ZAMBAK ( Lilyum )

Bir adı da mis zambak olan ak zambak ( Lilium candidum )

Zambak ( lilium ), en narin ve gösterişli çiçeklerden biridir. Zambakgiller ( Liliaceae ) familyasının 'lilium' cinsini oluşturur, dünyada  yaklaşık 110  türü bulunmaktadır. Soğanlı, çok yıllık ve otsu bitkilerdir. Süs bitkisi olarak yetiştirilen çok fazla  hibrid ( melez )  türü ve çeşidi vardır.  Adı  zambak olan bazı bitkilerin   gerçek  zambak türleri ile  hiçbir ilgileri yoktur. 

Zambak ya da lilyum,  insanların çok eski çağlardan beri tanıdığı  ve çeşitli şekillerde yararlandıkları bir bitkidir.
Bazı zambak türlerinin soğanları  pişirilerek yenir. Yine bazı zambak türlerinin çiçekleri ilaç, reçel ve pafüm yapımında kullanılmaktadır. Ancak  bazı zambar türlerinin zehirli olduğundan,  bilmediğiniz bir bitkiyi kesinlikle yememeliyiz. Bütün zambak türleri kediler için zehirlidir. 

Zambak, lale, karanfil, gül gibi eskiden beri yetiştirdiğimiz geleneksel çiçeklerdendir.   Yurdumuzda doğal olarak, ikisi endemik olmak üzere yedi zambak türü doğal olarak  yetişir.  Bunlardan Lilium martagon'a  'Türk zambağı'  denir. 

Zambak,  dış mekan bitkisidir, bahçe yada  balkonda, açık alanlarda yetişir. İç mekanlar zambak için uygun değildir. Havadar ve güneşli yerleri sever, direk güneş almaması gerekir. Mis zambak gibi bazı türleri güzel kokuludur. Bazı zambak türleri ise kötü kokulu olur.

Zambak, sarımsak gibi dişli olan soğanlardan yetişir, küçük soğanlar ilk yıl çiçek açmaz. Kışın ılık geçen yerlerde soğanları toprakta kalabilir. Humusça zengin geçirimli toprakları ve havadar, güneşli yerleri sever. Toprağını hafif nemli tutmak ve bitkiyi direk güneşten korumak gerekir.

                                      Süs Bitkisi Olarak Yetiştirilen Bazı Zambak Türleri 

                                     AK ZAMBAK ( Mis zambak - Lilıum candidum  )
Ak zambağa ( Lilium candidum ), halk arasında çiçeği güzel  kokulu olduğu için  'mis zambak' da denmektedir. ( Mis zambak L. akkusianum türüne denir ).  Yurdumuzun Güneybatı kısmında  doğal olarak  yetişmektedir. Beyaz renklidir, poleni sarıdır. Çiçeklerinden reçel ve şerbet yapılır. Kesme çiçek olarak ta kullanılır. Tohumla, ayırma ile ve soğancıklar ( diş ) ile üretilir. Dişler toprak yüzeyine ekilmeli, derine dikilmemelidir.

Ak zambak, Yunan mitolojisinde de adı geçen bir çiçektir.   Herakles'i ( Herkül ) istemeden  emziren Hera'nın  dökülen sütlerinden biterek dünyaya yayılmıştır.

(Yararlandığım kaynaklar: Vikipedi, Türkiye'nin Yabani Besin Bitkileri Ve Ot Yemekleri - Prof. Dr. Ertan Tuzlacı )
Ak zambak / Mis zambak çiçekleri ( Bahçemden  ):

Ak zambak ( Lilium candidum )

Mis zambak, güzel kokulu olup kesme çiçek olarak da değerlendirilir.

Bahçemden bir köşe,  ak zambak çiçekleri 

 

Ak zambak  soğanı 

                                           

                                                 KİRNO  ( Kirpikli zambak / Tüylü zambak  )

Trabzon ve Giresun illerimizde ( yaylalarda )  yetişen endemik  bir bitkidir. Boyu 1,5 m. kadar çıkar, yapraklarının kenarları tüylüdür. Çiçekleri  gösterişli, basık küre şeklinde  ve kötü kokuludur. 

Kirno / Kirpikli zambak ( Lilium ciliatum ).
( Paşakonağı Yaylası, Bulancak  / Giresun )

Kirno / Kirpikli zambak  ( Lilium ciliatum ).
( Kümbet Yaylası, Dereli / Giresun ).

                                            JAPON ZAMBAĞI ( Lilium speciosum ):

Beyaz ve pembe çiçekli bir bitkidir. Japonya ve Çin'e özgüdür. Diğer zambak türlerinden gec çiçek açar. Çiçekleri güzel kokar. 

Japon zambağı ( Lilium speciosum )

                                              

                                      KAPLAN ZAMBAĞI ( Lilium lancifolium ):

Uzak Doğuasya kökenlidir, boyu 2 m. bulur. Çiçekleri turuncu,  parlak renkli olup   gösterilidir.  Üzerinde  kaplan derisi gibi siyah  veya kırmızı benekler bulunur. 

Kaplan sambağı ( Lilium lancifolium ) 

                          SULTAN ZAMBAĞI ( Türk zambağı / İstanbul zambağı - Lilium martagon ):

Yurdumuzun Kuzetbatı kısmında yetişir. Çiçekleri pembe ile mor arasındadır ve kokuludur.  İstanbul zambağı, Türk zambağı da denir. Süs bitkisi olarak yetiştirilir. 

Türk zambağı / Sultan zambağı / İstanbul zambağı - Henüz açmamış, tomurcuk halinde 
 ( Lilium martagon  - Azdavay / Kastamonu )

                        

                                             PORTAKAL ZAMBAĞI ( Lilium bulbiferum ):

Turuncu zambak, ateş zambağı da denir. Avrupa kıtasına özgüdür.  Üzerinde notalar bulunan, parlak sarı - turuncu rehkli çiçek açar.  Çiçeklerinin ağzı çoğu zambak türünün aksine yukarı bakar ve kokusuzdur.  Dikine büyür ve sapı boyunca küçük siyah soğanlar üretir.  Diğer zambak türlerinden erken çiçek açar. 

Portakal zambağı  ( Lilium bulbiferum )

Portakal zambağı  ( Lilium bulbiferum  )

  

                                           ASYA  ZAMBAKLARI / ORYANTAL ZAMBAKLAR  ( Lilium hybrid zambaklar ):

Son derece sevilen bu zambaklar hibrittir. Doğada yetişmezler. Çeşitli lilum türlerinden ve melezlerinden elde edilirler. Çok geniş bir renk yelpazesine sahiptırler. Dikine büyürler ve bol çiçek açarlar. Genellikle parlak, benekli çiçek açarlar. Çoğu kokusuzdur, nemli toprakları  ve güneşli yerleri severler. 

Asya hibrit zambağı ( Lilium hybrid ) 

Asya hibrit  zambağı / Oryantal zambak ( Lilium hybrid )  

( Bu yayın 14. 06. 2023 tarihinde güncellenmiştir. )