ATATÜRK ÇİÇEĞİ ( Poinsettia )

Kırmızı Atatürk çiçeği ( Euphorbia pulcherrima )

Ülkemizde,  Atatürk çiçeği adı ile  bilinen  ponsetya ( poinsettia ), sütleğengiller ( Euphorbiaceae ) familyasından, çok yıllık,  kışın da yapraklarını dökmeyen,  çalı formlu  bir  bitkidir. Serin ve nemli yerlerde yetişir.  Anavatanı Meksika'dır. 

Pembe  Atatürk çiçeği ( Euphorbia pulcherrima )

Botanik adı Euphorbia pulcherrrima'dır  ( Sinonim adı  / eş adı:  Poinsettia pulcherrima  ). Ponsetya ( poinsettia ),  ABD'li bitki bilimci Joel Roberts Poinsett'e izafeten verilmiştir.

İlk defa Mustafa Kemal Atatür zamanında Türkiye'ye  getirilmiştir.  Atatürk,  çok sevildiği ve beğendiği   için adına, ülkemizde  'Atatürk çiçeği' denir.  Bitkinin yapay olduğu, labaratuvarda üreten bilim adamları tarafından adına Atatürk çiçeği adı verildiği ise  şehir efsanesidir.  Nitekim bitki doğaldır,  Meksika, Orta Amerika  ve Güney Amerika'da doğal olarak yetişir.  Bilimsel  adlarında  da  'Atatürk' geçmemektedir.  Daha önce Aztekler tarafından kırmızı boya elde etmekte ve tıbbi amaçla kullanılmıştır. Atatürk çiçeği; dünya da  Noel çiçeği, Meksika alev yaprağı, Noel yıldızı, Boyalı yaprak, İstakoz bitkisi gibi adlarla bilinmektedir.  Kışın ve ilkbaharda çiçek açar. Yılbaşı ve noel süslemelerinde kullanılır.  En güzel hediyelik çiçeklerden biridir.  

Atatürk çiçeği'nın normal yaprakları koyu  yeşil renklidir. Çiçek kabul edilen  kırmızı, pembe ve beyaz renkli yaprakları ise   braktedir ( çiçek sapı yaprakcığı ). Bitkinin asıl çiçeği ise,  sarı renkli olup küçük ve gösterişsizdir.

Atatürk çiçeği ya da Ponsetya bitkisinin çiçeği 

Atatürk çiçeği kısa gün çiçeğidir, yani kışın çiçek açar. Daha erken çiçek açtırmak için ise, günde en az 14 saat  siyah bir poşet içinde tutulması gerekmektedir. Bu nedenle, seralarda renkli yaprakları açıncaya kadar, günün büyük bir kısmı üzeri ışık almayacak şekilde kapatılarak tutulmaktadır. Yaza doğru havaların ısınmasıyla birlikte brekte yaprakları  bozulduğundan,  derin bir budama yapılarak serin bir yerde bitki dinlendirilir.  Dünyada en çok üretilen iç mekan süs bitkilerinden biridir. Don olayı olmayan yerlerde bahçelerde de yetişir. Boyu 4 m. bulur. 

Pembe  Atatürk çiçeği ( Euphorbia pulcherrima ).

Atatürk çiçeği aydınlık ve nemli yerleri sever, direk güneş alan  yerlerden  uzak tutulmalıdır. Fazla sıcaktan  ve soğuktan olumsuz  etkilenir.  Yaprağına su serpilmesini sever.  Toprak bakımından ise,  humuslu, geçirimli ve hafif nemli toprakları sever.
Atatürk çiçeği,  çelikle ve kökten ayırma ile üretilir. Yetiştirilmesi kolay  değildir. Seralarda yetiştirilir ve çiçek açmaya başlayınca  satılır. 

Sarı Atatürk Çiçeği ( Poinsettia pulcherrima )

Atatürk çiçeği / Ponsetya ( Euphorbia pulcherrima ) 

Pembe  Atatürk çiçeği ve kediler. 

Kaynaklar: Vikipedi, Saksı Bitkileri El Kitabı ( Stephane Donaldson ve Peter Mchoy ). 

VANİLYA KOKULU BİR ÇİÇEK. & HELİOTROPE

Heliotrope, Kediotu ya da  Yalancı vanlya çiçeği
( Heliotropium arborescens ya da Heliotropium peruvianum )

Heliotropium arborescens'a, çiçekleri vanilya gibi koktuğu için yurdumuzda yalancı vanilya çiçeği ya da bahçe vanilyası denmektedir. Ayrıca cins adından dolayı kısaca  heliotrope denir. Dünyada ise kediotu olarak tanınır ( Yurdumuzda doğal olarak yetişen kediotu / valerina  türleri  ile hiçbir alakası yoktur ). Cins adının anlamından  dolayı ise  ( eski yunanca heliotropium  'güneşe dönük' anlamına gelir ) güneşçiçeği denir.   Anavatanı Peru'dur. Yetiştirilmesi  kolaydır, fazla bakım istemez. 

Heliotropium arborescens, çok yıllık bir sarmaşık olan ve meyvelerinden 'vanilin' adı verilen baharat  elde edilen vanilya bitkisiyle ( Vanilla planifolia ) karıştırmamak gerekir ( Bu arada, vanilla bitkisinden  elde edilen doğal vanilya çok pahalı olduğundan piyasada satılan  ürünlerin çoğunun  yapay ve sentetik olduğunu belirteyim.). Kısaca bu bitkiye çiçekleri  vanilya gibi koktuuğu için, 'yalancı vanilya' ya da 'bahçe vanilyası' denmektedir. Gerçek vanilya bitkisi ile hiç bir ilgisi yoktur. 

Yukarıda da belirttiğim gibi bilimsel adı 'Heliotropium arborescens' ya da  'Heliotropium peruvianum' olan yalancı vanilya çiçeği,  hodangiller ( boraginaceceae ) familyasının  'heliotropium' cinsinden, çok yıllık, herdem yeşil, çalımsı bir bitkidir. Sıcak ve ılıman iklimlerde yetişmektedir. Çok yıllık olmasına rağmen ülemizde daha çok mevsim çiçeği olarak, yazın yetiştirilir.  

Heliotrope daha çok saksı çiçeği  olarak  yetiştirilmektedir, yazın kümeler halinde mor renkli  çiçekler açar az da olsa beyaz, sarı ve lila renginde  çiçek açan çeşitleri de vardır. Yapaklarını dökmez,  buruşmuş gibi durur.  Bazı kültivarları uzun boyludur, bahçe çiçeği olarak yetiştirilir. 
Çiçekleri uzun ömürlü olduğu için,  kesme çiçek olarak da yetiştirilmektedir. Bitkinin solan çiçekleri kesilirse, yeniden çiçeklenir. Dikkat özellikle kedi ve köpekler için  zehirlidir.  

Yalancı vanilya çiçeği verimli, iyi drenajlı, nemli toprakları ve güneşli yerleri sever. Yazın öğle güneşinden korunmalıdır.

Heliotropium arborescens'in  bir özelliği de, ayçiçeği gibi gün içinde güneşi takip etmesidir. Bu nedenle 'Güneşçiçeği' de denir. Bir efsaneye göre;  bir su perisi  olan Clytie, güneş tanrısı Heliosa aşık olur ancak aşkı karşılıksiz kalır. Acı içindeki peri çiçeğe dönüşür ancak çiçekli hali ile bile güneşe bakar. Bitkinin ingilizce adı ise, kedi gibi güneşli yerleri sevdiği için 'kediotu' dur.

Kedi ve kediotu çiçeği
İkisi de güneşli yerleri çok seviyor.

Bir adı da kediotu olan yalancı vanilya çiçeği ve kedimiz  Sincap. 

Bir adı da güneşçiçeği olan yalancı vanilya çiçeği
( Heliotropium peruvianum ) 

Yalancı vanilya çiçeği çok yıllık olmasına rağmen, yurdumuzda genel olarak tek yıllık bir bitki  olarak  yetiştirilmektedir. Kışın soğuktan korunan yerlerde  çalılaşır. Çelikle ve tohumdan üretilir.

Not. Yurdumuzda doğal olarak yetişen, akrep kuyruğuna benzeyen beyaz çiçekli bir bitki olan bambul otu ya da  akrep otu ( Heliotropium europaeum ), yalancı vanilya çiçeği ile yakın akrabadır.  Ayni zamanda tıbbi  olan bambul otu,  eskiden böcek zehirlenmelerine karşı kullanılmıştır. 

Bambul otu /Akrep otu ( Heliotropium europaeum ) 

Yararlandığım kaynaklar. Bahçe Çiçekleri ( Nejat Ebcioğşlu ), Vikipedi 

( Bu yayın son olarak 21. 07. 2022 tarihinde güncellenmiştir. )