HANIMELİ ÇİÇEKLERİ ( Lonicera )

Hanımeli çiçeğinin genel görünümü
Japon hanımeli (Lonicera  japonica   )

Hanımeli ( Lonicera ), caprifoliaceae ( hanımeligiller ) familyasından, çalımsı ya da tırmanıcı / sarılıcı bir bitki cinsinin  genel addır. Asya, Afraka, Avrupa ve Amerika'da yayılış gösterir, yaklaşık 200 kadar türü vardır. Bunlardan 11 tür doğal olarak Türkiye'de yetişir.. Bazı türlerinin çiçekleri güzel kokuludur,  süs bitkisi olarak yetiştirilir. Ancak süs bitkisi olarak yetiştirilen bütün hanımeli türlerinin çiçekleri  kokulu değildir. Herdem yeşil ya da kışın yaprağını dökerler. 

Cins adı olan 'Lonicera', Alman botanikçi 'Adam Lonicer' nın adına izafeten verilmiştir. Hanımeli'nin  eskiden beri yetiştirilen bir çiçek olmasında, bazı geleneklerin de rolü olmuştur. Hanımeli çiçeğinin olduğu yere 'kötü ruhların' giremeyeceği  düşünülmüştür.

Hanımeli çiçekleri genel olarak ilkbahar ve yazın beyaz, sarı, pembe ve kırmızı renkli trompet / boru şeklinde çiçekler açar.  Kıı hanımeli ise kışın ve ilkbaharda  çiçek açar. 

Hanımeli çiçekleri zehirsizdir, reçeli yapılır,  nektar yenir. Ancak çitlembik şeklindeki siyah, mavi, kırmızı renklerdeki meyveleri, lonicera caerulea dışındakiler  hafif zehirli olduğu için yenmez. 

Hanımeli ( Lonicera ), yarı gölge yerleri ve geçirimli toprakları sever. Su  isteği normaldir, soğuktan fazla etkilenmezler. Daha çok duvar diplerine dikilir,  pergolelere sardırılır.
Kuruyan ve çalılaşan  dalları ara sıra kesilerek  temizlenir. 

Hanımeli, üretilmesi ve yetiştirilmesi çok  kolay bir çiçektir, fazla bakım  istemez.  Çelikle, tohumla, daldırma ile ve kökten ayırarak üretilir.

                                                   En tanınmış  hanımeli çiçeği  türleri şunlardır;

- Bahçe hanımeli çiçeği / İtalyan hanımeli ( Lonicera caprifolium ya da caprifolium italium ): Sarılıcı hanımeli türlerinden biridir.   Kışın yapraklarını döker, çiçekleri sarımsı beyaz renklidir, üzerinde kırmızı çizgiler bulunur, kokuludur. Meyveleri kırmızı renkli olup yenmez.  Soğuğa ve kuraklığa dayanıklıdır, humusça zengin nemli toprakları sever. Yurdumuzun hemen hemen her yerinde yetişir. orman hanımelisine ( Lonicera periclymenu ) benzer.

Japon hanımei çiçeği ( Lonicera japonica  )

Birleşik yapraklı hanımeli çiçeği ( lonicera etrusca  )

- Avrupa hanımeli çiçeği / Orman hanımelisi  ( Lonicera periclymenum ) : Bu türün anavatanı, adından da anlaşıldığı gibi  Avrupa kıtasıdır. Önce beyaz olan çiçekleri daha sonra sarıya döner, güzel kokuludur. Avrupa'da en çok yetiştirilen hanımeli türlerinden biridir.

Japon hanımeli - Lonicera japonica
( Meyve )

Japon hanımeli - Lonicera japonica
( Meyve ve çiçek. )

- Japon hanımeli çiçeği ( Lonicera Japonica ): Yurdumuzda  çok yaygındır, kokuludur. Bir adı da 'beyaz hanımeli' dir. Dalları yeşil ve kırmızı renklidir. Meyveleri siyah renkli olur.  (Kaynak: Ağaçlar ve Çalılar I-Ersin Yücel )

- Mercan hanımeli ya da  trompet hanımeli çiçeği  ( Lonicera sempervirens ) :
Çiçekleri kokusuzdur. Amerika'da  doğal olarak yetişmektedir. Bu nedenle Amerikan Hanımelisi de denir. Toplu halde açan çiçekleri tüp şeklinde olup  kırmızı renklidir.Yapraklarını tam olarak  dökmez. Meyveleri kırmızı renkli  olup  üzümsüdür. 

Mercan hanımeli çiçeği.

Mercan hanımeli  / Trompet hanımeli  çiçeği
( Lonicera  sempervirens )

Mercan hanımeli  çiçeği  meyvesi.

Mercan hanımeli  çiçeği ve meyveleri

- Turuncu hanımeli çiçeği ( Lonicera ciliosa ):
Lonicera ciliosa'nın çiçekleri turuncu renkli olur. Bu nedenle; 'Turuncu hanımeli' denir. Bir adı da 'Batı trompet hanımeli' dir. Kışın yapraklarını döker.

Turuncu hanımeli çiçeği ( Lonicera ciliosa )
(  Fotoğraf: Hanife Dereci Demir  )

-  Çalı hanımeli / Kış hanımelisi  ( Lonicera fragrantissima ):
Herdem yeşil, çalı formlu bir bitkidir. Anavatanı Çin'dir.  Kışın ve ilkbaharda  beyaz renkli ve çok güzel kokulu çiçekler açar.  Soğuğa son derece dayanıklıdır. Kış hanımelisi olarak da bilinir. 

Çalı hanımeli ( Lonicera fragrantissima )

Çalı ya da Kış hanımeli  meyvesi
( Lonicera fragrantissima )

Çalı hanımeli ya da Kış  hanımeli çiçeği
( Lonicera fragrantissima )

Kış hanımelisi
Herdem yeşil ve  çalı formludur.

-  Tatar hanımelisi ( Lonicera  tatarica );
Soğuğa en  dayanıklı hanımeli türüdür. Sarılıcı değildir, çalı formundadır,  dikine büyür. Pembe - beyaz renkli çiçekleri hafif kokuludur. Kışın yapraklarını döker. Meyveleri kırmızı renklidir.

Tatar hanımeli çiçeği ( Lonicera tatarica )

Tatar hanımeli çiçeği ( Lonicera tatarica )

Yabani Hanımeli Türleri:

- Dokuzdon ( Lonicera etrusca )  , Lonicera implexa  yurdumuzda doğal olarak yetişmektedir.

Dokuzdon ( Lonicera etrusca): Yurdumuzda doğal olarak yetişen, sarı çiçekli   bir hanımeli türüdür. 
( Resmin çekildiği yer: Kadıovacık / URLA )

Lonicera  etrusca: Birleşik yapraklı, yabani bir hanımeli türüdür.  

- Fakirurganı ( Lonicera implexa )

 

Fakirurganı ( Lonicera implexa )
 Yurdumuzda doğal olarak yetişen, pembe çiçekli bir  hanımeli türüdür. 

( Bu yayın son olarak 19. 01. 2023 tarihinde güncellenmiştir. ) 

BUZ ÇİÇEKLERİ (Öğle Çiçeği)

Buz çiçeği, aizoaceae ( Eski adı mesembryanthemum )  familyasından olan   süs bitkilerine verilen genel bir addır.
Buzçiçeğigiller ya da makasotugiller  ( aizoaceae ),  en az 120 cins ve 1800 türün bulunduğu büyük bir bitki ailedir. Bu çiçeklerden bazıları farklı cinsten olduğu halde birbirine çok benzer.  Çoğu kere yaprak ve gövde yapılarına bakılarak,  bu konuda uzman olanlar  tarafından birbirlerinden ayırt edilebilir.
Buz çiçeklerine eski Yunanca adından dolayı mesembryanthemum, kısaca 'mezem' de denir.  Bir adı da  'öğle çiçeği' dir.

Büyük çoğunluğunun anavatanı Güney Afrika'dır. Bazılarının yapraklar güneşte,  üzerinde buz kristalleri varmış gibi parıldar. Bu nedenden  'buz çiçeği' denmiştir. Zira bu çiçekler soğuk iklimlerde yetişmezler, buzla bir ilgileri yoktur, tropikal ve  ılıman iklimlerde yetişirler.

Buz çiçekleri, deniz kıyılarında ( tuzlu toprak )  ve başka bitkilerin yetişmediği yerlerde, daha çok yer örtücü olarak yetiştirilir.  Çok hızlı büyüyüp yayıldıkları için, saksı çiçeği olarak yetiştirmeye fazla uygun değildirler. Asma saksılarda yetiştirilebilir.

Buz çiçekleri kaktüsler gibi sukkulenttirler. İhtiyaçları olan suyu, gövde ve yapraklarında depo ederek kullanırlar.  Bu çiçeklerin ilginç bir özelliği de, geçe ve kapalı havalarda çiçeklerini kaparlar. Yer örtücü olmalarına rağmen üzerine basılmaz, çoğu kırılgandır.

Buz çiçekleri, sıcak, ılıman iklimleri ve güneşli yerleri severler, kuraklığa son derece  dayanıklıdırlar.  Fazla suyu ve  gölge yerleri sevmezler. Toprak bakımından seçici değildirler. Taşlı ve kumlu toprakları ve  deniz kıyılarını daha çok tercih ederler.  Dondan  korunmaları gerekir. Çok hızlı büyürler ve yayılıcıdırlar.
Buz çiçekleri fazla bakım istemez, çelikle ve tohumdan  üretilir.

Gelin şimdi de;  yurdumuzda  en çok yetiştirilen ve tanınan bazı  buz çiçeği  türlerini daha  yakından tanıyalım.

- APTENYA / BUZ ÇİÇEĞİ  :
Botanik adı: Aptenia cordifolia, Mesembryanthemum cordifolium

Aptenya ( aptenia ), yaz aylarında kırmızı - pembe renkli,  yıldız şeklinde küçük çiçekler açan sürünücü ve sarkıcı bir bit bitkidir. Kalp şeklindeki yaprakları etli ve parlaktır, güneşte parıldar. Hızlı  büyür.

Buz çiçeği / Aptenya  ( Aptenia cordifolia )

Buz çiçekleri adını güneşte parıldayan yapraklarından almıştır.

Aptenya ( aptenia )

Aptenya ( aptenia )

- MEZEM / IŞILDAYAN MÜCEVHER / BUZ ÇİÇEĞİ / LİVİNGSTONE PAPAYTA
Botanik adı:  Cleretum bellidiforme ( Eski adları :  Dorotheanthus bellidiformis / Mesembryanthemum criniflorum bellidiformis )

Fazla türü yoktur,  tek yıllık ve yer örtücü  bir bitkidir.  Anavatanı Güney Afrika'dır. Sıcaga ve kuraklığa dayanıklıdır.   Papatya şeklindeki çiçekleri  iki renkli olup yanar dönerdir.  Sarı, pembe, beyaz, kırmızı, mor ve turuncu renklerde çiçekler açarlar. 

Yeşil ve etli yapraklarının üzerinde parlak noktalar bulunur.  Güneşte parlar, bu nedenle  'ışıldayan mücevher' denir. İngilizce adı ise 'livingtone papatya' dır.

Işıldıyan mücevher ya da Livingstone papatya  Cleretum bellidiforme ya da
dorotheanthus bellidiformi ( Fotoğraf alıntıdır. )

- ACEM HALISI  / DROSANTEMUM
Botanik adı: Drosanthemum hispidum ya da Meembryanthemum hispidum

Acem halısı olarak adlandırılan  çiçeklerinin hepsi  drosanthemum  cinsinden  değildir.
Drosantemum hispidum, fosforlu gibi pembe renkli çiçekleri olan çok yıllık bir bitkidir. Yaprakları ince ve uzundur.  Soğuğa kısmen dayanıklıdırlar. Akdeniz ikliminin görüldüğü yerlerde iyi bir yer örtücüdür. Kol atarak yayılır ve  başka bitkilerin  yetişmesine izin vermez.

Acem halısı ( Drosanthemum hispidum )

Acem halısı ( Drosanthemum hispidum )

Acem halısı

Drosanthemum hispidum, yaprak.

- PEMBE ACEM HALISI /  BUZ ÇİÇEĞİ

Botanik adı: Delosperma  cooperi

Çiçeklenme süresi oldukca uzun süren, soğuğa ( - 20. - 30 derece  ) ve kuraklığa son derece   dayanıklı, pembe çiçekli  bir buzçiçeği türüdür. Anavatanı Güney Afrika'dır. Çubuk şeklindeki yeşil renkli  yaprakları,  bazı  buz çiçeği türlerinde  olduğu gibi güneş ışığını kırar ve yansıtır. Üzerinnde buz kristali varmıış izlenimi verir. Papatya şeklinde, pembe renkli  ve tonlarında ( melezleri ), uzun ömürlü  çiçekler açar.  Tohumları diğer buzçiçeği  türlerden farklı olarak koruyucusuzdur, yağmurda açılır.  Toprak üzerinde kök salarak  yayılır, yi bir yer örtücüdür, ancak üzerine basılmaz. Asma saksılarda da yetiştirilir. Güneşli, kuru ve geçirimli toprakları sever, toprağı kurudukca sulanır. Tohumla ve çelikle üretilir.

Delosperma cooperi
( çiçek, meyve ve yaprak )

Pembe acem halısı / Buz çiçeği
( Delosperma cooperi )

- LAMPRANTUS / DAMAT MENDİLİ / DAMAT BOHÇASI
Botanik adı: Lampranthus roseus / Mesembryanthemum roseus.

Lampranthus , latince 'parlayan  çiçekler' demektir. Çok fazla türü bulunmaktadır. Papatya şeklinde pembe, mor, sarı, kırmızı, turuncu renkli  çiçekleri çok gösterişli olup göz kamaştırır.  Yaprakları ince ve uzundur, dikine büyür. Yılda bir kez, ilkbaharda, çok yoğun  çiçek açar. Ayrı cinsten olmalarına karşı,  'delosperma' ya   çok benzer. En tanınmış türü halk arasında damat mendili ya da damat bohçası da denilen  'lampranthus roseus' tur.

Damat mendili ya da damat bohçası da denilen Lampranthus roseus 

Lampranthus roseus / Mesembryanthemum roseus 

Lampranthus roseus- yaprak ve gövdesi.

- MALEPHORA / MALEFORA
Botanik adı: Malephora purpurea  - crocea ya da Mesembryanthemum croceum

Melephora, daha çok yer örtücü olarak kullanılan bir buz çiçeği türüdür. Saksı ve iç mekanlar için pek uygun değildir.  Çok yıllık, etli üçgen yapraklı, sürünücü ve papatya şeklinde  parlak turuncu renkli çiçeklidir. Başka renkte çiçek açan türleri de vardır.  Anavatanı Güney Afrika'dır.  En güzel özelliği yıl boyu çiçek açıyor olmasıdır. Ayrıca soğuğa dayanıklı bir bitkidir.  Kök atarak etrafına yayılır. Güneşli yerleri ve kuru yerleri sever, fazla suyu sevmez.  Arıları kendine çeker. Fazla bakım istemez, tohumla ve çelikle üretilir.

Malephora  purpurea - crocea.

Malephora purpurea crocea  

Malephora  purpurea - crocea ve arı.

Malephora purpurea - crocea,  tohum kapsülü ve yaprakları

- KAZ AYAĞI / MAKAS ÇİÇEĞİ :
Botanik adı:  Carpobrotus edulis / Eski adı; Mesembryanthemum edulis

Anavatanı Güney Afrika olan  carpobrotus cinsi bitkilerin 30 kadar türü bulunmaktadır. Bunlardan 'carpobrotus  edulis' türüne  yurdumuzda kaz ayağı, makas çiçeği, katır tırnağı gibi adlar verilmiştir. Bir adı da 'ekşi incir' dir.

Kaz ayağı sarı ve pembe renkli gösterişli büyük  çiçekler açar. Yaprakları üçgen şeklinde olup kalın ve etlidir, içinde jelimsi bir sıvı vardır. Yaprakları ve çiçeği yenir. ( Bu bitkiyi,  ege bölgesinde yapraklarından  salata yapılan  'kazayağı otu' ile karıştırmamak gerekir.)

Kaz ayağı çok hızlı büyür ve yayılıcıdır, tohumdan ve çelikle ürer. Yetiştirilmesi ve bakımı kolay bir çiçektir.

Kaz ayağı çiçekleri ( ( Carpobrotus edulis veya Mesembryanthemum edulis )

Sarı kazayağı çiçeği

Pembe kazayağı çiçeği

Kazayağı meyvesi ( Tohum kapsülü / Ekşi incir  )

Bu yayın son olarak 23. 06. 2021 tarihinde güncellenmiştir. 

AYVAYI YEMEK !

Ayva ağacı ( Cydonia oblonga )

Bu yıl   ayva çok oldu,  halk arasında ayvanın çok olması kışın sert geçeceği şeklinde yorumlanır.  Bilimsel bir açıklaması olmayan bu görüş doğru çıkar mı göreceğiz. 

Bir de dilimizde  'ayvayı yemek'  diye bir deyim vardır biliyorsunuz. Kötü duruma düşenler, yaptığı işte zarar edenler için daha çok söylenir, alaycı bir şekilde!

Ayva

Ayvaya ilaç atmadığım için elmalarım  gibi kurtlandı ve dökülüyorlar. Yani, deyim yerindeyse ayvayı yedik.

Asıl değinmek istediğim konu ise, tarımda kullanılan kimyasal ilaçlar ve uygulamalar. Son yıllarda ülkemizde konrolsüz bir şekilde  kullanılan kimyasal maddeler ve genleriyle oynanan tohumlar  ( GDO ) sayesinde  üretim artışı olmuştur. Ancak bu şekilde yetiştirilen ürünlerin sağlığımızı nasıl tehdit ettiği ise, maalesef  görmemezlikten gelinmektedir.
Çözüm organik tarımdır.  Bunun için ise bilgiye, eğitime ve kaynağa ihtiyaç vardır. Yani devletin bu konuya el atması ve vatandaşın sağlığını düşünen bir tarım politikası uygulaması  gerekmektedir.
Unutmayalım ki, hiçbir şey sağlığımızdan daha önemli değildir.

                                              AYVA AĞACI 

Meyvem, yemesi  biraz  zor olsa da lezzetli ve yararlıdır.  

Çiçeklerim de yenir, belki bilmiyorsunuzdur. 

Tatlım, reçelim, kompostum ve  meyve suyum nefis olur. 

Yaprağım ve çekirdeğim de değerlidir, ilaç ve boya olur.   

Çiçeğimin açması yazı müjdeler,

Zarara uğrayanlar için 'ayvayı yedı' denir. 

GREYFURT ( Cirus paradisi )

Greyfurt ağacı ve meyveleri.

Greyfurt ( Citrus paradisi ), turunçgiller ( rutaceae ) familyasından, herdem yeşil, 5 - 5 m. boylarında ve  geniş tepeli  bir meyve  ağacıdır. 1750 yılında  Jamaika'da ortaya çıkmış ( pomelo ile portalalın doğal bir hibrididir. ) ve buradan dünyaya yayılmıştır. En çok Çin'de yetiştirilmektedir.  Bir çok çeşidi ve  kültür formu  vardır.  Portakaldan iri olan meyvelerinin acı ve buruk bir tadı vardır.
Greyfurt daha çok suyu çıkarılarak içilir, meyve olarak yemek için dilimlerini ayrıca soymak gerekir. 

Altıntop olarak da  bilinen greyfurt, yurdumuzun en çok Akdeniz ve Eğe bölgelerimizde yetiştirilmektedir. Diğer narenciye türleri gibi turunç fidanlarına aşılanarak üretilmektedir. Humusça zengin, süzek toprakları sever, dona  karşı dayanıksızdır.

Bir adı da altıntop olan greyfurt ağacı ve meyvesi.

Greyfurt, C vitamini bakımından çok zengindir, çekirdekleri doğal bir antibiyotiktir. İdeal düzeyde tüketimi, adeta sağlığa sağlık katmaktadır. Kalp ve damar sağlığını korumaya katkıda bulunmaktadır. Ayrıca greyfurt suyu tokluk hissi uyandırdığı için, diyet için yararlıdır.

İlaç kullananların greyfurt yememesi /  suyunu  içmemesi gerektiği belirtilmektedir.  İlacın vücuttan atılmasını geciktirerek  etkisinin istenenden daha fazla olmasına, dolayısıyla de zehirlenmelere yol açmaktaymış. 

Beş yıl önce diktiğim  greyfurt ağacım bu yıl bol meyve verdi.  İnsan yetiştirdiği bir ağacın meyve vermesini görmesi çok güzel bir şey.   Ancak, eşim  ilaç kullandığı için, ben de  tadını sevmediğimden pek greyfurt yemiyoruz.  Misafirlerimiz de mandalina ve portakalı  tercih ediyorlar. Dolayısiyle greyfurtlar süs bitkisi görevi görüyor.

Greyfurt, meyve olarak fazla tercih edilmemesine rağmen, süs bitkisi olarak çok güzel bir ağaç.Hem çiçek açınca, hem de meyveleri olunlaşınca çok hoş görünüyor. Meyvesini sevmeseniz de süs bitkisi olarak yetiştirilebilir. 

Greyfurt, kalp ve damar sağlığını korumaktadır. 

Greyfurt ( Cirus paradisi )

Greyfurt, diğer turunçgil türleri gibi güzel kokulu
 çiçek açan bir ağaçtır. 

( Bu yayın son olarak  22. 11. 2021 tarihinde güncellenmiştir.)