 |
| Kayın ağacı ( Fagus orientalis ) Bolu Yedigöller Milli Parkı |
Karlı kayın ormanında yürüyorum geceleyin.Efkarlıyım, efkarlıyım, elini ver, nerde elin?Ayışığı renginde kar, keçe çizmelerim ağır.İçimde çalınan ıslık beni nereye çağırır?Memleket mi, yıldızlar mı, gençliğim mi daha uzak?Kayınların arasında bir pencere, sarı sıcak.Nazım Hikmet Ran
Nazım Hikmet, düşüncelerinden dolayı defalarca hapse girmiş ve sonunda çok sevdiği memleketinden kaçmak zorunda kalmıştır. Ancak o memleketini hiç bir zaman unutmamıştır. Karlı Kayın Ormanı'nda adlı yukarıdaki şiirinde memleketine olan özlemini dile getirmiştir. Bu nedenle kayın ağacı ile ilgili bu yazıma, Nazım Hikmet'in gece, kayın ormanında yürürken düşündüğü ve yazdığı bu ünlü şiiri ile başlamak istedim. Yazıma neden 'Bay kayın' başlığını koyduğumu ise, yazımın aşağıdaki satırları okuyuncu anlayacaksınız. Ancak önce istersiniz kayın ağacını bir tanıyalım.
 |
| Kayın ağacı meyvesi ( Kayın fıstığı veya mast ) |
Kayın*, kışın yaprağını döken, 30 - 40 m. boylarında, bir ağaç cinsidir. Güney Anadolu Bölgemiz'de 'bağnaz' denir. Bütün dünyada 10 kadar türü bulunmaktadır. Gri kabuğu ve pürüzsüz, düzgün gövdeleri ile dikkat çekerler. Kuzey yaım küreninin ılıman iklim görülen bölgelerinde yetişir. Yurdumuzda doğal olarak iki türü yetişmektedir. Özellikle Doğu kayını ( Fagus orientalis ), ormanlarımızda oldukca yaygın bir ağaç türüdür. Trakya ve Kaz dağlarında az da olsa Avrupa kayını ( Fagus sylvatica ) türü yetişir. Ayrıcı kırmızı yapraklı bir varyetesi ( Fagus sylvatica 'Atropurpurea' ) ve sarkık kayın ( Fagus sylvatica 'Pendula') park ve bahçelerde süs bitkisi olarak yetiştirilmektedir.
 |
| Kayın ağacı yaprağı ve çiçeği |
Cins adı ( fogus ) Yunanca yemek anlamına gelir, meyvelerinin yendiği ifade eder. Nitekim kayın ağacının meyveleri / tohumu yenir. Ayrıca yağlı olan tohumu yemeklik yağ ve margarin yapımında kullanılır. Kerestesi sert ve sağlamdır. Mobilya, kontrplak, parke yapımında kullanılır. odunu çok iyi bir yakacaktır.
Kayın ağacı populer bir süs bitkisidir, çeşitli varyeteleri park ve bahçelerde peyzaj alanında kullanılır. Karbondioksiti emerek havayı temizleyen değerli bir ağaçtır. Sonbaharda, yaprakları dökülmeden önce sarı ve turuncu renklere dönerek görsel bir şölen oluşturur.
 |
| Kayın ağacı ve gal oluşumu |
Kayın ağacı yazın yağış alan, serin ve yüksek rakımlı yerlerde, çoğu zaman iğne yapraklı ağaçlarla beraber ortak ormanlar oluşturur. Soğuğa dayanıklı bir ağaçtır, kurak yerleri sevmez, humuslu, mineral bakımından zengin ve nemli toprakları daha çok tercih eder. Yavaş büyür, uzun ömürlüdür, 700 yıl kadar yaşıyabilir, boyu 50 m. ye çapı 1 m. bulur. İlkbaharda çiçek açar, erkek ve dişi çiçekler ayni ağaç üzerinde bulunur ( Tek evciklidir ). Meyve kapsülü olgunlaşınca açılarak içindeki üçgen şeklindeki meyve ( Kayın mastı ) dökülür. Tohumdan ve kök sürgünleri ile üretilir.
 |
| Kayını ormanı ( Bolu Yedigöller Milli Parkı ) |
Kayın ağacı, Türk mitolojinde adından en çok söz edilen ağaçların başında gelir. İslamiyetten önce bazı Türk kavimleri tarafından kutsal kabul edilmiş ve gökten indiğine inanılmıştır ve Tanrının ağacı olarak kabul edilmiştir. Bugün halen Türklerin yaşadığı coğrafyada farklı dinler hakim olsada kayın ağacına dair inanışlar sürmektedir. Anadoluda Kayın ağacına saygı duyulur, yıldırım düşmediğine inanılır. Tokat'ın Niksar ilçesinde bulunan bir kayın ağacına dilek tutanlar elbiselerinde bir parça bağlarlar.
Bir şey çalındığında kayın ağacına başvurulunca, hırsızın hastalanarak suçunu itiraf edeceğine inanılırmış.
Şamanizm inancına göre kayın ağacı gökten indirilmiştir ve Tanrıdan ayrıldığına inanılırdı. Altaylar kayın ağacına 'Bay kayın' diye hitap eder, kurban keserek yardım isterdi. Şaman tarafından kayın ağacına şöyle seslenirmiş.
'Altın yapraklı mübarek kayın,Sekiz gövdeli mukaddes kayın,Dokuz köklü, altın yapraklı bay kayın,Ey mübarek kayın ağacı, sana kara yanaklıAk kuzu kurban kurban ediiyorum'
Er Sogotoh destanında ( Yakut Destanı ) kayın ağacı güzel bir genç kıza benzetilerek betimlenmiştir. 'Bu kayın ağacı da o kadar güzelmiş ki tıpki bir genç kızı andırırmış, bir tepe üzerinde yükselir ve adeta bir adacık meydana getirirmiş. Gökte yaşıyan ilk insan 'Er Sogotoh' evleneceği kızı bulmak için kayın ağacının yanında ilerler ve onu bulur evlenir. Onlar insanlığın ilk atası olmak üzere yine kayın ağacının yönünde ilerliyerek yeryüzüne inerler.'
Bir başka Söylenceye göre; Tanrı bütün ağaçları yarattıktan sonra onların ne kadar fayda sağladıklarını anlamak için her birini dolaşmaya başlamış. Sıra kayın ağacına geldiğinde aniden yağmur bastırmış, tanrı kayın yaprakları altına girerek ıslanmaktan kurtulmuş. Bunun üzerine kayına hayır duası etmiş ve ona 'Üzerinde beyaz kabuğundan beyaz bir elbisen olsun, ilkbaharda yaprakların erken çıksın, sonbaharda yaprakların bütün ağaçlardan geç düşsün' demiş. Bu yüzden kayın, yapraklarının hepsini ayni anda dökmez, ağır ağır soyunarak hiç çıplak kalmazmış.
Sibirya'da Türkler tarafından kutlanan 'Çaçil Bayramı ' adııyla kutlanan bir kayın bayramı vardır. İlkbaharda kutlanan bu bayramda kayın ağacından yılanları ve hastalıkları yok etmesi ve daha fazla balık vermesi istenirmiş.
 |
| Kayın ağacı meyvesi Doğu kayını ( Fagus orientalis ) |
 |
| Kesilmiş bir kayın ağacı ( Gölköy ilçesi, Özlü Mah. Ordu ) |
 |
| Anıt kayın ağaı ( Gölköy ilçesi Özlü Mah. Ordu ) |
Bir başka ağaç ve hikayesinde buluşmak umudu ile. hoşçakalını sevgili ağaç dostları.
* Kayın ağacına yurdumuzun bazı yörelerimizde yanlış olarak 'gürgen ağacı' denmektedir.
Asya'da, Türklerin yaşadığı bölgelerde Huş ağacı ( Betula ) türlerine kayın ağacı denmektedir. Dolayısıyle bitki mitoslarında adı geçen kayın ağacının, aslında bir tür huş ağacı olma ihtimali yüksektir.
Kaynaklar: Bitki Mitosları ( Deniz Gezgin ). Türkiye'nin Bütün Ağaçları Ve Çalıları ( Prof. Dr. Ünal Akkemik ). Türkiye'nin Ağaçları ve Çalıları ( Necati Güvenç Mamıkoğlu ). Ağaçlar ve Çalıar 1 ( Prof. Dr. Ersin Yücel ). Vikipedi, İnternet siteleri.
