktadır, aynı zamanda çok iyi bir sakinleştiricidir. Hayıt bitkisinin gövdesinden ise sepet yapılmaktadır. Köklerinden ise ip boyamada, sarı boya olarak yararlanılmaktadır.

Hayıt yaprakları 5-7 parçalı olup açık bir ele benzer, bu özelliğinden dolayı hayıt'a 'beşparmak otu' da denir. Hayıt yaprakları meyveleri gibi yararlıdır.

Hayıt yaz boyunca, başak şeklinde beyaz - mor ve tonlarında çok güzel ve kokulu çiçek açar. Hayıt çiçekleri arıcılık için çok önemlidir. Hayıt balının değişik bir aroması ve kokusu vardır. Bazı hastalıklara da iyi geldiği için aranan bir baldır.

Ülkemizde doğal olarak yetişen bu bitki; bazı ülkelerde tıbbi amaçlarla, bazı ülkelerde ise kokulu ve güzel çiçeklerinden dolayı süs bitkisi olarak yetiştirilmektedir.
Kısaca hayıt doğanın insanlara, özellikle kadınlara bir armağanı olup dört dörtlük bir bitkidir.