Cittaslow Botanik Park: Şubat 2025

26 Şubat 2025

MÜRVER ( Sambucus )

Mürver ağacı ( Sambucus nigra )

Mürver ya da bilimsel adı ile 'sambucus', ağaç / çalı ve otsu bitkilerden oluşan bir bitki cinsinin ortak adıdır. Daha önce hanımeligiller ( Caprifoliaceae ) familyasına bağlıyken, genetik tetkikler sonucunda yeni bir familya olan mürvergiller ( Adoxaceae ) familyasına dahil edilmiştir. Bütün dünyada 22 türü, yurdumuzda ise biri ağaç iki türü yetişir. Süs bitkisi olarak da yetiştirilir, çok fazla kültür formu vardır. Bunlardan bazıları alaca yapraklı ve pembe çiçeklidir.

Gelin şimdi de, yurdumuzda yetişen mürver türlerini tanıyayalım.

AĞAÇ MÜRVER / KARA MÜRVER ( Sambucus nigra )

Mürver ağacı çiçeği ( Sambucus nigra )

Kara mürver de ağaç mürver, kışın yaprağını döken, 4 -10 m. boyunda küçük bir ağaçtır. Yurdumuzun Marmara, Karadeniz ve İç Anadolu bölgelerinde yetişir. Nisan ve temmuz ayları arasında beyaz - krem renkli, şemsiye biçiminde, toplu halde ve keskin kokulu çiçekler açar. Bunları parlak, siyah renkli meyveler takip eder. Yaprak, bileşik, 5 - 9 yaprakcıktan oluşur, kenarı dişlidir. Bitkinin çiçek ve meyveleri eskiden beri çeşitli amaçlarla kullanılmıştır, minarel bakımından zengindir. Olgunlaşan meyveler yenir, reçel, şurup ve likör yapılır, çiçeklerinden bir çeşit çay olur ( bazı hastalıklar için ).. Boya ve mürekkep yapımında kullanılır. Mürver likörüne sambuka ( sambuca ) denir.

Mürver ağacı ve çiçeği ( Sambucus nigra )

Bitkinin sürgünlerinin içinde süngerimsi, yumuşak bir öz ( öd ) vardır. Bu nedenle, ateşe hava üflemek için körük olarak kullanılmıştır. Eskiden beri kaval, flüt gibi müzik aletleri ve oyuncak yapımında kullanılmaktadır. Çoçukluğumda, 'düdüklük' dediğimiz mürver ağacından kaval ve patlak adında bir oyuncak yapardık. Sambucus, mürver ağacından yapılan üflemeli bir çalgıdır ( bir tür flüt ).

Mürver ağacı meyvesi ve yaprağı

MÜRVER OTU ( Sambucus ebulus )

Mürver otu ( Sabucus ebulus )

1 - 2 m kadar boylanan, çok yıllık, kök saplı ( rizomlu ), otsu bir bitkidir. Avrupa ve Asya'ya özgüdür, Amerika'da da doğallaşmıştır. Yurdumuzda çok yaygın bir bitkidir, dere kıyılarında, ormanlarda, yol kenarlarında yetişir, halk arasında farklı adlarla bilinir ( 60 kadar farklı adla bilindiği belirtilmektedir ). Temmuz ve ağostos aylarında toplu halde, beyaz ya da pembe renkli çiçekler açar. Çiçek kurulu ( 10 - 15 cm. çapında ) olup şemsiye şeklindedir. Olgunlşan meyveler sıkılınca mor renkli suyu çıkar.

Cüce mürver, hekimana, sultanotu, şahmelek, şahmelik, telli gelin, yabani mürver, yer mürveri, yivdin gibi çok çeşitli isimlerle tanınmaktadır.

Eski çağlardan beri bilinir, halk tıbbında çeşitli hastalıkların tedavisinde kullanılmıştırır. Meyvesi ve köksapları ağrı kesici olarak kullanılır. Kurutulmuş çiçekleri terletici ve balgam söktürücüdür, bronşit tedavisinde kullanılır. Bazı yörelerde meyvelerinden reçel yapılmaktadır. Çekirdekleri, böcek kovucu, boya ve mürekkep yapımında kullanılır. Ancak bitki zehirlidir, besin olarak tüketmemek gerekir. Yaprakları ezilince çok kötü kokar.

Mürver otu, güneşli ve yarı gölge yerleri ve nemli toprakları sever, istilacıdır. Kök sapları ( rizom ) ile yayılır. Bitkinin yaprak ve gövdesi sonbaharda kırmızı döner.

Mürver otu ( Sambucus ebulus )

Mürver otu meyvesi ( Sambucus ebulus )

Mürver otu çiçeği ( Sambucus ebulus )

Kaynaklar: Türkiye'nin Yabani Besin Bitkileri ve Ot Yemekleri ( Prof. Dr. Ertan Tuzlacı ). Türkçe Bitki Adları Sözlüğü ( Turhan Baytop ). Peyzaj Bitkileri ve Özellikleri ( Erdi Ekren ). Ağaçlar ve Çalılar 1 ( Prof. Dr. Ersin Yücel ). Türkiye'nin Bütün Ağaçları ve Çalıları ( Prof. Dr. Ünal Akkemik ). Türkiye'nin Ağaçları ve Çalıları ( Necati Güvenç Mamıkoğlu ). Wikipedia

25 Şubat 2025

LAVANTA TARAĞI ÇİÇEĞİ ( Kalanchoe )

Lavanta tarağı çiçeği genel görünümü
( Kalanchoe fedtschenkoi)

Lavanta tarağı ya da lavanta tarakları, kalanşo ( kalanchoe ) türüdür. Yaprakları ve çiçekleri güzel olduğu için, bütün dünyada yetiştirilen popüler bir süs bitkisidir. Adına, yapraklarının şekli ve renginden dolayı 'Lavanta tarağı' denir. Bir adı da Güney Amerika hava bitkisidir. Bilimsel adı Kalanchoe fedtschenkoi'dır. Damkoruğugiller ( Cressulaceae ) familyasından, etli yapraklı ( sukulent ), çok yıllık, hava köklü ve yarı çalımsı bir bitkidir. Tropikal ve subtropikal iklimlerde yetişir. Madagaskar adasına özgüdür. Güney Amerika'da doğal yayılış gösterir. Yaprakları yuvarlakca, metalik yeşil remnklidir, fazla güneşte ve soğukta pembe veya kırmızıya döner, kenarı dişli / taraklıdır, bazı kültür çeşitleri alaca yapraklıdır. Çiçeler. turuncu / mercan renkli, sarkık ve çan / tüp şeklindedir. Kışın ve ilkbaharda gövdenin ucunda kümeler halinde açar, uzun ömürlüdür. Meyve, urudur, içinde çok fazla küçük tohum bulunur.

Cins adı ( kalanchoe ), Çince 'düşüp yeşeren' demektir, kırılan dal ve yapraklarının düştüğü yerde kolayca filizlendiğini işaret eder. Tür adı ise, Botanikci Boris Fedtschenko'ya ( 1873 - 1947 ) izafethen verilmiştir.

Dış mekanlarda balkon, teras ve kaya bahçelerde daha çok yetiştirilir. Hava kökleri ile etrafına yayıldığı için, saksı çiçeği olarak yetiştirilmeye pek uygun değildir. Ağzı geniş saksılarda yetiştirilir.

Lavanta tarağı çiçeği
( Kalanchoe fedtschenkoi)

Gövde, yuvarlak, silindiriktir, yere yakın kısımlarından hava kökleri oluşturarak yeni bitkiler oluşturur. Bazen kırılmış ve yere düşmüş yaprakları ile, yeni bitkiler oluşturarak yayılır.

Tropikal ve ılıman iklimlerde yetişir, güneşli, yarı gölge ve havadar yerlerde sever. Yazın öğle güneşinden korumak gerekir. Kuru, geçirimli, kumlu toprakları sever, kuraklığa dayanıklıdır, dondan korumak gerekir. Fazla sulanırsa kökleri çürür, toprağı kurudukca sulamak gerekir. İç mekanlarda havadar, güneşli ve aydınlık yerleri sever.

Tohumla, gövde ve yaprak çeliği ile de üretilir. Bütün kalanşo türleri toksiktir.

Lavanta tarağı çiçeği
( Kalanchoe fedtschenkoi)

Lavanta tarağı - yaprağı ( Kalanchoe fedtschenkoi)
( Normal rengi )

Lavanta tarağı - yaprağı ( Kalanchoe fedtschenkoi)
( Kışın )

Lavanta tarağı - çiçeği ( Kalanchoe fedtschenkoi)
( Makro çekim )

Lavanta tarağı ve hava kokleri
( Kalanchoe fedtschenkoi)

Lavanta tarağı çiçeği - normal yaprağı
( Kalanchoe fedtschenkoi)

Lavanta tarağı çiçeği
( Kalanchoe fedtschenkoi)

Kaynaklar: Wikipedia, Kaktsler ve Diğer Etli Bitkiler ( Nejat Ebcioğlu ). Süs ve Sera Bitkileri ( Atilla Odabaş ). llifle.

18 Şubat 2025

ACI BAKLA ( Lupinus )

Büyük yapraklı acı bakla ( Lupinus polyphyllus )
Süs bitkisi olarak yetiştirilir

Ülkemizde, baklagiller ( Fabaceae ) familyasının 'lupius' türlerine genel olarak acıbakla denir. Bir veya iki yıllık, tüylü, beyaz veya mavi renkli çiçekli ve otsu bitkilerdir. ( Az da olsa çalı türleri de vardır ) 200 ile 500 kadar türü vardır. Akdeniz havzası ve Amerika'da doğal olarak yayılış gösterir. Bazı acıbakla türlerinin eski çağlardan bu güne tarımı yapılmıştır. Tohumları protein bakımından zengindir, besin maddesi olarak kullanılmıştır. Ancak zehirli olduğu için, suda kaynatıldıktan sonra yenir ( tazesi kesinlikle yenmez ). Cins adı ( lupinus ) latince ' kurt gibi' anlamına gelir. Huyu kurtlara benzediği için.

Çiçekleri gösterişlidir, genellikle mavi renkli olup, uzun dik salkımlarlarda bulunur ve aşağıdan yukarıya doğru açar. Yapraklar el parmakları biçimindedir ( 5 - 11 adet yaprakcıklı ) ve yeşil renklidir. Meyve, bakladır.

Türkiye'de 6 acıbakla türünün doğal yayılışı bulunmaktadır. Halk arasında Termiye, camuz baklası, yaban baklası, koyun baklası, kurt baklası, yahudi baklası, gavur baklası, lüpen denir. Yeşil gübre olarak değerlendirilir, tohumları hayvan yemi olarak kullanılır, toprağı azot bakımından zenginleştirir.

Büyük yapraklı acı bakla ( Lupinus polyphyllus )

Lupinus polyphyllus ( Lupinus x regalis ) türü, yaprakları ve çiçeği güzel olduğu için bütün dünyada süs bitkisi olarak yetiştirilmektedir. Bir veya iki yıllıktır, 1, 5 metre kadar boylanır. Kuzey Amerika'ya özgü bir bitkidir ancak yetiştirildiği ülkelerde doğallaşmıştır. Çok fazla melez ve kültürü vardır. Yaprakları diğer türlere göre daha büyük ve uzun saplıdır. Türkçe litaretürde adına 'büyük yapraklı acı bakla' denir. Pembe, mavi, mor, sarı ve beyaz renklerde gösterişli çiçek açar, bodur çeşitleri de vardır. Bahçe dekorasyonlarında ve kesme çiçekcilikte kullanılır.

Güneşli, açık alanları ve geçirimli nemli, kumlu toprakları sever. Dona dayanıklıdır, suyu sever, fazla sıcak yerleri sevmez.

Çoğu zaman dökülen tohumlarından kendiliğinden biter. Tohumları doğrudan toprağa ekilir. Ayrıca taban filizlerinden de yetişir. Ömrü kısadır, çiçek açıp tohum oluşturana kadardır. Kelebek, arı ve kuşları kendine çeker.

Yurdumuzda doğal olarak aşağıdaki acıbakla türleri yetişmektedir.

1 - Termiye ( Lupinus albus )

2 - Mısır baklası ( Lupinus anatolicus ). Endemik

3 - Acıbakla ( Lupinus angustifolius )

4 - Delice bakla ( Lupinus hispanicus )

5 - Domuz baklası ( Lupinus micranthus )

6 - Gavur baklası ( Lupinus pilosus ) Süs bitkisi olarak da yetiştirilir.

Bunlardan aşığıda fotoğraflarını gördüğünüz gavur baklası ( Lupinus pilosus ) süs bitkisi olarak da yetiştirilmektedir. Mavi lüpen ( Blue lupin ) de denir. 50 cm yüksekliğinde, tüylü, tek yıllık otsu bir bitkidir. Tohumları ( 2 - 4 adet ) suda haşlandıktan sonra kabuğu soyularak yenilir. Kahvesi olur ( Altrei kahvesi ).

( Görseller Seferihisar'da çekilmiştir )

Gavur baklası ( Lupinus pilosus )

Gavur baklası ( Lupinus pilosus ya da L. varius )

Gavur baklası ( Lupinus pilosus )

Gavur baklası - meyve ( Lupinus pilosus )

Gavur baklası - yaprağı ( Lupinus pilosus )

Acı bakla ( Lupinus angustifollus )
Yaprak sapları daha uzundur.

Kaynaklar: Türkiye'nin Yabani Besin Bitkileri ve Ot Yemekleri ( Prof. Dr. Ertan Tuzlacı ). Türkiye Bitki Adları Sözlüğü ( Turhan Baytop ). Türkiye Bitkileri Sözlüğü ( Prof. Dr. Ertan Tuzlaca )

16 Şubat 2025

CENNET AĞACI ( Ailanthus )

Cennet ağacı / Kokar ağaç ( Ailanthus altissima )
Kapadokya / Nevşehir

Botanik adı Ailanthus altissima olan cennet ağacı kokarağaçgiller ( Simarubaceae ) familyasından, kışın yapraklarını döken, 20 - 25 m kadar boylanan, geniş tepeli bir ağaçtır. Anavatanı Çin'dir. Hindistan, Asya ve Avustralya'da yetişen 6 tür vardır. Türkiye'de ve Avrupa'da Ailanthus altissima türü doğallaşmıştır. bütün bölgelerimizde yetişir, soğuğa dayanıklıdır. Çok hızlı büyür ancak uzun ömürlü değildir ( en fazla 50 yıl yaşar ) ve gövdesinin içi çürür. Koyu yeşil renkli, tüysü ( bileşik ) yapraklıdır ( 13 - 25 yaprakçıkdan oluşur ). Erkek çiçekleri ve yaprakları ezilince kötü bir koku yayar bu nedenle kokar ağaç, osuruk ağacı denir. Ayrıca Yabani ceviz, yalangoz adları ile de bilinir.

Haziran - temmuz aylarında çiçek açar. Çiçekler, küçük, sarımsı beyaz renkli olup büyük salkımlar oluşturur. Genellikle erkek ve dişi çiçekler ayrı ağaçlarda bulunur. Kanatlı meyveleri önce yeşilken sonbahara doğru kızarır.

Çin'de kutsal sayıldığı için adına cennet ağacı denir. Cins adı ( ailanthus ) 'cennet yolu' anlamına gelir.

Yaprakları ipek üretiminde kullanılan bir güve olan 'ailanthus' için besin kaynağıdır. Bazı kaynaklarda yapraklarının pişirilerek yendiği belirtilmiş. Reçine, tanen ve C vitamini bakımından zengindir, sarı boya elde edilir, böcek kovucusu olarak kullanılır. Bataklıkların ıslahında ve sivrisinekle mücadelede kullanılır.

Ailanthus diğer bitkilerin engelleyen 'ailanthon' adlı bir kimyasal madde salgılar.

Cennet ağacı / kokar ağaç - meyvesi
( Ailanthus altissima )

Güneşli yerlerde ve ılıman iklimlerde yetişir. Her tür toprakta yetişir, su isteği azdır. Özellikle derin ve nemli toprakları sever.

Kötü kokmasına rağmen her yere kolay uyum sağlaması ve genel görünümü nedeniyle park, bahçe ve yol boylarında süs bitkisi olarak yetiştirilir.

Kesildiğinde daha güçlü bir şekilde filizlenir ve yayılır yok edilmesi zordur. Bu nedenle 'cehennem ağacı' olarak da adlandırılır.

Yaprakları reçine, tanen ve C vitamini bakımından zengindir. İshal ve dizanteriye karşı kullanılır.

Kötü kokması, ağacın kısa ömürlü olması ve gövdesinin içiin çürüyerek rüzgarda kolayca devrilmesi nedeniyle eskisi kadar popüller değildir.

Tohumla ve kök sürgünleri ile üretilir. Ancak dikmeden önce istilacı bir bitki olduğunu untmak gerekir.

Cennet ağacı - meyvesi ( Ailanthus altissima )

Cennet ağacı - yaprağı ( Ailanthus altissima )

Cennet ağacı / kokar ağaç ( Ailanthus altissima )

Cennet ağacı / kokar ağaç - meyvesi
( Ailanthus altissima )

Kaynaklar: Ağaçlar ve Çalılar 1 ( Prof. Dr. Ersin Yücel ). Türkiye'nin Bütün Ağaçları Ve Çalıları ( Prof. Dr. Ünal Akkemik ). Peyzaj Bitkileri ve Özellikleri ( Erdi Ekren ). Türkiye'nin Ağaçları ve Çalıları ( Necati Güvenç Mamıkoğlu ). Wikipedia

8 Şubat 2025

PAVLONYA AĞACI ( Paulownia )

Pavlonya ağacı ( Paulownia tomentosa )

Pavlonya, kışın yapraklarını döken, 10 - 15 m kadar uzayıyan, hızlı büyüyen, kışın yapraklarını döken bir ağaç cinsidir. Anavatanı Asya kıtasıdır, 8 türü vardır. Bunlardan en yaygını ve tanınmışı, Dünyada prenses ağacı, İmparotica ağacı, yüksükotu ağacı ve tüylü pavlonya gibi adlarla tanınan Paulownia tomentosa'dır. Ülkemizde ise tüylü pavlonya ve Çin kavağı adı ile daha çok bilinir. Kerestesi, yaprakları ve çiçekleri değerli bir ağaçtır. Son yıllarda çok hızlı büyüdüğü için, kavak ( populus ) ağacının yerine yetiştirilmek için çalışmalar yapılmaktadır. Kağıt endüstrisinde, mobilyacılıkta ve peyzaj bitkisi olarak yetiştirilmektedir.

Cins adı, Hollanda Kraliçesi olan Rusya'lı Anna Pavloyna'nın onuruna verilmiştir. Tür adı tüylerle kaplı demektir. Yapraklarının tüylü olduğunu işaret eder.

Pavlonya ağacı - beyaz çiçekl ( Paulownia tomentosa )

Avrupa ve Amerika'da doğallaşmıştır, istilacı kabul edilir. İlkbaharda yaprak açmadan önce açık leylak renginde, dik salkımlar halinde, çan şeklinde, güzel kokulu çiçekler açar. Meyve ( kapsül ), bol tohumludur, yapraklar dökülünce de uzun süre ağaç üzerinde kalır. Yaprak, geniş ve yüreksidir. Çiçekleri polen ve nektar bakımından zengindir, arıcılık bakımından önemlidir. Yaprakları azot bakımından zengindir gübre olarak değerlidir, kirli havayı temizler. Kökleri topraktaki ağır mineralleri emer ve erozyondan korur. Park, bahçe ve yol kenarlarında süs bitkisi olarak yetiştirilir

Güneşli yerlerde ve ılıman iklimde yetişir. Geçirimli, nemli ve verimli toprakları sever. Kuraklığa ve soğuğa dayanıklıdır. Çelikle ve tohumdan üretilir.

Pavlonya ağacı - beyaz çiçekli ( Paulownia tomentosa )

Pavlonya ağacı - çiçeği
( Paulownia tomentosa )

Pavlonya ağacı - meyvesi ( Paulownia tomentosa )

Pavlonya ağacı, meyve ve çiçeği ( Paulownia tomentosa )

Pavlonya ağacı ( Paulownia tomentosa )

Pavlonya ağacı - yaprak ve meyveleri
( Paulownia tomentosa )

Pavlonya ağacı - çiçeği ( Paulownia tomentosa)

Pavlonya ağacı - çiçeği ( Paulownia tomentosa )

Pavlonya ağacı ( Paulownia tomentosa )
İhsaniye / Seferihisar

Kaynaklar: Türkiye'nin Bütün Ağaçları ve Çalıları ( Prof. Dr. Ünal Akkemik ). Kültürpark'ın Ağaç, Ağaççık Ve Çalıları. Türkiye'nin Ağaçları ve Çalıları ( Necati Güvenç Mamıkoğlu ). Ağaçlar ve Çalılar 1 ( Prof. Dr. Ersin Yücel ). Wikipedia

6 Şubat 2025

DOLMA KENKERİ ( Onopordum illyricum )

Dolma kenkeri ( Onopordum illyricum )

Botanik adı Onopordum illyricum ( İllirya devedikeni ) olan dolma kengeri, papatyagiller ( Asteraceae ) familyasının kangal ( onopordum ) cinsinden, çok yıllık, otsu bir bitki türüdür. Subtropikal iklimlerde yetişmektedir. Avrupa'nın güneyi ve Batı Asya'ya özgüdür. Amerika ve Avusturalya'da doğallaşmıştır ve istilacı bir ot kabul edilir.

Onoprdum cinsinin 19'i ülkemizde olmak üzere 60 kadar türü bulunmaktadır. Yurdumuzda yetişen diğer yaygın kangal türleri ise; Kav dikeni ( Onoprdum carduchorum ). At dikeni ( Onopordum tauricum ) ve sıyırma ( Onoprdum bracteatum ) dur.

Dolma kenkeri, Balkan Yarımadası ve yurdumuzun Asıl Ege bölgemizde yetişmektedir. Halk arasında; Akgömlek kenkeri, eşekdikeni, deve kenkeri, dolma kenkeri, dolmalık kenger, keler diken, kenker, kocabaş otu, sıtma otu gibi adlarla da tanınmaktadır.

Dolma kenkeri çiçeği ( Onopordum illyricum )

Onopordum, eski yunanca 'eşek osuruğu' anlamına gelmektedir. Bu bitkiyi yiyen eşeklerin ( eşekler bu bitkiyi çok sever ) bol bol osurduğuna inanıldığı için bu ad verilmiştir. Tür adı ise illirya demektir, Balkan Yarımadasın'daki eski bir ülke olan 'İllyricum' dan gelmektedir. Tarihde, Balkan Yarımadası'nın Adriyatik Denizi kıyılarındaki bölgeye, İllir'ler yaşadığı yer anlamına 'İllirya' denmektedir. İllir ise Arnavutların ataları kabul edilmektedir. Bitkinin yörede yetiştiğini işaret ediyor.

Gövdesi beyaz renkli, kanatlı dikenlerle kaplıdır. Yazın üzerinden böcek, arı ve kelebeklerin hiç eksik olmadığı pembemsi- mor renkte çiçek açar. Bazı kelebek larvaları bu bitki ile beslenmektedir.

Dolma kenkeri - yaprağı ( Onopordum illyricum )

Bodrum yöresinde çok sevilen dolma kenkeri için, 'Et girmeyen eve kenker girer' diye de bir de söz varmış

Bitkinin rozet halindeki taban yapraklarından körpe iken dolma yapılır. Adına bu yüzden dolma kenkeri denir.

'Rozet halindeki dip yapraklarının sadece orta damar kısımları kalacak şekilde ayıklama yapılır. Daha sonra bunların içine dolma içi hazırlanıp konur ve uçlarından bir araya getirilerek bağlanıp pişirilir'

Genç çiçek başları ise pişirilerek enginar yerine sebze olarak kullanılmaktadır. Gövdesi ve kökü soyulduktan sonra çiğ olarak yenir. Doğa yürüyüşü sırasında bir kaç kez yemiştim. Çiçekleri ise, peynir mayalamak için kullanılmaktadır. Meyveleri aktarlarda karaciğer hastalıklarına karşı, deve dikeni tohumu adı ile satılmaktadır. Tohumlarından Aydın yöresinde 'kenker kahvesi' yapılmaktadır.

DOĞAYI TANIYALIM, SEVELİM VE KORUYALIM

Görselleri Seferihisar yöremizde çekmiştim. İyi seyirler.