Cittaslow Botanik Park: DOLMA KENKERİ ( Onopordum illyricum )

6 Şubat 2025

DOLMA KENKERİ ( Onopordum illyricum )

Dolma kenkeri ( Onopordum illyricum )

Botanik adı Onopordum illyricum ( İllirya devedikeni ) olan dolma kengeri, papatyagiller ( Asteraceae ) familyasının kangal ( onopordum ) cinsinden, çok yıllık, otsu bir bitki türüdür. Subtropikal iklimlerde yetişmektedir. Avrupa'nın güneyi ve Batı Asya'ya özgüdür. Amerika ve Avusturalya'da doğallaşmıştır ve istilacı bir ot kabul edilir.

Onoprdum cinsinin 19'i ülkemizde olmak üzere 60 kadar türü bulunmaktadır. Yurdumuzda yetişen diğer yaygın kangal türleri ise; Kav dikeni ( Onoprdum carduchorum ). At dikeni ( Onopordum tauricum ) ve sıyırma ( Onoprdum bracteatum ) dur.

Dolma kenkeri, Balkan Yarımadası ve yurdumuzun Asıl Ege bölgemizde yetişmektedir. Halk arasında; Akgömlek kenkeri, eşekdikeni, deve kenkeri, dolma kenkeri, dolmalık kenger, keler diken, kenker, kocabaş otu, sıtma otu gibi adlarla da tanınmaktadır.

Dolma kenkeri çiçeği ( Onopordum illyricum )

Onopordum, eski yunanca 'eşek osuruğu' anlamına gelmektedir. Bu bitkiyi yiyen eşeklerin ( eşekler bu bitkiyi çok sever ) bol bol osurduğuna inanıldığı için bu ad verilmiştir. Tür adı ise illirya demektir, Balkan Yarımadasın'daki eski bir ülke olan 'İllyricum' dan gelmektedir. Tarihde, Balkan Yarımadası'nın Adriyatik Denizi kıyılarındaki bölgeye, İllir'ler yaşadığı yer anlamına 'İllirya' denmektedir. İllir ise Arnavutların ataları kabul edilmektedir. Bitkinin yörede yetiştiğini işaret ediyor.

Gövdesi beyaz renkli, kanatlı dikenlerle kaplıdır. Yazın üzerinden böcek, arı ve kelebeklerin hiç eksik olmadığı pembemsi- mor renkte çiçek açar. Bazı kelebek larvaları bu bitki ile beslenmektedir.

Dolma kenkeri - yaprağı ( Onopordum illyricum )

Bodrum yöresinde çok sevilen dolma kenkeri için, 'Et girmeyen eve kenker girer' diye de bir de söz varmış

Bitkinin rozet halindeki taban yapraklarından körpe iken dolma yapılır. Adına bu yüzden dolma kenkeri denir.

'Rozet halindeki dip yapraklarının sadece orta damar kısımları kalacak şekilde ayıklama yapılır. Daha sonra bunların içine dolma içi hazırlanıp konur ve uçlarından bir araya getirilerek bağlanıp pişirilir'

Genç çiçek başları ise pişirilerek enginar yerine sebze olarak kullanılmaktadır. Gövdesi ve kökü soyulduktan sonra çiğ olarak yenir. Doğa yürüyüşü sırasında bir kaç kez yemiştim. Çiçekleri ise, peynir mayalamak için kullanılmaktadır. Meyveleri aktarlarda karaciğer hastalıklarına karşı, deve dikeni tohumu adı ile satılmaktadır. Tohumlarından Aydın yöresinde 'kenker kahvesi' yapılmaktadır.

DOĞAYI TANIYALIM, SEVELİM VE KORUYALIM

Görselleri Seferihisar yöremizde çekmiştim. İyi seyirler.