BALON ÇİÇEĞİ ( Platycodon grandiflorus )

                          

Balon çiçeği tomurcuğu ( Platycodon grandiflorus ) 

Botanik adı 'Platycodon grandiflorus' olan balon çiçeği çançiçeğigiller ( Campanulaceae ) familyasına mensup, çok yıllık  otsu bir bitkidir. Çiçek tomurcuğu açmadan önce balon şeklinde şişerek  ilginç bir görüntü oluşturur.  Bu nedenle adına balon çiçeği denir. Cinsinin ( platycodon ) tek türüdür.  Anavatanı Doğu Asya'dır  ( Çin, Japonya, Kore, Rusya ). Çan çiçekleri ( campanula ) ile yakın akrabadır. Daha önce çan çiçeği türleri arasında yer almıştır, adına  'çin çan çiçeği'  de denir.   

Mavi renkli,  yıldız ya da  düz çan şeklinde gösterişli  çiçekler  açar.  Süs bitkisi olarak yetiştirilen  katmerli, pembe, mor  ve beyaz çiçek açan çok fazla  kültür çeşidi yetiştirilmiştir.  Ucu mızrak gibi sivri,  mavi renkli yapraklıdır. Kalın köklüdür ( rizomlu ).  

Balon çiçeği - beyaz renkli ( Platycodon grandiflorus )

Balon çiçeğii  hem saksıda   hem de  bahçe çiçeği olarak  yetiştirilir.  Soğuğa ( - 40  derece   ) dayanıklı bir bitkidir.  Yurdumuzun bütün bölgelerinde  yetiştirilebilir. Kışın toprak üstü kısmı tamamen ölür, ilkbaharda yeniden ortaya çıkar.  
Güneşli, aydınlık yerleri  ve humus bakımından zengin, geçirimli, nemli toprakları  sever.  Kore ve Çin'de bitkinin kökü ve tomurcukları sebze olarak yenir. Kore ve Çin'de köklerinden çay, tatlı, şurup, likör  yapılır. En yaygın sebzelerden biridir, pirinç yemeklerine katılır. Ayni zamanda tıbbi bir bitkidir. Geleneksel Çin tıbbında soğuk algınlığı, öksürük kesici, boğaz ağrısına karşı  kullanılmaktadır. Kikyo denir, yedi sonbahar çiçeğinden biridir. Çiçeği bazı klanların armasıdır.  

Fazla bakım istemez, zahmetsiz bir çiçektir.  Kök parçalarından ve tohumdan üretilir.

Balon çiçeği, ülkemizde pek bilinmese de yenilebilen çiçeklerdendir, balon şeklindeki çiçek tomurcukları ise çoçukların ilgisini çeker. Unutmayalım, yetiştirdiğimiz  her çiçek, her ağaç aynı zamanda çevremize ve doğaya  verdiğimiz değeri gösterir. Evimizi / bahçemizi  çiçeksiz, ülkemizi ağaçsız bırakmayalım. Doğa, ağaç ve çiçek varsa  güzeldir. Bitkileri tanıyalım, sevelim ve koruyalım.

Balon çiçekleri ( Platycodon grandiflorus ): 

Balon çiçeği ( Platycodon grandiflorus )

Balon çiçeği ( Platycodon grandiflorus )

Pembe balon çiçeği ( Platycodon grandiflorus )

Beyaz balon çiçeği (Platycodon grandiflorus )

Balon çiçeği ( Platycodon grandiflorus )

Mavi balon çiçeği

Balon çiçeği ( Platycodon grandiflorus )

Yararlandığım kaynaklar:  Wikipedia

. ( Bu yayın son olarak 25 09. 2022 tarihinde güncellenmiştir. ) 

YAPRAK GÜZELİ ÇİÇEĞİ ( Kolyoz )

Bir adı da yaprak güzeli olan kolyoz ( Plectranthus scutellarioides ya da  coleus blumei  ) çiçeği

Kolyoz ( coleus ) ya da kolyos, ballıbabagiller ( lamiaceae )  familyasından,  yaz - kış yapraklı, çok yıllık ve  otsu bir  bitki türüdür.  Halk arasında daha çok 'Yaprak güzeli' denmektedir. Diğer adları 'Koleus', 'Solenostemon', Boyalı ısırgan otu', ve  'Yaprağı güzel' dir.

Kolyoz ( coleus ), renkli ve desenli yaprakları nedeniyle  süs bitkisi olarak yetiştirilmektedir. 120 kadar türü vardır.  Çiçekleri güzel değildir.  Anavatanı Asya ve Afrika kıtasının tropikal bölgeleridir. Sıcak ve ılıman iklimlerde  yerlerde yetişen bir bitkidir.
Kolyoz, ayni zamanda uskumrugiller familyasından  bir balığın da  adıdır.

Kolyoz çiçeğinin botanik adı 'Plectranthus scutellarioides' ya da  'Solenostemon scutellarioides' dir.  Coleus blumei de denmektedir.
Yaprak güzeli çiçeğinin  yaprakları, iki zıt renkli ve  desenlidir. Bazı çeşitlerinin yaprak biçimleri de  ilginçtir. Susuz  ve gölgede kaldığında yaprakları dökülür.
Güneş bu bitki için çok önemlidir, yapraklarının rengi güneşe  göre renk değiştirir.  Gölge yerlerde yaprakların rengi yeşile döner ve güzelliğini  kaybeder.

Yaprak güzeli çiçeği fazla bakım istemeyen bir çiçektir. Buna rağmen yetiştirenlerin özellikle şu iki hususa   dikkat etmesinde yarar vardır.
- Kolyoz çiçeği, direk güneşi ve gölge yerleri  sevmez, yarı gölge yerler bu çiçek için daha uygundur. Öğlen güneşi  yapraklarına zarar verir. Yazın yapraklarına sık sık su serpilmelidir.
- İkinci husus ise;  Tohum almak dışında  çiçek açmasına izin vermemek gerekmektedir.  Zaten  sürgünlerinin ucunda açan,  mavi renkli  çiçekleri güzel değildir. Bunlar bitkiye zarar vermeden bir makasla kesilmelidir. Bu şekilde gençleşen bitki daha çok  dallanarak yeni  yapraklar açmaya başlar.  Aksi takdirde bitkinin yapraklar küçülür, güzelliğini kaybeder ve ölür. Bu arada, kesilen  dallardan yeni bitkiler de üretebilirsiniz.

Yaprak güzeli, çok yıllık bir bitki olmasına rağmen, bahçeye dikilmişse  mevsim çiçeği  muamelesi yapılır. Sonbaharda havaların serinlemesiyle,  bitki sökülerek kaldırılır. İç mekanlarda olanlar bir kaç yıl yaşayabilir. İlkbaharda derin budama yapılmalıdır. Sıcağı,  güneşi ve suyu  seven kolyoz çiçeği  soğuğa karşı son derece hassastır. Toprak bakımından ise fazla seçici değildir, humuslu ve geçirimli  toprakları sever.

Yaprak güzeli, tohumdan yada gövde çeliği ile üretilir. Özellikle çelikle üretmek çok kolay ve çabukdur.  Kesilen dal suya konarak ya da doğrudan toprağa dikilerek çoğaltılır.

Yaprak güzeli ( coleus / solenostemon )  çiçekleri.

Yaprak güzeli çiçeği.  ( Plectranthus scutellarioides )

Kolyoz ya da kolyos çiçeği. Nam-ı diğer yaprak güzeli.

Bir adı da yaprak güzeli olan kolyoz çiçeği

Yaprak güzeli ( Solenostemon scutellarioides / Plectranthus scutellarioides  )

Solenostemon / Yaprak güzeli çiçeği 

Yaprak güzeli ve  çiçeği 

( Bu yayın son olarak  20. 06. 2020  tarihinde güncellenmiştir. )

TUHAF BİR BİTKİ / YER NARI

Yer narı ( Cytinus hypocistis )

Bugün sizlere  ormanda rastladığım tuhaf bir bitkiden,  yer narı'ndan  söz etmek istiyorum. Nitekim, bu bitki bildiğimiz diğer  bitkilere pek benzemiyor.  İnsan ilk defa görünce ne olduğuna karar veremiyor, mantara benziyor. Her yerde  yetişmediği için de, ülkemiz de çok fazla  tanınıp bilinmiyor.  Daha önce yer narı adını duymuştum ama, nasıl bir bitki olduğu  konusunda hiç bir bilgim yoktu. Bu yıl piknik yapmak  için gittiğimiz Kavakdere Barajı'nın ( Seferihisar )  kıyısında,  ormanda gezerken çalılıkların  arasında görünce mantar bulduğumu  sandım. Ancak araştırınca  mantar olmadığını, yer narı olduğunu anladım. 
Gelin şimdi de bu bu tuhaf bitkiyi hep beraber  tanımaya çalışalım. Bellimi olur,  belki bir gün sizin de karşınıza çıkabilir, tanımakta yarar var. 

Botanik adı 'Cytinus hypocistis 'olan yer narı, Cytinaceae ( yernarıgiller )  familyasından, çok yıllık, otsu ve  asalak bir bitkidir.  Laden ( cistus ) cinsinden  bitkilerin  köklerinde yetişmektedir. Yaprakları etli, pulsu olup sarımsı ya da kırmızı renklidir. Çiçek kurulu çok çiçekli olup beyaz, sarı ya da pembe renklidir.   Besinini konakcısından temin eder (klorofilsiz ), tam asalaktır.  Gövdesi kısa olup büyük  kısmı toprak  altındadır, yaprağı gibi etlidir. Bitkinin cins adı ( cytinus )  nar çiçeği demektir. Çiçeği nar çiçeğine benzediğini işaret  eder. 

Cytinus ( yernarı )cinsinin yurdumuzda  iki   türü  ( Cytinus hypocistis subsp. orientalis,  C. ruber  ) yetişmektedir.
Halk arasında; Gelin parmağı, İnek memesi, Kızılcık, Saya, Balcık, Ballıca   adları ile de  bilinir.

Yer narı,  yurdumuzda  başta  Antalya, Muğla, Aydın, İzmir, Bursa, İstanbul olmak üzere geniş bir alanında  yetişmektedir.  Daha çok fundalık ve kızılçam ormanlarında, çalılık yerlerde yetişmektedir.
Bu bitkiyi  sadece çiçek açtığı aylarda  ( mart-haziran ) görmek mümkündür, diğer zamanlarda konakçısının köklerinde saklanmaktadır.

Yer narı  sıkıldığında içinden  bir sıvı çıkmaktadır. Bal gibi tatlı olan bu madde zehirsiz olup yenir.  Bir adının da  'ballık' olması bundan olsa gerek. Ayrıca ilaç sanayinde hammadde olarak da  kullanılıyormuş. Eskiden dizanteri ve boğaz hastalıklarının tedavisinde kullanılmıştır. 
Dolaştığım bazı bitki  formlarında, eskiden  kızartılarak  yendiği ve tutkal yapımında kullanıldığından söz eden yorumlara rastladım. Ne kadar doğu bilmiyorum.
Tohumdan ürüyen bu bitkinin  tozlaşması  ise karıncalar tarafından yapılıyormuş. 

Benim yer narı hakkında edindiğim bilgiler özetle bu bu şekilde, umarım yararlı olmuştur. Her ne kadar Sürç - i  lisan ettimsek affola. 

Yer narı ( çiçek açmış hali  )

Yer narı ( çiçek açmamış hali   )

Yer narı  bitkisine  konakçılık yapan laden gülü / pamuk otu 
( Cistus creticus  )

Kavakdere Barajı, Seferihisar / İzmir. 

Kaynaklar; 1 - Türkiye Bitkiler Sözlüğü / Prof.Dr.Ertan Tuzluca ). İstanbul'un Doğal Bitkileri ( Prof. Dr. Ünal Akkemik ). Evrim Ağacı.