30 Mayıs 2020

ÇÖREK OTU ÇİÇEĞİ ( Nigella Damoscena )

Şam çörek otu ( Nigella damoscena )
Şam çörek otu ( Nigella damoscena ), düğünçiçeğigiller ( Ranunculaceae ) familyasının nigella cinsinden, tek yıllık, çiçekleri güzel olduğu için süs bitkisi olarak yetiştirilen, otsu bir bitkidir. Anavatanı Akdeniz havzasıdır.  Tohumları diğer çörek otu türleri gibi pide ve çöreklerin üzerine koku vermek için konur. Türk kimyonu olarak da bilinir. 

Şam çörek otu, genel olarak  mavi renkli çiçek açar. Ayrıca  katmerli, beyaz, pembe ve mor renkli çiçek açan çok fazla çeşidi vardır.Yaprakları yeşil  renkli olup tüy şeklindedir. Hermafroditdir, yani hem erkek, hem de dişi organa sahiptir. Değişik renkli tohumlar karışık olarak ekilirse, bahçelerde daha güzel görünür.  Saksı çiçeği olarak  da yetiştirilir. Ekilen tohumlar üç ay sonra çiçek açar, bunu balon şeklindeki tohum keseleri takip eder. Ağostos - ekim aylarında olgunlaşan tohum keseleri  kuru ve kesme çiçek olarak olarak da değerlendirilir. 

Tohum kapsülleri 
Şam çörek otu yetiştirilmesi kolay bir çiçektir, fazla bakım gerektirmez. Güneşli yerleri ve  geçirimli, nemli, humusca zengin toprakları sever. Soğuğa  ve sıcağa dayanıklıdır. Tohumdan üretilir, daha önce yetiştirilen  yerlerde  dökülen tohumlarından kendiliğinden biter.


Mavi çiçekli şam çörek otu çiçeği.

Yurdumuzda doğal olarak on kadar çörek otu türü yetişir.  Uçucu yağ taşıyan çörek otları  türleri güzel kokar. Bunlardan Nigella sativa'nın ( adi çörek otu ), bazı yörelerimizde tarımı yapılmaktadır.

Kır çörek  otu çiçeği  ( Nigella arvensis ).
( Çekildiği yer, Urla / İzmir. )

Kır çörek otu ( Nigella arvensis ), çiçek ve tohum kapsülü.
Yabani olarak kırlarda, tarlalarda yetişen tarla çörkotu / kır çörek otu ( Nigella arvensis ) tohumları pide, börek ve çöreklerin üzerine koku ve lezzet vermek için konur.

Olgunlaşmış şam çörek otu kapsülleri 

Şam çörek otu tohumu. 
Çörek otu ( Nigella ), aynı zamanda tıbbi bir bitkidir ( Astım, Yüksek tansiyon, Parkinson hastalığı, Meme kanseri, Şeker hastalığı tedavisinde kullanılmaktadır. ). Tohumlarından yağ elde edilir. Mısır kraliçesi Kleopatra'nın cildinin güzelliğinin çörek otu yağından kaynaklandığı sanılır.  Hz.Muhammed çörek otu'nun her derde deva olduğunu söylemiştir. Yine halk arasında, çörek otu'nun insanları ve hayvanları nazara karşı koruduğuna inanılır. 
Ayrıca çörek otu, Türkiye ve ortadoğu coğrafyasında yaygın olarak ekmek, pide ve çöreklerin üzerine serpilerek lezzet ve koku vermek için kullanılır. Nohut ile karıştırılarak çörek otu kahvesi yapılır.  

Şam çörek oto çiçekleri ( Nigella damoscena )

Mavi şam çörek otu çiçeği.

Tohum kapsülü.

Beyaz şam çörek otu çiçeği ve kapsülü.

Mavi şam çörek otu çiçeği.

Beyaz şam çörek otu çiçeği.

Şam çörek otu çiçekleri. 

Mavi ve beyaz renkli çörek otu çiçekleri. 

Şam çörek otu çiçeği ve tohum kapsülü. 

Tohum kapsülü. 

Yararlandığım Kaynaklar: Kabalcı Şifalı Bitkiler Ansiklopedisi ( Oktay Mete ), Türkiye'nin Yabani Besin Bitkileri Ve Ot Yemekleri ( Prof. Dr. Ertan Tuzlacı ), V.k.pedi.

22 Mayıs 2020

GÜZELAVRAT OTU VE BİR HİKAYE


Güzelavrat  otu ( Atropa belladonna )

Avrupalıların Güzelavratotu adını verdiği 'Atropa belladonna',  patlıcangiller ailesinden çok yıllık ve yarı çalımsı otsu bir bitkidir. Bella - Donna  İtalyanca 'güzel kadın' demektir.  

Bir, bir  buçuk metre kadar büyür, yazın çan şeklinde mor çiçekler açar, özellikle nohot büyüklüğündeki  parlak siyah meyveleri dikkat çekicidir. 

Zehirli bir bitki  olmasına rağmen; eski çağlarda (Romalılar zamanında) kadınlar tarafından, gözbebeklerini büyütmek ve erkekleri etkilemek için kullanılmıştır. Bünyesinde  bulunan 'atropin' adlı alkaloid madde, günümüzde halen  retina tedavilerinde göz damlası olarak kullanılanmaktadır.  

 Avrupada güzelavrat otu olarak bilinen  Atrppa belladonna'ya,  Anadolu ise  avrat otu, ya da dulavrat otu gibi benzer adlar verilmiştir. Gelin şimdi de konuda yazdığım hikayeyi okuyalım. 

                                                              DULAVRAT OTU
 
Bir zamanlar Anadolunun  bir köyünde  Zeynep adında bir kız yaşarmış. Zeynep'in gözleri zeytin gibi simsiyah ve çok güzelmiş, bu nedenle köyün bütün  gençleri ona aşıkmış.  Gel gör ki,  Zeynep çok fakir bir ailenin oğlunu seviyormuş. Ama sevdiği  gencin ailesi, güzellik karın doyurmaz diyerek oğullarına zengin bir ağanın kızı ile evlendirmişler. Bunun üzerine kaderine küsen Zeynep, taliplerinin yüzüne bile bakmadan geri çevirmeye başlamış. Ailesine de,  ben artık kimseyle evlenmek istemiyorum demiş.

Zeynep'le evlenmeyeceğini anlayan bazı kötü niyetli gençler ona iftira atmaya, hakkında dedikodular çıkarmaya başlamışlar. Zeynep'in dul olduğu için evlenmek istemediğini yaymışlar. Adı dulavrat!a çıkmış.  Bu duruma çok üzülen  ailesi kızlarını evlenmeye zorlamak için ya evlenirsin, ya da bu evden gidersin diye baskı yapmaya başlamışlar. Bu durumda çaresiz kalan Zeynep,  köy yakınındaki bir uçurumdan atlayarak intahar etmiş. 

Güzelavratotu ve meyvesi  ( Atropa Belladonna )
( Fotoğraf alıntıdır. )

Ancak köylüler günlerce aramalarına rağmen Zeynep'i bulamamışlar, sanki yer yarılmış da içine girmiş. Annesi ve babası ise üzüntüsünden köyü terk etmişler. 

Daha sonra köylüler, Zeynep'in kendini attığı uçurumda o zamana kadar hiç görmedikleri bir bitkinin yetişmiş olduğunu görmüşler. Bitkinin meyveleri tıpkı Zeynep'in gözleri gibi simsiyahmış.  Zeynep'e iftira atan gençler merak edip yiyince,  zehirlenmiş ve ölmüş. Köylüler, Zeynep'in kendisine iftra atanlardan intikam almak için bu bitkiye dönüştüğüne inanmaya başlamışlar ve adına Zeynep için atılan iftiradan dolayı 'Dulavrat otu' denilmiş 
Kıssadan hisse; Siz siz olun suçsuz insanlara asla iftira atmayın, vebali büyük olur. 

A. Kadir Bekçi
Bahçeköy / Seferihisar
22. 05. 2020 

14 Mayıs 2020

MELOCAN ( Smilax )

Akdeniz  saparnası ( Smilax aspera )
Çekildiği yer: Seferihisar / İzmir. 
Halk arasında daha çok melocan ( saparna )  adı ile bilinen smilax, dikenucugiller ( smilacaceae ) familyasından, çok yıllık, ağaçsı gövdeli, genellikle dikenli  ve sarılıcı bir bitki cinsidir. Tropikal ve suptropikal iklimlerde yetişmektedir.  Dünyada 300 - 350 kadar türü bulunmaktadır. Yeraltı gövdesine ( rizom ) saparna denir, ilaç yapımında kullanılmaktadır.  Eskiden frengi tedavisinde kullanılmıştır. Bazı türlerinin ticari değeri vardır.

Melocan, yenen kısmı.  
Smilax cinsinin yurdumuzda  iki türü yetişmektedir.  Bunlardan botanik adı Smilax  excelsa'ya Anadolu saparnası, Smilax aspera'ya ya ise  Akdeniz saparnası  ya da Nemçe saparnası denir.  Her ikisinin de taze filizleri çiy olarak  ve pişirilerek yenir.

Diğer yöresel adları ise şöyledir : Silcan, Mamula, Özdikeni, Yaban saparnası, Dikenözü, Dikenucu, Mamuli, Gıcır dikeni, Zimilange, Kuşevin, Sincan ormanı ...vs.

Anadolu saparnası ( Smilax excelsa )
( Çekildiği yer: Filyos / Çaycuma  )
- Anadolu saparnası ( Smilax excelsa ): Genel olarak kışın yaprağını döker, bu özelliği ile herdem yeşil olan  Akdeniz saparnasından ayrılır. Ayrıca yaprakları kalp şeklinde olup, geniş  tarafı düz yada yüreksidir.  Sonbaharda ökülmeden önce kırmızı bir renge döner, çiçekleri yeşil renklidir.  Meyve kırmızı renkli olup  1 veya  3 tohumludur.  Karadeniz, Marmara ve Akdeniz bölgelerimizde yetişir.

Yumurtalı melocan kavurması.

 -Akdeniz saparnası ( Smilax aspera ): Herdem yeşildir. Yurdumuzun Akdeniz ve Batı Anadolu kıyılarındaki ormanlık yerlerde yetişir. Yaprakları üçgen şeklindedir, yeşilimsi beyaz renkli olan çiçekleri güzel kokulu olur.  Meyvesi genel olarak üç tohumludur.


Akdeniz  saparnası ( Smilax aspera )
Çekildiği yer: Seferihisar / İzmir. 

Akdeniz saparnası / Yaprak  ( Smilax aspera ).

Akdeniz saparnası / Çiçek ( Smilax aspera )

Akdeniz  saparnası ( Smilax aspera )
Çekildiği yer: Seferihisar / İzmir. 

Akdeniz saparnası / Çiçek ( Smilax aspera )

Akdeniz saparnası / Çiçek ( Smilax aspera )


Kaynaklar: Türkiye Bitkileri Sözlüğü ( Prof. Dr. Ertan Tuzlacı, Türkiye'nin Yabani Besin Bitkileri Ve Ot Yemekleri ( Prof. Dr. Ertan Tuzlacı ), Türkce Bitki Adları ( Turhan Baytop ), Türkiye Türkcesinde Bitki Adları ( Doç. Dr. M. Fatih Alkayış ), Vikipedi.