 |
Ağaç şakayığı ( Paeonia suffruticosa )
Taşbaşı Parkı / Giresun |
Halk arasında ayı gülü, eşek gülü, bocur, tombak gibi adlarla da bilinen şakayık ( paeonia / peonya ), ayıgülü familyasının ( paeoniaceae ) tek cinsi olan 'paeoni' türleri için kullanılan genel bir addır. Asya, Güney Avrupa ve Kuzey Amerika'ya özgüdür. Bütün dünyada kırk kadar türü vardır. Bazı türleri ağaç (odunsu ) formundadır.
Şakayık ( Paeonia officinalis ) tıbbi bitkidir, kökü eskiden sara hastalığının tedavisinde kullanılmıştır. Cins adı ( paeonia ), latince ' tanrıları doktoru ' demektir. Bir çok mitolojik hikayeye konu olmuştur. Bu mitlerden birine göre ilaç tanrısı Asklepios, aynı zamanda öğrencisi olan Paeonia'yı çok zeki ve başarılı olduğu için kıskanmaktadır. Bu nedenle Zeus, Paeonia'yı Asklepios'tan korumak için şakayık çiçeğine döndürür. Bir başka efsaneye göre de; Herkül'ün Plüton'a saldırısı sonucu oluşan yaralarını Paeonia'nın Çin'den gelen kökleri ile tedavi etmiştir.
Yurdumuzda doğal olarak yetişen bütün şakayık türleri ( dokuz tür ) otsu olup, çok yıllık ve rizomludur. Kışın toprak üstü kısmı ölür. Bazı türleri endemikdir ve süs bitkisi olarak da yetiştirilir. Tombak, bocur, atlas, guguk, ayı gülü, eşek gülü, yer şakayığı .... gibi adlarla da bilinir.
 |
Şakayık, Bocur ( Paeonia peregrina )
( Safranbolu / Karabük ) |
Paeonia perogrina: Parlak kırmızı çiçekli bir şakayık türüdür. Bocur, Ayı gülü olarak da bilinir. Özellikle Batı Karadeniz ormanlarında ve İzmir yöresinde yetişir. Yaprakları birleşik ve derin lopludur, bahçelere süs bitkisi olarak dikilir. Katmerli çiçek açan kültür formları yetiştirilmiştir, kesme çiçek olarak da kullanılır.
 |
| Şakayık, Bocur ( Paeonia peregrina ) |
Şakayık, geçirimli, humusca zengin, nemli toprakları ve güneşli ya da yarı gölge yerleri sever. Fazla sıcak ve kurak iklimleri sevmez. Yüksek rakımlı yerlerde yetişir, tam bir dağ bitkisidir. Kışın soğuklamaya ihtiyacı vardır. Bu nedenle, Ege ve Akdeniz bölgelerimizin kıyı kısımları için uygun bir çiçek değildir. Tohumla, çelikle ve kökten ayırma ile üretilir. Seferihisar'da yetiştiremedim. .
 |
| Şakayık, Bocur ( Paeonia peregrina ) |
Ağaç şakayığı (Paeonia suffruticosa, Paeonia arborea ): Anavatanı Orta Asya ve Çin'dir. Gül şeklinde çok gösterişli çiçekler açan bir çalıdır. Süs bitkisi olarak yetiştirilen çok fazla türü vardır. İlkbaharda pembe, mor, beyaz, sarı renkli, katmerli ve güzel kokulu çiçekler açar. Tohumdan yetiştirilenler ilk yıl çiçek açmaz bu nedenle daha çok aşı ile ve kökten ayırarak üretilir. Hassas bir bitkidir, yer değiştirmeyi sevmez. Sonbaharda yaprakları dökülmeden önce renk değiştirir, uzun ömürlüdür. Şakayık, Çin'in ulusal çiçeğidir, bahçelerin kraliçesi kabul edilir.
 |
| Ağaç şakayığı çiçeği ( Paeonia suffruticosa ) |
 |
Ağaç şakayığı ( Paeonia suffruticosa )
Taşbaşı Parkı / Giresun
|
 |
Ağaç şakayığı ( Paeonia suffruticosa )
|
Not: Düğünçiçeğigiller / Ranunculaceae familyasından otsu bir süs bitkisi olan Ranunculus asiaticus 'şakayık gülü' adı ile çiçekcilerde satılmaktadır. Bir tür
düğün çiçeği olan bu bitkinin gerçek şakayık ( paeonia ) türleri ile hiç bir ilgisi yoktur.
Yararlandığım Kaynaklar: Vikipedi, Ağaçlar ve Çalılar -I ( Prof. Dr. Ersin Yücel ), Bitki Mitosları ( Deniz Gezgin ). Türkçe Bitki Adları Sözlüğü ( Turhan Baytop )
İyi günler sayın ilgili, konu hakkında ne kadar uzmansınız bilmiyorum ama, şakayık kulak tınısı açısından hoş bir sözcüktür, kökeni Arapçadır Bu fonetiği ile çiçek ismi olarak kullanılmaktadır. Ancak Arap diyarında çiçek zenginliği ne kadardır, Araplar ve çiçekler birbiriyle ne kadar bağdaştırılır bilemem. Yani Arap kültüründe bu özgün çiçeğin yeri nedir? neden Araplar bu çiçeğin isim babasıdır? oysa; bu çiçeğin gen merkezi "Anadolu'dur". Dil ve dil egemenliği emperyalizm bağlamında çok önemlidir. Anadolu florasının zenginliğini neden bir Arapça kelime ile ifade edelim...
YanıtlaSilBu çiçeğin yörelerimizden yörelerimize göre isimleri farklıdır. Aynı çiçeğe; Tombak, Top Lâle, Yaban Gülü, Ayı Çiçeği, İtecik (Uşak'ta 1200 m. rakımlı bir dağ) Lalesi, Top Gülü, Bocur gibi daha pek çok şekilde hitap edilmektedir.
Bu çiçeğimiz Çanakkale, Antalya, Burdur, Denizli, Uşak, Tokat yörelerinde değişik isimlerle temsil edilirler. Daha çok çiçeğin formuna bağlı olarak top, tombak, yuvarlak formlarını çağrıştıran isimler dikkate şayandır.
Bir çiçeğin isminin Türkçe olması çok önemlidir, önemsenmelidir...
Anadolu'nun öz evladı olduğu Dünya'da kabul gören bir zenginliğimize neden Türkçe isim takmayalım?
Paeonia Familyasından bu çiçeğin bilimsel ismi (Latince) "PAEONİA TURCİCA" dır. İçince Türk kelimesi geçen, tüm Dünya tarafından kabul görmüş bu çiçeğin ismini neden Türkçe bir kelime ile nitelemeyelim?
Elimizdeki bu olanak uçup gitmeden, kaybolup yitmeden ilgili bilim insanlarımız çiçeğimize ve ismine sahip çıkmalıdırlar..
Bu çiçek pek çok mitolojik kişiliklerle şu veya bu şekilde ilişkilendirilmiştir.
Zeus, Hades, Herakles, Asklepios, vb. isimleri bu çiçeğimizle birlikte anılmıştır...
Truva savaşlarında yaralanan askerler, Asklepion'un öğrencisi bir hekim tarafından kanlarının çabuk pıhtılaşması, yaralarının onarılması için bu çiçekten yaptığı ilaçları kullanmıştır. Zeus, Asklepion'un kıskanlığınin bu hekime halel getirmemesi için hekimi bu çiçeğe çevirmiştir. (Metamorfoz)
Truva bu gün Çanakkale ilimiz sınırları içerisindedir. Bu çiçeğin İda (Kaz) Dağlarında yetişen türü yöresel olarak ( T O M B A K Ç İ Ç E Ğ İ ) dir. -Bayramiç, Çan-
İda Dağı Tahtacıları da yaygın olarak tombak ismini kullanırlar. Toros yöresinde ise bu çiçeğe yörük çiceği denir. Tahtacılar, Yörüklerin bir başka ismidir.
Sonuçta bu çiçeğin isminin " TOMBAK" olarak lanse edilmesini öneriyorum..
Verdiğiniz bilgiler ve düşüncelerinizi bizimle paylaştığınız için teşekkür ederim. Ancak adınızı yazmadığınız için yayınlamakta tereddüt ettim. Umarım yorun yazan arkadaşlar adlarını da yazar.
Sil