ALTIN YAĞMUR AĞACI ( Koelreuteria )

Altın yağmur ağacı / Güvey kandili ağacı ( Koelreuteria paniculata 

Ülkemizde güvey kandili adı ile  bilinen  Altın yağmur ağacı ( Koelreuteria paniculata ), Akçaağaçgiller ( Sapindaceae ) familyasından, 8 - 12 m. boylarında, kışın yapraklarını döken, dağınık dallı,  çalı veya  ağaç formlu  bir bitkidir.  Anavatanı Doğu Asya'dır ( Çin, Japonya  ve Kore ). 

Üç türü vardır: 

- Koelreuteria paniculata:   Altın yağmur / fener ağac 

- Koelreuteria bipinnata: Çin fener ağacı

- Koelreuteria elegans.  Tayvan fener ağacı  

K.  paniculata, Çin  feneri şeklindeki meyveleri ve salkım halinde, parlak sarı renkli çiçekleri nedeniyle ılıman ıklim görülen bölgelerde ve yurdumuzda süs bitkisi olarak yetiştirilmektedir. Dalından döküen çiçekleri yerde çok güzel bir manzara oluşturur;  bu nedenle adına  dünyada  'Altın  yağmuru ağacı' denmektedir.  

Bitki ayrıca  sabun ağacı, fener ağacı, altın ağacı, vernik ağacı olarak da bilinmektedir.  

Çin'de, antik çağdan kalan beş ağaçdan  biri kabul edilmektedir.  Koelreuteria, bilginlerin mezarının başına  dikilmiştir. 

Yurdumuzda peyzaj bitkisisi olarak kullanılmaktadır. Yol kenarlarına, refujlere, parklara  dikilmektedir,  gölge ağacı olarak da kullanılır.  

Cins adı, 1723 - 1806  tarihleri arasında yaşamış Alman bitki bilimci Joseph Gottlieb KOELREUTER' a ithaf  edilmiştir.  Tür adı, 'Bileşik salkım' anlamına gelir, çiçek kurulunun yapısını işaret eder.

Güvey kandili ağacı / Altın yağmur ağacı   ( Koelreuteria paniculata 

Çiçekleri dalların ucunda ( terminal ), parlak sarı renkli, hafif kokuludur ve yaz aylarında çiçek açar. Bal arılarını kendine çeker. Uzun salkımlarda yoğun kümeleri oluşturmaktadır. Bileşik yapraklıdır, 15 kadar  yaprakcıktan oluşur.  Yapraklar ilk açınca   pembemsi - mor, yazın yeşil, sonbaharda sarı - turuncu bir renk alır.  Meyve, çin feneri şeklinde  üçgensi bir kapsüldür. İçinde üç tohum bulunur. Yapraklar döküldükten sonra da, uzun süre ağaç üzerinde kalarak hoş bir görüntü oluşturur.  Tohumlar sert, yuvarlak ve siyah renklidir. kolye ve süs eşyası  yapımında kullanılmaktadır. 

Günşli ve ılıman iklimlerde yetişir. Kuraklığa ve  soğuğa ( - 15 derece )  dayanıklıdır. Bu nedenle iç bölgelerimizde de yetişir.   Toprak bakımından seçici değildir, asitli, drenajlı, kuru  toprakları sever. Daha çok yurdumuzun kıyı bölgelerinde park ve yol kenarlarında yetiştirilmektedir. Bazı ülkelerde yaylıcı ve istilacı kabul edilmektedir.  Tohumla ve çelikle üretilir.

Güvey kandili ağacı ( Koelreuteria paniculata ) 

Güvey kandili ağacı ( Koelreuteria paniculata 

Kaynaklar: Britannica, Vikipedi, Türkiye'nin Ağaçları ve Çalıları ( Necati Güvenç Mamıkoğlu. Türkiye'nin Bütün Ağaçları ve Çalıları ( Prof.Dr. Ünal Akkemik. Ağaçlar ve çalılar 1 . (Prof. Dr. Ersin Yücel ). Peyzaj Bitkileri ve Özellikleri ( Erdi Ekren ). 

YALANCI KARABİBER AĞACI ( Schinus )

Yalancı karabiber ağacı ( Schinus molle )
Genel görünümü 

Genel adı biber ağacı ya da karabiber ağacı olan  şinoz ( schinus ), 30 m. kadar boylanan, herdem yeşil, sarkık  dallı ve gösterişli bir ağaç cinsidir. Bütün dünyada 30 kadar türü vardır.  Ana vatanı Orta ve Güney Amerika'dır (  Peru, Meksika, Brezilya, Kolombiya, Şili ). Ancak, süs bitkisi olarak  dünyaya dağılmıştır. Tropikal ve subtropikal iklimlerde yetişirler.   Yetiştirildiği bazı ülkelerde doğallaşmıştır. İstilacı bitkiler arasında  kabul edilir. Peru biber ağacı, Kaliforniya biber ağacı, Brezilya biber ağacı, Sakız ağacı, karabiber ağacı  gibi adlarla da bilinirler.  Yurdumuzda doğal olmayan bir türü  olan Schinus molle,  süs bitkisi olarak yetiştirir. 

  

Schinus molle, menengiçgiller ( Anacardiaceae ) ailesine mensuptur, 10 m. kadar boylanır. Gerçek / ticari karabiber elde edilen, sarmaşık formlu / ağaçsı  bir bitki olan 'Piper nigrum'  ile akraba değildir.  Ancak, 'pembe karabiber' olarak bilinen  bir baharatın kaynağıdır. Kabuklarından amerikan sakızı elde edilir. Ayrıca sarı boya ve parfümeri sanayinde kullanılır.  Bitkinin filizleri koparıldığında şeffaf bir sıvı çıkar.

Boyu 30 cm bulan, yeşil renkli ve bileşik  yapraklıdır. Ovulduğunda karabiber gibi kokar.  Çiçekler gösterişsiz,  küçük, yeşilimsi sarı renkli olup,  dalların uclarında kümeler halinde çiçek açarlar.   Erkek ve dişi çiçekler ayrı ağaçlarda bulunur ( iki evciklidir / dioik ). Bitkinin en gösterişli kısmı, oldukca narin olan yaprakları ile beraber  olgunlaşınca kırmızı - pembe  renkli olan ve uzun süre bitki üzerinde kalan  küçük küre şeklinde  meyvelerin oluşturduğu  salkımlardır.  Meyveler karabiber gibi kokar ve karabiber tadındadır.  Bu nedenle adına yalancı karabiber ağacı  denir. Bitki,  Peru'ya özgü olduğu için Peru biber ağacı da denir.  

Yalancı karabiber ağacı ( Schinus molle )
Meyve ve yaprağı 

Yalancı karabiber ağacı, güneşli ve ılıman iklimlerde yetişir, kuraklığa dayanıklıdır. Kısa süreli donlardan etkilenmez. Kumlu, derin verimli topraklarda yetişir, tuza dayanır. Akdeniz iklimi görülen kıyılarımızda  park, bahçe ve yol kenarlarında  süs bitkisi olarak yetiştirilir.

Uzun ömürlü ve   dayanıklı bir ağaçtır. Tohumla ve çelikle üretilir. Ancak, bahçelere  dikilmesi pek tavsiye edilmez. 

Yalancı karabiber ağacı ( Schinus molle )
Çiçeği 

Yalancı karabiber ağacı / çiçeği  ( Schinus molle )
Yakın çekim

Yalancı bşber ağacı ( Schinus molle )
Meyveleri 

Kaynaklar: Vikipedi. Türkiye'nin Bütün Ağaçları ve Çalıları ( Prof. Dr. Ünal Akkemik ). Türkiye'nin Ağaçları ve Çalıları ( Necati Güvenç Mamıkoğlu ). Ağaçlar ve Çalılar ( Prof. Dr. Ersin Yücel ) 

KESTANE ZAMANI

Anadolu kestane ağacı ( Castanea sativa )
Ovacık, Kemalpaşa / İzmir  

Kestane, kayıngiller ( Fagaceae )  ailesinden, kışın yaprağını döken bir orman ağacı cinsidir.  Ayni adı taşıyan meyveleri yendiği için, eski çağlardan beri insanlar için önemli bir besin kaynağı olmuştur. Hatta tahıl yetişmeyen dünyanın bazı  yerlerinde,  unundan ekmek yapıldığı için 'fakir ekmeği', ağacına da 'ekmek ağacı' denir.  Adı konusunda kesin bir bilgi olmamakla birlikte, Eski  Yunanistan'daki  'Castania' şehrinden dan geldiği iddia edilir.   Kuzey yarımkürenin ılıman iklim görülen yerlerinde yayılış gösteren 15  kadar türü bulunmaktadır.   Günümüzde bazı ülkelerde tarımı yapılmaktadır, süs bitkisi olarak da yetiştirilir. Yurdumuzda,  Anadolu kestanesi türü doğal olarak  yetişmektedir.   

Bilimsel adı 'Castanea  sativa' olan Anadolu kestanesi, Karadeniz ve Marmara bölgelerimizin ormanlarında yoğun olarak,  Ege ve Akdeniz bölgelerimiz de ise lokal olarak ( belli bir yerde ) yetişmektedir. Boyu 30 m. yi bulur, geniş ve dağınık tepeli bir ağaçtır. En çok kestane yetişen illerimiz başında  Aydın gelir.  İzmir, Kastamonu, Bursa ve Sinop,  en çok  kestane yetişen  diğer illerimizdir.  Kestane ağacı yüksek,  serin  ve güneşli yerleri sever. Tohumla ve aşı ile üretilir. 

Anıt kestane ağacı, Ovacık / Kemalpaşa
( Teos Doğa Sporları Grubu ) 

Kestane ağacı,  çok dayanıklı  ve uzun ömürlüdür,   1000 yıl kadar  yaşıyabilir.  İlkbaharda beyaz - yeşilimsi  renkli  çiçek açar. Erkek ve dişi çiçekler ayni ağaç üzerinde ve çoğu zaman birbirlerine  yakın yerlerde  bulunur. Geniş mızraksı yapraklarının kenarı testere gibi  dişlidir. Sonbaharda dökülmeden önce kahverengine döner. Meyvenin diş kabuğu ( kupula )  kirpi gibi dikenlidir ( Giresun yöresinde topur denir ). İçindeki meyve ( 1 - 3 tane  )  parlak kahve rengi kabukludur.  Mineral bakımından  ( potasyum, fosfor, magnezyum,  kalsiyum, demir bulunur ) çok zengindir. Bazı hastalıkara  iyi geldiği  söylenir. Taze olarak, haşlanarak ve kebap yapılarak yenir.  Meyvelerinden bir tür tatlı olan  kestane şekeri yapılır.  Ayrıca kestane balı çok  değerlidir. 

Beyaz çiçekli at kestanesi ( Aesculus hippocastaneum )

At kestanesi ( Aesculus ) tohumları zehirli olan , kestaneden tamamen farklı ( Sapindaceae / akçaağaçgiller  familyasından )  bir bitki cinsidir.  Yurdumuzda doğal olarak yetişmez, park, bahçe  ve yol kenarlarına süs bitkisi olarak dikilir. Meyveleri gerçek kestaneye çok benzediği halde, yaprak ve çiçekleri çok farklıdır. Eskiden atlara yedirildiği için adına at kestanesi denir.   

Kestane ağacı  meyvesi 

Çoçukluğumda, sonbahar gelince ormanlara kestane toplamaya giderdik. Topurundan ( kupula ) ayırırken dikenleri  elimize batardı. Yine de ormana gitmeyi, kestane toplamayı severdim.   Bir kısmı,  kışın yemek için  ipe dizilerek kurutulurdu. Okula giderken çantamıza konurdu.Babam akşam yerken mutlaka bize bir kaç tane kestane hikayesi anlatırdı.   

Halk arasında  yakınlarını küçümseyenler  için söylenen, 'Kestane kabuğundan çıkmiş da, kabuğunu beğenmemiş', atata sözü, kabuğu dikenli olduğunu için  söylenmiştir.   

Karadeniz Bölgesi'nde yetişen kestaneler ( kuzu kestanesi  ) küçük ama  lezzetli olur.   Ağacı ise sağlam ve suya dayanıklı olduğu için,  evlerin, binanın yükünü taşıyan baba direği  kestane  ya da peliten ( meşe ) yapılmıştır.  

Bundan  3  yıl kadar önce İzmir'in  Kemalpaşa ilçesine,  Teos Doğa Sporlar Grubu olarak, gezmeye ve doğa yürüyüşü yapmaya gitmiştik.  Ormandaki  kestane ağaçlarının sahibleri olduğu söylenince, aklıma, rahmetli babamın anlattığı  hikayelerden biri  gelmişti.   

Osmanlılar zamanında, Uludağ'da  ( Bursa )  kestane topladığı için bir  çobani fena halde döverler ve topladığı  kestanelerini elinden alrlar.  Derdini anlatacak kimseyi bulamayan çoban hayıflanarak,  'fesimi havaya atıp yere düşünceye kadar, ah bir  padişah olsam' diye dolaşırken, bunu duyan padişahın adamları  çobanı yakalayıp padişahın huzuruna çıkarırlar. Padişaha, çobanın tahtında gözü olduğunu söylerler. Çobanı dinleyen padişah, onun saf biri olduğunu anlayınca tahtına oturtarak,  fesini havaya at düşene kadar padişh sensin der.  Çoban  ne istemiş  olabilir, tahmin ediniz bakalım. Fesini havaya atan çoban, Uludağdağ  vakıf / serbest  diye bağırır.

2003 yılında emekli olunca Seferihisar'a yerleşmiştim.  Bir gün pazarda dolaşırken bir  kamyonette  boy boy, ince uzun  sırıklar satan bir adama  rastlamıştım.  Merak edip bunlardan  ne oluyor diye sorunca, o da bana siz nerelisiniz? diye sormuştu.  Karadenizli, Giresunlu  olduğumu söyleyince,  alaycı bir şekilde  belli oluyor demişti. Zeytin çırpmak içn kullanılırmış, daha esnek ve  dayanıklı olduğu için,   kestane ağacından yapılıyormuş.   

Yine babamdan dinlediğim bir başka kestane hikayesi.  Kestane yerken ne zaman  anlatmaya kalksam  bizimkiler ( ailem ), şimdi sırası değil  diyerk lafı ağzıma tıkarlar.  Bari sizlere  anlatayım. Adamın biri yabancı bir  köye  misafir olmuş.  Yemekten sonra kendisine ikram edilen kestane  çok hoşuna gitmiş ve bu meyvenin  nerde, nasıl  yetiştiğini sormuş.   Ormanlarda, ağaçta kendisi yetişiyor demişler.  Adam bu ağacı her yere diksenize  demiş.

Gece yatınca yediği kestanelerin etkisiyle ishal olan adam, tuvaleti bulamayınca  her yeri batırmış.  Sabahleyin kimse uyanmadan gitmek isterken ev sahibi ile karşılaşınca, o akşamki  meyvesini yediğmiz ağacın adı neydi diye sormuş. Kestane ağacı deyince, onun köklerini kesin demiş.  Ev sahibi, akşam  her yere dikin  diyordunuz  deyince,  gidip odaya bir  bakın, der.   

Eskiden sonbahar gelince  ormanlardan topladığımız  kestane,  şimdi artık en pahalı meyveler arasında yer alıyor. Yakında  kebabı,   baklava gibi tane ile satılmaya başlarsa  şaşmamak lazım. Kestane toplamaya gittiğimiz ormanların çoğu  ise   özel mülk  olmuş. Artık ormanlarımıza  bile giremiyoruz.    

Biz hala 'Kestane kebap, yemesi sevap'  demiye devam edelim. Bu gidişle başımıza daha neler gelecek bakalım!  Sevgiyle kalın ağaç ve bitki severler. 

Kestane ağacı ( Sonbahar ) 

Kestane ağacı  çiçeği ( erkek çiçek ).  

Kestane ağacı  çiçeği ( dişi  çiçek )

Kaynaklar: Türkiye'nin  Bütün Ağaları  Ve Çalıları ( Prof. Dr. Ünal Akkemik ). Ağaçlar ve Çlılar 1 ( Prof. Dr. Ersin Yücel ). Türkiye!nin  Ağaçları ( Gülnar Önay ). Türkiye'nin Ağaçları ve Çalıları ( Necati Mamıkoğlu ). Vikipedi. 

ALACALI SÜTLEĞEN ( Üçüz Çiçeği )

Alacalı sütleğen / Üçüz çiçeği  ( Euphorbia marginata )
Bitkinin Genel görünümü 

Alacalı sütleğen,  adından da anlaşılacağı gibi bütün dünyada süs bitkisi olarak yetiştirilen otsu bir sütleğen türüdür. En büyük bitki ailelerinden olan Sütleğengiller ( Euphorbiaceae ) çoğu otsu olmak üzere çalı ve ağaçlardan oluşan  209 cins  ve 6482  türle bitki dünyasında  temsil edilir.  Bunlardan  bazıları ( E.  ingens / Ağaç kaktüs,  E. milii / Noel yıldızı , E. pulcherrima / Atatürk çiçeği, E. tirucalii / Kalem kaktüs,  vs. ),  aynı zamanda  süs bitkisi olarak yetiştirilirler. Bu bitkilerin ortak özelliği; toksit ve allerjik, beyaz, sütsü ( lateks ) bir sıvı taşımalarıdır. Bazı türleri ise kaktüsler gibi sukkulenttir 

Botanik adı  Euphorbia marginata olan alacalı sütleğen, tek yıllık ve otsu bir bitkidir. Anavatanı Kuzey Amerika'dır. Ancak süs bitkisi olarak dünyaya dağılmış ve bazı ülkelerde doğallaşmıştır. 

E. marginata, oldukca gösterişli ve dekoratif bir bitkidir. Yapraklarının  kenarları dantel gibi beyaz bir kuşakla kaplıdır. Bitki bu haliyle uzaktan bakılınca üzerine kar yağmış bir dağı andırır. Nitekim İngilizce adı  'Dağ üzerinde kar'  anlamına gelir. 

Alacalı sütleğen- tohum kapsüllerü 

Alacalı sütleğen, çiçeklenmeden önce  yeşil yapraklı, gösterişsiz bir bitkidir. Çiçeklenmeye başlayınca;  çiçek saplarında yeşil-beyaz, alacalı yaprakçıklar ortaya çıkar,  brakte ( çiçek sapı yaprağı )  adı verilen bu oluşumlar  çiçek kabul edilir.  Değişik şekil ve renklerdeki bu  yaprakçıklar tozlayıcılarını ( böcekleri )  cezbetmeye yarar. Dalların uçlarında bulunan  esas çiçekler ise beyaz renkli, çan şeklinde ve  gösterişsizdir. 
Sütleğen cinsi ( euphorbia ) bitkiler,  koparılınca  beyaz renkli  bir özsuyu salgılarlar. Genel olarak "süt" denilen bu sıvı zehirli ve allerjiktir. Bu nedenle bu bitkilerle fazla temas etmekten  kaçınmak gerekir, bazı kişilerde alerji yapabilir.
Alacalı sütleğen dikine büyür, belli bir yüksekliğe ulaşınca devamlı  üçe ayrılarak  dallanmaya başlar ve  fıstık çamı gibi  bir taç oluşturur. Yine  tohum kapsülleri üç odacıklıdır. Bu nedenle  bitkiye  'üçüz çiçeği' de denir. Ak sütleğen, 'dağda kar' adı ile de  bilinir.   

Alacalı sütleğen, hem bahçe  hem saksı çiçeği olarak yetiştirilir. Güneşli ya da yarı gölge yerleri sever, kuraklığa dayanıklıdır.  Toprak bakımından seçici değildir, geçirimli, kuru  ve  verimsiz toprakları sever. Fazla sulama ve gübreleme bitkiyi olumsuz etkiler ve  güzelliğini kaybetmesine neden olur.  Kesme çiçek olarak da kullanılır.  Vazo ömrünün daha uzun olması için, kesilen sapların ucu sıcak  suya sokulur veya yakılır. 

Üçüz çiçeği  ya da alacalı sütleğen tohumdan yetiştirilir, çoğu zaman toplanmayan, dökülen  tohumlarından kendiliğinden biter. Fazla bakım istemez. 

Alacalı sütleğen, en güzel hali
 ( Euphorbia marginata ) 

Alacalı sütleğen çiçeğinin genel görünümü.

Üçüz çiçeği ( Euphorbia marginata )

Brakte adı verilen bu yaprakçıklar aslında bitkinin değişime uğramış
 çanak yapraklarıdır.

Alacalı sütleğen bitkisinin çiçeği ( Yakın çekim ) 

Kaynaklar: Vikipedi. 

ALTIN ÇANAK / HOR ÇİÇEĞİ ( Forsythia )

Altın çanak ( Forsythia x intermedia ) 

Botanik adı 'Forsythia x intermedia' olan altın çanak ya da hor çiçeği, zeytingiller ( Oleaceae )  familyasından, kışın yapraklarını döken, 2 - 3 m. kadar boylanabilen, çalı formlu bir süs  bitkisidir.  Anavatanı Çin ve Güney Kore'dir. En erken çiçek açan çalılardan biridir, yaprak açmadan önce çan / trompet  şeklinde, tek veya demet şeklinde, parlak sarı renkli çiçekler açar. Meyve  kapsül halindedir,  içinde çok fazla kanatlı tohum bulunur.  Çok gövdelidir,  dikine olarak büyür, dalları  dört köşelidir.  Basit, yumurta şeklinde ve  mızraksı yapraklıdır.  Sonbaharda yaprakları dökülmeden önce  morumsu  bir renk alır. 

Bir adı da hor çiçeği olaran  Forsythia   

Cins adını  1737 - 1804 yılları  arasında yaşamış olan İskoç botanikci ve bahçivan William Forsyth'dan  almıştır.  Tür adı melez olduğunu işaret eder. 

Forsythia x  intermedia, yeşil saplı 'Forsythia viridissima'  ile sarkık 'Forsythia suspensa'  arasında bir melezdir. Dalları kahverengi kabuklu ve  kemerlidir.  

Forsythia'nın toplam  yedi türü vardır, yurdumuzda F. x intermedia ile F. viridissima türleri  park ve bahçelerde süs bitkisi olarak yetiştirilmektedir.  Bodur, alacalı yapraklı ve çok çiçekli çeşitleri de vardır.Altınçanı, altınçiçek, paskalya ağacı  olarak da bilinir.  

Forsythia, Güneşli ve yarı gölge yerleri ve drenajı iyi, gevşek,  nemli toprakları sever. Soğuga ( - 15 derece ) ve kuraklığa dayanıklıdır, bütün bölgelerimizde yetişir. Çiçeklenmeden hemen sonra  budamak gerekir. Sonbaharda budanırsa  çiçek açmaz.  Peyzaj bitkisidir. Park,  bahçe ve bariyerlere dikilir. Büyük saksılarda da yetişir. Fazla bakım istemez. Çelikle üretilir.  

Altın çanak ( Forsythia x intermedia 

Altın çanak çiçeği ( Forsythia x intermedia ) 

Kaynaklar: Britannica. Türkiye'nin Ağaçları ve Çalıları ( Necati Güvenç Mamıkoğlu ). Türkiye'nin Bütün Ağaçları Ve Çalıları ( Prof. Dr. Ünal Akkemik ). Peyzaj Bitkileri ve Özellikleri ( Arş. Gör. Erdi Eken ). Vikipedi. İntenet Siteleri 

MERSİN ( Myretus )

Mersin / Murt  ( Myrtus communis )

Akdeniz ikliminin tanıtıcı bitkilerinden olan mersin,  maki formasyonu  içinde yer almaktadır. Mersingiller ( Myrtaceae )  familyasının örnek bitkisidir. Bütün dünyada yüz kadar türü bulunmaktadır. Yurdumuzda  doğal olarak sadece  Myrtus communis  türü  yetişmektedir. Kültür olarak da yetiştirilmektedir.  Çalı formunda olup 2 - 4 m kadar boylanabilir, herdem  yeşildir.  Yurdumuzun Akdeniz, Eğe, Marmara ve Karadeniz  bölgelerinde doğal olarak yetişmektedir. Bazı yörelerde 'murt',  'hambeles' ve elduran gibi yerel adlarla da  bilinir.  Üzümsü, beyaz ya da siyah renkli meyveleri aromatiktir.  Beyaz  çeşitlerinin üzerinde, olgunlaştığında mor lekeler oluşur.  Yumurta şeklindeki yaprakları çelenklerin süslenmesinde kullanılır, güzel kokuludur.

Mersin ve çiçeği ( Myrtus communis )

Çok eski çağlardan beri bilinen ve değişik amaçlarla  kullanılan mersin bitkisinden,  din kitaplarda da söz edilmektedir. Adem peygamberin cennetten kovulunca yanına aldığı üç meyve tohumundan ( buğday, hurma, mersin )  birinin de mersin olduğu söylenir.
Mersin bitkisinin meyveleri kurutularak çerez olarak yenir, reçel yapılır. Yaprakları baharat olarak kullanılır.   Ayrıca şifalı olup bazı hastalıklara karşı ilaç olarak da kullanılmaktadır.
Kökleriyle toprağı erozyondan korumaktadır.  Son yıllarda makiliklerin tahrip edilerek  azalmasıyla, yok olma tehlikesi altındaki bitkilerimiz arasına girmiştir. Park ve bahçelerde süs bitkisi olarak da yetiştirilir. 

Tohumla ve çelikle üretilir. 

Unutmayalım; 10 binin üzerinde bitki türü ile övündüğümüz ülkemizin bu zenginliğini korumak ve gelecek nesillere aktarmak hepimizin ortak  görevidir.

Bir adı da 'murt' olan  mersin bitkisinin olgunlaşan meyveleri.

Bahçeme bu yıl diktiğim beyaz meyveli mersin ağacı  

Mersin bitkisinin genel görünümü
( Myrtus communis )

 Mersin  ( Myrtus communis )

Mersin ( beyaz meyveli )  / Seferihisar
( Myrtus communis )

Mersin ( siyah meyveli )  / Seferihisar
( Myrtus communis )

Mersin  ( Myrtus communis )

Mersin / çiçek  ( Myrtus communis ) .

Kaynaklar: Vikipedi, Türkiye'nin Bütün ağaçları Ve Çalıları ( Prof. Dr. Ünal Akkem,k ) 

BALON SARMAŞIĞI ( Cardiospermum )

Balon sarmaşığı ( Cardiospermum halicacabum )

Bilimsel adı  'Cardiospermum halicacabum' olan balon sarmaşığ,  sabunağacıgiller ( Sapindaceae ) familyasından, küçük beyaz çiçekli,  otsu bir bitkidir. Afrika, Avustralya ve Kuzey Amerika'nın tropikal ve subtropikak iklim görülen yerlerinde  doğal olarak yetişmektedir. Balon otu, aşk çiçeği,  kalp tohumu, japon feneri, yürek sarmaşığı gibi adlarla da bilinmektedir.  

Oldukça dekoratif olan tohum keseleri nedeniyle, bütün dünyada süs bitkisi olarak yetiştirilmektedir. Yetiştirildiği  bir çok  ülkelerde doğallaşmıştır.  Çiçekleri  beyaz renkli,  küçük ve  gösterişsizdir.  Yeşil renkli olan  tohum keseleri  daha sonra sarıya  ve turuncuya döner. İçi hava doludur vurulunca patlar, bu nedenle  çocuklar  tarafından da  çok sevilir,  eğlenceli bir bitkidir. Kerala ( Hindistan'da bir eyalet ) halkının on kutsal çiçeği arasında yer alır.   

Tıbbi bir bitkidir, ilaç sanayinde  kullanılmaktadır, egzamaya iyi geldiği bilinmektedir. Yeşil kısımları sebze olarak yenir ( vikipedi ). 

Balon sarmaşığı bitkisinin genel görünümü
( Cardiospermum  halicacabum)

 Tohum keselerinin  içinde üç adet  siyah renkli, üzerinde beyaz kalp deseni bulunan tohum bulunur.  Bu nedenle ünlü  İsveçli bilim adamı ve botanikci  Carl von linna  ( Asıl adı Carl Linnaeus ), bitkiye kalp tohumu anlamına gelen  'cardiospermum' adını  vermiştir. Tür adı olan 'halicacabum', 'tuz fıçısı' demektir, meyvevelere atıfta bulunulmuştur. 

Balon sarmaşığı ılıman iklimlerde yetişir, güneşli, yarı gölge yerleri ve  nemli toprakları sever, kuraklığa dayanıklıdır. Çok yıllık bir bitki  olmasına rağmen, ülkemizde tek yıllık olarak yetiştirilir.  Oldukça arsız ve yayılıcı  bir bitkidir. Bir çok ülkede istilacı  ve zararlı bitkiler arasında yer almıştır. Dökülen tohumlarından kendiliğinden biter, hiç bir bakım istemez.

Balon sarmaşığı ya da balon otu bitkisi
( Cardiospermum halicacabum ) 

Cardiospermum  halicacabum 

Balon sarmaşığı çiçeği ve tohum kesesi.

Balonlu sarmaşık ( Cardiospermum halicacabum )

Balon sarmaşığının küre şeklindeki  tohumları beyaz kalp desenlidir.
Bu nedenle kalp çiçeği, aşk çiçeği gibi adlar verilmiştir. 

Balon sarmaşığı / tohum kesesi 
( Cardiospermum halicacabum )

Balon sarmaşığı / yaprak 

Kaynaklar: Vikipedi 

PATATES ASMASI ( Solanum laxum )

Patates asması Solanum loxum 'Album' )
Beyaz çiçekli ve asma formunda bir bitkidir. 

Patates asması,  solanum yasemin ya da yasemin çiçekli solanum gibi adlarla bilinen Solanum laxum 'Album',   patlıcangiller ( Solanaceae )  familyasından, herdem yeşil, odunsu gövdeli ve yıldız şeklinde beyaz  çiçekli  bir sarmaşıktır.   Daha önceki bilimsel adı Solanum jasminoides'dir, bu nedenle    'yasemin çiçekli solanum' ya da  'solanum yasemin' de  denir.   Ancak bu bitkinin   gerçek  yasemin ( jasminoides ) türler ile hiç bir alakası  yoktur ve çiçekleri kokusuzdur.   Sadece  görünüşü yasemine çok  benzer. ( Gerçek  yasemin çiçekleri   zeytingiller / Oleaceae  familyasından olup  çiçekleri güzel kokması ile ünlüdür ).  Yapraklar oval - mızrak şeklinde ve  parlaktır.   Anavatanı Güney Amerika'dır ( Brezilya, Arjantin, Uruguay ve Paraguay ). Ancak süs bitkisi olarak dünyanın subtropikal  ve ılıman iklim görülen yerlerine  dağılmış ve bazı ülkelerde doğallaşmıştır. 

Patates  çiçeği ve meyvesi  ( Solanum tuberosum ) 

Patates asması sülükleri ( tendriller )  ile  tutunarak  8 m. kadar büyüyebilir.  Herdem yeşil olduğu için; bahçe kapısı takları,  çardak ve pergoleler  için  ideal bir bitkidir. İlkbaharda yoğun olmak üzere kışın dahi ara sıra çiçekler açar.  Akdeniz  iklimi görülen bölgelerimiz için uygundur. Hafif donlara dayanır. Daha soğuk geçen  yerlerde saksıda yetiştirmek gerekir.

Çiçekleri patates çiçeğine benzediği için ( yukarıda  )   adına  'patates asması'  denir.  Yıldız şeklinde, gevşek demet halinde, ortası sarı,  beyaz renkli* çiçekler  açar. Morumsu, siyah renkli meyveleri yenmez, bitkinin bütün kısımları zehirlidir. 

Güneşli,  yarı gölge yerleri ve verimli,  drenajı iyi nemli toprakları sever. Fazla bakım istemez, çiçeklenme dönemi sonunda budanmalıdır.  Çelile ve tohumdan üretilir. 

 Patates asması / Solanum yasemin çiçeği  
( Solanum laxum 'Album' ya da Solanum jasminoides 'Album' )

* Dev patates sarmaşığı ( Solanum wendlandii ):  Asma formlu, mavi çiçekli  bir süs  bitkidir.  Orta ve Güney Amerika'ya özgüdür.  Çiçekleri sonunda beyaza döner. Yaprakları iri ve dikenlidir.

Kaynaklar: Vikipedi.  Bahçivanın  El Kitabı (  Peter McHoy ). Bahçem ve Ben ( Gülnar Önay ) 

BAY KAYIN AĞACI ( Fagus )

 

Kayın ağacı ( Fagus orientalis )
Bolu Yedigöller Milli Parkı  

Karlı kayın ormanında yürüyorum geceleyin.

Efkarlıyım, efkarlıyım, elini ver, nerde elin?

Ayışığı renginde kar, keçe çizmelerim ağır. 

İçimde çalınan ıslık beni nereye çağırır?

Memleket mi, yıldızlar mı, gençliğim mi daha uzak?

Kayınların arasında bir pencere, sarı sıcak.

                                          Nazım Hikmet Ran 

 Nazım Hikmet, düşüncelerinden dolayı defalarca hapse girmiş ve sonunda çok sevdiği memleketinden kaçmak zorunda kalmıştır.  Ancak o memleketini hiç bir zaman unutmamıştır. Karlı Kayın Ormanı'nda adlı yukarıdaki şiirinde memleketine olan özlemini  dile getirmiştir. Bu nedenle kayın ağacı ile ilgili bu   yazıma,  Nazım Hikmet'in gece, kayın ormanında yürürken düşündüğü ve yazdığı   bu ünlü    şiiri ile başlamak istedim.  Yazıma  neden 'Bay kayın' başlığını koyduğumu  ise, yazımın aşağıdaki satırları  okuyuncu  anlayacaksınız.  Ancak önce  istersiniz  kayın ağacını bir  tanıyalım.  

Kayın ağacı  meyvesi
( Kayın fıstığı veya mast )

Kayın*, kışın yaprağını döken,  30 - 40 m. boylarında,  bir ağaç  cinsidir. Güney Anadolu Bölgemiz'de  'bağnaz' denir.   Bütün dünyada 10 kadar türü bulunmaktadır.   Gri kabuğu ve pürüzsüz, düzgün  gövdeleri  ile dikkat çekerler.  Kuzey yaım küreninin ılıman iklim görülen bölgelerinde  yetişir.  Yurdumuzda  doğal olarak  iki türü yetişmektedir. Özellikle Doğu kayını ( Fagus orientalis ), ormanlarımızda  oldukca  yaygın bir ağaç türüdür.   Trakya ve Kaz dağlarında az da olsa  Avrupa kayını ( Fagus sylvatica ) türü yetişir. Ayrıcı kırmızı yapraklı bir varyetesi ( Fagus sylvatica 'Atropurpurea' )  ve sarkık kayın ( Fagus sylvatica 'Pendula')  park ve bahçelerde süs bitkisi olarak yetiştirilmektedir. 

Kayın ağacı yaprağı ve  çiçeği 

Cins adı ( fogus ) Yunanca  yemek anlamına gelir, meyvelerinin yendiği ifade eder.  Nitekim kayın ağacının  meyveleri / tohumu  yenir.  Ayrıca yağlı olan tohumu yemeklik yağ ve   margarin yapımında kullanılır.  Kerestesi sert ve sağlamdır. Mobilya, kontrplak, parke yapımında kullanılır. odunu çok iyi bir yakacaktır. 

Kayın ağacı populer bir süs bitkisidir, çeşitli varyeteleri park ve bahçelerde peyzaj alanında kullanılır. Karbondioksiti emerek havayı temizleyen değerli bir ağaçtır. Sonbaharda, yaprakları dökülmeden önce sarı ve turuncu renklere dönerek görsel bir şölen oluşturur. 

Kayın ağacı  ve gal oluşumu 

Kayın ağacı yazın yağış alan, serin ve yüksek rakımlı yerlerde, çoğu zaman iğne yapraklı ağaçlarla beraber ortak  ormanlar oluşturur.   Soğuğa dayanıklı  bir ağaçtır, kurak yerleri sevmez,  humuslu, mineral bakımından zengin ve  nemli toprakları daha çok tercih eder.  Yavaş büyür, uzun ömürlüdür, 700 yıl kadar yaşıyabilir, boyu 50 m. ye  çapı 1 m. bulur.  İlkbaharda çiçek açar, erkek ve dişi çiçekler ayni ağaç üzerinde bulunur ( Tek evciklidir ). Meyve  kapsülü olgunlaşınca açılarak  içindeki üçgen şeklindeki  meyve ( Kayın mastı ) dökülür. Tohumdan ve kök sürgünleri ile  üretilir. 

Kayını ormanı ( Bolu Yedigöller Milli Parkı ) 

                            KAYIN AĞACININ TÜRK KÜLTÜRÜNDEKİ YERİ 

Kayın ağacı, Türk mitolojinde adından en çok  söz edilen ağaçların başında gelir.  İslamiyetten önce bazı Türk kavimleri tarafından kutsal kabul edilmiş ve gökten indiğine inanılmıştır ve Tanrının ağacı olarak kabul edilmiştir.  Bugün halen Türklerin yaşadığı coğrafyada  farklı dinler hakim olsada kayın ağacına  dair inanışlar sürmektedir.  Anadoluda Kayın ağacına saygı duyulur, yıldırım düşmediğine inanılır. Tokat'ın Niksar ilçesinde bulunan bir kayın ağacına dilek tutanlar elbiselerinde bir parça bağlarlar. 

Bir şey çalındığında  kayın ağacına başvurulunca,  hırsızın  hastalanarak suçunu itiraf edeceğine inanılırmış.  

Şamanizm  inancına göre  kayın ağacı gökten indirilmiştir ve  Tanrıdan ayrıldığına inanılırdı. Altaylar  kayın ağacına 'Bay kayın' diye hitap eder,  kurban keserek  yardım isterdi. Şaman tarafından kayın ağacına şöyle seslenirmiş. 

'Altın yapraklı mübarek kayın, 

Sekiz gövdeli mukaddes kayın,

Dokuz  köklü, altın yapraklı bay kayın, 

Ey mübarek kayın ağacı, sana kara yanaklı

Ak kuzu kurban  kurban ediiyorum'

Er Sogotoh destanında ( Yakut Destanı ) kayın ağacı güzel bir genç kıza benzetilerek  betimlenmiştir. 'Bu kayın ağacı da o kadar güzelmiş ki tıpki bir genç kızı andırırmış, bir tepe üzerinde yükselir  ve adeta bir adacık meydana getirirmiş. Gökte yaşıyan ilk insan 'Er Sogotoh' evleneceği kızı bulmak için kayın ağacının yanında ilerler  ve onu bulur evlenir. Onlar insanlığın ilk atası olmak üzere  yine kayın ağacının yönünde ilerliyerek  yeryüzüne inerler.'   

Bir başka Söylenceye göre;  Tanrı bütün ağaçları yarattıktan sonra onların ne kadar fayda sağladıklarını anlamak için  her birini dolaşmaya başlamış. Sıra kayın ağacına geldiğinde aniden yağmur bastırmış, tanrı kayın yaprakları altına girerek ıslanmaktan kurtulmuş. Bunun üzerine kayına hayır duası etmiş ve ona 'Üzerinde beyaz kabuğundan beyaz bir elbisen olsun, ilkbaharda yaprakların erken çıksın, sonbaharda yaprakların bütün ağaçlardan geç düşsün' demiş. Bu yüzden kayın, yapraklarının hepsini ayni anda dökmez, ağır ağır soyunarak hiç çıplak kalmazmış. 

Sibirya'da Türkler tarafından kutlanan 'Çaçil Bayramı ' adııyla kutlanan bir kayın bayramı vardır. İlkbaharda kutlanan bu bayramda kayın ağacından yılanları ve hastalıkları yok etmesi  ve daha fazla balık vermesi istenirmiş.      

Kayın ağacı meyvesi
Doğu kayını ( Fagus orientalis ) 

Kesilmiş bir kayın ağacı 
( Gölköy ilçesi, Özlü Mah. Ordu ) 

Anıt  kayın ağaı
( Gölköy ilçesi Özlü Mah. Ordu ) 

Bir başka ağaç ve hikayesinde buluşmak umudu ile. hoşçakalını sevgili  ağaç dostları. 

* Kayın ağacına yurdumuzun bazı yörelerimizde yanlış olarak  'gürgen ağacı'  denmektedir. 

Asya'da, Türklerin yaşadığı bölgelerde Huş ağacı ( Betula  ) türlerine kayın ağacı  denmektedir. Dolayısıyle bitki mitoslarında  adı geçen kayın ağacının,  aslında bir tür huş ağacı  olma ihtimali yüksektir.      

Kaynaklar: Bitki Mitosları ( Deniz Gezgin ). Türkiye'nin Bütün Ağaçları Ve Çalıları ( Prof. Dr. Ünal Akkemik ). Türkiye'nin Ağaçları ve Çalıları ( Necati Güvenç Mamıkoğlu ). Ağaçlar ve Çalıar 1 ( Prof. Dr. Ersin Yücel ). Vikipedi, İnternet siteleri.