ALACALI SÜTLEĞEN VE ATATÜRK ÇİÇEĞİ

Bugün tanıtacağım çiçeklerin ( Alacalı sütleğen ve Atatürk çiçeği ) ortak yanı, sütleğengiller / eforbiya ( Euphorbiaceae ) familyasından olmalarıdır.  Sütleğengiller familyası, bitkiler aleminde çoğu otsu olmak üzere 240 cins ve 6000 türle temsil edilmektedir ( vikipedi ). Bunlardan  bazıları, ayni zamanda  süs bitkisi olarak yetiştirilmektedir. Hepside beyaz, sütsü ( lateks ) bir sıvı taşır, bazıları türleri sukkulenttir, kaktüse ( cactus ) türlerine benzer. 

                                        ALACALI  SÜTLEĞEN ( Üçüz Çiçeği )

Bir adı da üçüz çiçeği olan alacalı sütleğen  ( euphorbia marginata ), sütleğengiller ( euphorbiaceae ) familyasından, tek yıllık ve  otsu bir bitki türüdür.  Anavatanı Kuzey Amerika'dır.

Alacalı sütleğen çiçeği oldukça gösterişli ve dekoratif bir bitkidir. Yapraklarının  kenarları oya gibi beyazdır. Bitki bu haliyle,  uzaktan bakılınca  üzerine kar yağmış gibi görünmektedir. İngilizce adı 'Dağ üzerinde kar'  anlamına gelir. 

Alacalı sütleğen, çiçek açmadan önce yeşil yapraklı bir bitkidir. Çiçek açmaya başlayınca yeşil-beyaz, alacalı yaprakçıklar ortaya çıkar. Brakte ( çiçek sapı yaprağı )  adı verilen bu yaprakcıklar, bitkinin  değişime uğramış çanak yapraklarıdır.
Çok değişik şekil ve renklerde oluşabilen bu tür yaprakçıklar, taç yaprağı gibi tozlayıcılarını ( böcekleri )  cezbetmeye yarar.
Dalların uçlarında  açan esas  çiçekler ise, beyaz,  küçük ve gösterişsizdir. 

Sütleğen cinsi ( euphorbia ) bitkiler beyaz bir özsuyu salgılarlar. Genel olarak "süt" denilen bu sıvı zehirli kabul edilmektedir. Bu nedenle alacalı sütleğen çiçeği  ile fazla temas etmemek gerekmektedir, bazı kişilerde alerji yapabilir.
Alacalı sütleğen çiçeği, belli bir yüksekliğe ulaşınca fıstık çamı gibi  bir taç oluşturur ve  dalları  üçe ayrılarak büyür. Yine,  tohum kapsülleri üç odacıklıdır. Bu nedenle, bu çiçeğin bir adı da  'üçüz çiçeği'  dir.

Alacalı sütleğen çiçeği,  güneşli ya da yarı gölge yerleri sever. Toprak bakımından secici değildir, hatta verimsiz topraklarda daha çok çiçek açmaktadır. Fazla sulama ve gübre ise  çiçeklenmesini olumsuz etkiler. Kuraklığa  dayanıklı bir bitkidir, fazla bakım istemez. Hem bahçe, hem de saksı çiçeği olarak yetiştirilir. Kesme çiçek olarak da kullanılır.  Uzun ömürlü olması için ise,  kesilen sapların ucu sıcak  suya sokulur veya yakılır. 

Üçüz çiçeği  ya da alacalı sütleğen tohumdan yetiştirilir, çoğu zaman bir önceki yıl yere  düşen  tohumlarından kendiliğinden biter.  

Alacalı sütleğen çiçeğinin genel görünümü.

Üçüz çiçeği ( euphorbia marginata )

Brakte adı verilen bu yaprakçıklar aslında bitkinin değişime uğramış
 çanak yapraklarıdır.

Alacalı sütleğen bitkisinin çiçeği

Alacalı sütleğenin olgunlaşmış  tohum kapsülleri

                                                ATATÜRK ÇİÇEĞİ / PONSETYA 

Atatürk çiçeği / Ponsetya ( Euphorbia pulcherrima )
 

Ülkemizde, hatta bütün dünyada  Atatürk çiçeği olarak da  tanınan ponsetya (poinsettia ), çok yıllık, yarı çalımsı, kışın da yapraklarını dökmeyen bir bitkidir. Yukarıda da belirtiğim gibi,  üçüz çiçeği gibi, sütleğengiller familyasındandır.  Anavatanı  Meksika ve Orta Amerika ülkeleridir.

Pembe  Atatürk çiçeği

Bitkiye Ponsetya ( Poinsettia ) adı, ABD'li bitki bilimci Joel Roberts Poinsett'e izafeten verilmiştir. Ayrıca 'meksika alev yaprağı', 'istakoz bitki' olarak da bilinir.  
Türkiye'de yetiştirilmesi ve tanınması Mustafa Kemal Atatür sayesinde olduğu için, bitki bilimcilerden gelen öneri üzerine  'Atatürk çiçeği' denmiştir. Botanik  adı  'Euphorbia pulcherrima' dır.

Atatürk çiçeğinin normal yaprakları yeşil renklidir. Çiçek sanılan brakteler ( çiçek sapı yaprakcığı ) kırmızı renkte ve gösterişlidir. Ayrıca  pembe, beyaz ve alacalı  renklerde olan çeşitleride vardır.  Bitkinin asıl çiçeği ise,  sarı renkli olup küçük ve gösterişsizdir.

Kırmızı Atatürk çiçeği ( Euphorbia pulcherrima )

Atatürk çiçeği kısa gün çiçeğidir, yani kışın çiçek açar. Daha erken çiçek açtırmak için ise, günde en az 14 saat  siyah bir poşet içinde tutulması gerekmektedir. Bu nedenle, seralarda renkli yaprakları açıncaya kadar, günün büyük bir kısmı üzeri ışık almayacak şekilde kapatılarak tutulmaktadır.
Yaza doğru havaların ısınmasıyla birlikte brekte yaprakları  bozulduğundan,  budama yapılarak bitkinin yeni filizler vermesi sağlanır.

Pembe  Atatürk çiçeği ( Euphorbia pulcherrima ).

Atatürk çiçeği aydınlık yerleri sever, direk güneş alan  yerlerden ise  uzak tutulmalıdır. Fazla sıcaktan  ve soğuktan ise olumsuz etkilenir, serin yerlerde tutulmalıdır. Toprak bakımından ise,  humuslu, geçirimli ve hafif nemli toprakları sever.
Ponsetya,  tohumla, çelikle ve kökten ayırma ile üretilir.

Atatürk çiçeği ya da Ponsetya.

Pembe  Atatürk çiçeği ve kediler. 

VANİLYA KOKULU BİR ÇİÇEK. & HELİOTROPE

Heliotrope, Kediotu ya da  Yalancı vanlya çiçeği
( Heliotropium arborescens ya da Heliotropium peruvianum )

Heliotropium arborescens'a, çiçekleri vanilya gibi koktuğu için yurdumuzda yalancı vanilya çiçeği ya da bahçe vanilyası denmektedir. Ayrıca cins adından dolayı kısaca  heliotrope denir. Dünyada ise kediotu olarak tanınır ( Yurdumuzda doğal olarak yetişen kediotu / valerina  türleri  ile hiçbir alakası yoktur ). Cins adının anlamından  dolayı ise  ( eski yunanca heliotropium  'güneşe dönük' anlamına gelir ) güneşçiçeği denir.   Anavatanı Peru'dur. Yetiştirilmesi  kolaydır, fazla bakım istemez. 

Heliotropium arborescens, çok yıllık bir sarmaşık olan ve meyvelerinden 'vanilin' adı verilen baharat  elde edilen vanilya bitkisiyle ( Vanilla planifolia ) karıştırmamak gerekir ( Bu arada, vanilla bitkisinden  elde edilen doğal vanilya çok pahalı olduğundan piyasada satılan  ürünlerin çoğunun  yapay ve sentetik olduğunu belirteyim.). Kısaca bu bitkiye çiçekleri  vanilya gibi koktuuğu için, 'yalancı vanilya' ya da 'bahçe vanilyası' denmektedir. Gerçek vanilya bitkisi ile hiç bir ilgisi yoktur. 

Yukarıda da belirttiğim gibi bilimsel adı 'Heliotropium arborescens' ya da  'Heliotropium peruvianum' olan yalancı vanilya çiçeği,  hodangiller ( boraginaceceae ) familyasının  'heliotropium' cinsinden, çok yıllık, herdem yeşil, çalımsı bir bitkidir. Sıcak ve ılıman iklimlerde yetişmektedir. Çok yıllık olmasına rağmen ülemizde daha çok mevsim çiçeği olarak, yazın yetiştirilir.  

Heliotrope daha çok saksı çiçeği  olarak  yetiştirilmektedir, yazın kümeler halinde mor renkli  çiçekler açar az da olsa beyaz, sarı ve lila renginde  çiçek açan çeşitleri de vardır. Yapaklarını dökmez,  buruşmuş gibi durur.  Bazı kültivarları uzun boyludur, bahçe çiçeği olarak yetiştirilir. 
Çiçekleri uzun ömürlü olduğu için,  kesme çiçek olarak da yetiştirilmektedir. Bitkinin solan çiçekleri kesilirse, yeniden çiçeklenir. Dikkat özellikle kedi ve köpekler için  zehirlidir.  

Yalancı vanilya çiçeği verimli, iyi drenajlı, nemli toprakları ve güneşli yerleri sever. Yazın öğle güneşinden korunmalıdır.

Heliotropium arborescens'in  bir özelliği de, ayçiçeği gibi gün içinde güneşi takip etmesidir. Bu nedenle 'Güneşçiçeği' de denir. Bir efsaneye göre;  bir su perisi  olan Clytie, güneş tanrısı Heliosa aşık olur ancak aşkı karşılıksiz kalır. Acı içindeki peri çiçeğe dönüşür ancak çiçekli hali ile bile güneşe bakar. Bitkinin ingilizce adı ise, kedi gibi güneşli yerleri sevdiği için 'kediotu' dur.

Kedi ve kediotu çiçeği
İkisi de güneşli yerleri çok seviyor.

Bir adı da kediotu olan yalancı vanilya çiçeği ve kedimiz  Sincap. 

Bir adı da güneşçiçeği olan yalancı vanilya çiçeği
( Heliotropium peruvianum ) 

Yalancı vanilya çiçeği çok yıllık olmasına rağmen, yurdumuzda genel olarak tek yıllık bir bitki  olarak  yetiştirilmektedir. Kışın soğuktan korunan yerlerde  çalılaşır. Çelikle ve tohumdan üretilir.

Not. Yurdumuzda doğal olarak yetişen, akrep kuyruğuna benzeyen beyaz çiçekli bir bitki olan bambul otu ya da  akrep otu ( Heliotropium europaeum ), yalancı vanilya çiçeği ile yakın akrabadır.  Ayni zamanda tıbbi  olan bambul otu,  eskiden böcek zehirlenmelerine karşı kullanılmıştır. 

Bambul otu /Akrep otu ( Heliotropium europaeum ) 

Yararlandığım kaynaklar. Bahçe Çiçekleri ( Nejat Ebcioğşlu ), Vikipedi 

( Bu yayın son olarak 21. 07. 2022 tarihinde güncellenmiştir. )