BALON ÇİÇEĞİ VE BALON SARMAŞIĞI

Bu yazımda, Türkce adları  birbirine benzemeyen  iki farklı   çiçek tanıtmak istiyorum. Otsu  olan bu bitkilerin  birisinin   meyve keseleri,  diğerinin  ise  çiçek tomurcukları 'balon' şeklinde  olduğu için süs bitkisi olarak yetiştirilmektedir. Çoçuklarında ilgisini çeken bu çiçekleri tanıyınca seveceğinizi umuyorum. 
Unutmayalım, yetiştirdiğimiz  her çiçek, her ağaç ayni zamanda çevremize ve doğaya  verdiğimiz değeri gösterir. Evimizi / bahçemizi  çiçeksiz, ülkemizi ağaçsız bırakmayalım. Doğa, ağaç ve çiçek varsa  güzeldir. Bitkileri tanıyalım, sevelim ve koruyalım. 

                                             BALON ÇİÇEĞİ ( Platycodon grandiflorus )

Balon çiçeği tomurcuğu ( Platycodon grandiflorus ) 

Balon çiçeği ( Platycodon grandiflorus ), çançiçeğigiller ( campanulaceae ) familyasından, çok yıllık, rizom köklü ve otsu bir süs bitkisidir. Platycodon cinsinin tek türüdür. Anavatanı Doğu Asya'dır  ( Çin, Japonya, Kore, Rusya ). Çan çiçekleri ( campanula ) ile yakın akrabadır. Hatta bir adı da 'çin çan çiçeği' dir.  

Platycodon yaz mevsimi çiçek açar, mavi renkli olan çiçekleri  yıldız ya da  düz çan şeklindedir.  Ayrıca bodur, katmerli, pembe ve beyaz çiçek açan çeşitleri de yetiştirilmiştir. Çiçek  tomurcukları balon şeklinde olup,  çok hoş görünür. Bu nedenle adına balon çiçeği denmiştir. Yapraklarının ucu mızrak gibi sivridir.

Balon çiçeğii  hem saks hem de  bahçe çiçeği olarak yetiştirilir.  Soğuğa ve sıcağa dayanıklı bir bitkidir.  Bu nedenle, yurdumuzun bütün bölgelerinde rahatlıkla yetiştirilebilir. Kışın toprak üstü kısmı  ölün bitki  baharda tekrar  filizlenir.
Balon çiçeği humus bakımından zengin, geçirimli, nemli toprakları ve aydınlık / güneşli yerleri sever.  Zehirsiz bir bitkidir,  bazı ülkelerde kök ve tomurcukları sebze olarak yeniyormuş.  Fazla bakım istemeyen, zahmetsiz bir çiçektir.  Kök parçalarından ve tohumdan üretilir.

Balon çiçekleri.

Balon çiçeği / Saksıda  ( Platycodon grandiflorus )

Balon çiçeği ( Platycodon grandiflorus )

Balon çiçeği ( Platycodon Grandiflorus )

Pembe balon çiçeği

Beyaz balon çiçeği

Balon çiçeği

Mavi balon çiçeği

Balon çiçeği ( Platycodon grandiflorus )

                            BALON SARMAŞIĞI / BALON OTU ( Cardiospermum halicacabum )

Balon sarmaşığı bitkisinin genel görünümü
( Cardiospermum  halicacabum)

Balon sarmaşığı veya balonlu otu ( Cardiospermum halicacabum ), sabunağacıgiller ( Sapindaceae ) familyasından, küçük beyaz çiçekli, bir veya iki yıllık otsu bir bitkidir. Afrika, Avustralya ve Kuzey Amerika'nın tropikal ve subtropikak iklim görülen yerlerinde  doğal olarak yetişmektedir. Kalp tohumu, japon feneri, yürek sarmaşığı gibi adlarla da bilinir.

Balon sarmaşığı ( Cardiospermum halicacabum )

 Balon sarmaşığı, oldukça dekoratif olan tohum keseleri nedeniyle bütün dünya da süs bitkisi olarak yetiştirilmektedir. Bu nedenle bir çok  ülkelerde doğallaşmıştır.  Çiçekleri küçük ve  gösterişsizdir.  Yeşil renkli tohum keseleri  daha sonra sarıya  ve turuncuya döner. İçi hava doludur vurulunca patlar, bu nedenle  çocuklar tarafından da çok sevilen eğlenceli bir çiçektir.  

Balon sarmaşığı ilaç sanayinde de kullanılmaktadır, egzamaya iyi geldiği bilinmektedir. Ayrıca  zehirsiz olup  yenilir.   

Balon sarmaşığı  tohum keselerinin  içinde üç adet  siyah renkli, üzerinde beyaz kalp deseni bulunan tohum bulunur.  Bu nedenle ünlü  İsveçli bilim adamı ve botanikci  Carl von linna  ( Asıl adı Carl Linnaeus ), bitkiye kalp tohumu anlamına gelen  'cardiospermum' adını  vermiştir. Tür adı olan 'halicacabum',  'tuz fıçısı' demektir.

Balon sarmaşığı ılıman iklimlerde yetişir, güneşli, yarı gölge yerleri ve  nemli toprakları sever, kuraklığa dayanıklıdır. Çok yıllık bir bitki  olmasına rağmen, ülkemizde tek yıllık olarak yetiştirilir.  Oldukça arsız ve yayılıcı  bir bitkidir. Dökülen tohumlarından kendiliğinden biter, hiç bir bakım istemez.

Balon sarmaşığı ya da balon otu bitkisi.

Bir adı da japon feneri olan balon sarmaşığı

Balon sarmaşığı çiçeği ve tohum kesesi.

Balonlu sarmaşık ( cardiospermum halicacabum )

Balon sarmaşığının küre şeklindeki  tohumları beyaz kalp desenlidir.

Balon sarmaşığı veya balon otu ( Cardiospermum halicacabum )

Yararlandığım kaynaklar:  Wikipedia

. ( Bu yayın son olarak 25 09. 2022 tarihinde güncellenmiştir. ) 

YAPRAK GÜZELİ ÇİÇEĞİ ( Kolyoz )

Bir adı da yaprak güzeli olan kolyoz ( Plectranthus scutellarioides ya da  coleus blumei  ) çiçeği

Kolyoz ( coleus ) ya da kolyos, ballıbabagiller ( lamiaceae )  familyasından,  yaz - kış yapraklı, çok yıllık ve  otsu bir  bitki türüdür.  Halk arasında daha çok 'Yaprak güzeli' denmektedir. Diğer adları 'Koleus', 'Solenostemon', Boyalı ısırgan otu', ve  'Yaprağı güzel' dir.

Kolyoz ( coleus ), renkli ve desenli yaprakları nedeniyle  süs bitkisi olarak yetiştirilmektedir. 120 kadar türü vardır.  Çiçekleri güzel değildir.  Anavatanı Asya ve Afrika kıtasının tropikal bölgeleridir. Sıcak ve ılıman iklimlerde  yerlerde yetişen bir bitkidir.
Kolyoz, ayni zamanda uskumrugiller familyasından  bir balığın da  adıdır.

Kolyoz çiçeğinin botanik adı 'Plectranthus scutellarioides' ya da  'Solenostemon scutellarioides' dir.  Coleus blumei de denmektedir.
Yaprak güzeli çiçeğinin  yaprakları, iki zıt renkli ve  desenlidir. Bazı çeşitlerinin yaprak biçimleri de  ilginçtir. Susuz  ve gölgede kaldığında yaprakları dökülür.
Güneş bu bitki için çok önemlidir, yapraklarının rengi güneşe  göre renk değiştirir.  Gölge yerlerde yaprakların rengi yeşile döner ve güzelliğini  kaybeder.

Yaprak güzeli çiçeği fazla bakım istemeyen bir çiçektir. Buna rağmen yetiştirenlerin özellikle şu iki hususa   dikkat etmesinde yarar vardır.
- Kolyoz çiçeği, direk güneşi ve gölge yerleri  sevmez, yarı gölge yerler bu çiçek için daha uygundur. Öğlen güneşi  yapraklarına zarar verir. Yazın yapraklarına sık sık su serpilmelidir.
- İkinci husus ise;  Tohum almak dışında  çiçek açmasına izin vermemek gerekmektedir.  Zaten  sürgünlerinin ucunda açan,  mavi renkli  çiçekleri güzel değildir. Bunlar bitkiye zarar vermeden bir makasla kesilmelidir. Bu şekilde gençleşen bitki daha çok  dallanarak yeni  yapraklar açmaya başlar.  Aksi takdirde bitkinin yapraklar küçülür, güzelliğini kaybeder ve ölür. Bu arada, kesilen  dallardan yeni bitkiler de üretebilirsiniz.

Yaprak güzeli, çok yıllık bir bitki olmasına rağmen, bahçeye dikilmişse  mevsim çiçeği  muamelesi yapılır. Sonbaharda havaların serinlemesiyle,  bitki sökülerek kaldırılır. İç mekanlarda olanlar bir kaç yıl yaşayabilir. İlkbaharda derin budama yapılmalıdır. Sıcağı,  güneşi ve suyu  seven kolyoz çiçeği  soğuğa karşı son derece hassastır. Toprak bakımından ise fazla seçici değildir, humuslu ve geçirimli  toprakları sever.

Yaprak güzeli, tohumdan yada gövde çeliği ile üretilir. Özellikle çelikle üretmek çok kolay ve çabukdur.  Kesilen dal suya konarak ya da doğrudan toprağa dikilerek çoğaltılır.

Yaprak güzeli ( coleus / solenostemon )  çiçekleri.

Yaprak güzeli çiçeği.  ( Plectranthus scutellarioides )

Kolyoz ya da kolyos çiçeği. Nam-ı diğer yaprak güzeli.

Bir adı da yaprak güzeli olan kolyoz çiçeği

Yaprak güzeli ( Solenostemon scutellarioides / Plectranthus scutellarioides  )

Solenostemon / Yaprak güzeli çiçeği 

Yaprak güzeli ve  çiçeği 

( Bu yayın son olarak  20. 06. 2020  tarihinde güncellenmiştir. )

TUHAF BİR BİTKİ / YER NARI

Yer narı ( Cytinus hypocistis )

Bugün sizlere  ormanda rastladığım tuhaf bir bitkiden, yer narı'ndan  söz etmek istiyorum. Nitekim, bu bitki bildiğimiz normal bitkilere pek benzemiyor.  İnsan ilk defa görünce ne olduğuna karar veremiyor. Yurdumuzun her yerinde yetişmediği için de, halk arasında çok fazla tanınıp bilinmiyor. 

Daha önce yer narı adını duymuştum ama, nasıl bir bitki olduğu  konusunda hiç bir bilgim yoktu. Bu yıl piknik yapmak  için gittiğimiz Kavakdere Barajı'nın ( Seferihisar )  kıyısında,  ormanda gezerken çalılıkların  arasında görünce bir tür mantar bulduğumu  sandım. Ancak araştırınca  mantar olmadığını, bitki olduğunu anladım. 

Meğer mantar sandığım bu tuhaf şey, daha önce adını duyduğum ama görmediğm  yer narı imiş. Gelin şimdi de  bu bu tuhaf bitkiyi  tanımaya çalışalım. Belimi olur bir gün sizinde karşınıza çıkabilir, tanımakta yarar var. 

Botanik adı Cytinus hypocistis olan yer narı, cytinaceae ( yernarıgiller )  familyasından, çok yıllık, otsu ve  asalak bir bitkidir.  Laden ( cistus ) türü bitkilerin  köklerinde yetişmektedir. Yaprakları etli, pulsu olup sarımsı ya da kırmızı renklidir. Çiçek kurulu çok çiçekli olup beyaz, sarı ya da pembe renklidir.   Besinini konakcısından temin eder (klorofilsiz ). Gövdesi kısa olup büyük  kısmı toprak  altındadır, yaprağı gibi etlidir. Bitkinin cins adı ( cytinus )  nar çiçeği demektir. Çiçeği nar çiçeğine benzediğini işaret  eder. 

Yernarı cinsinin yurdumuzda  sadece bir  türü  ( Cytinus hypocistis subsp. orientalis  ) yetişmektedir.
Bazı yörelerimizde Gelin parmağı, İnek memesi, Kızılcık, Saya, Balcık, Ballıca vb. gibi adlarlada bilinir.

Yer narı,  yurdumuzda  başta  Antalya, Muğla, Aydın, İzmir, Bursa, İstanbul olmak üzere geniş bir alanında  görülmektedir.   Daha çok fundalık ve kızılçam ormanlarında, çalılık yerlerde yetişmektedir.
Bu bitkiyi  sadece çiçek açtığı aylarda  ( mart-haziran ) görmek mümkündür, diğer zamanlarda konakçısının köklerinde saklanmaktadır.

Yer narı  sıkıldığında içinden  bir sıvı çıkmaktadır. Bal gibi tatlı olan bu madde zehirsiz olup yenir.  Bir adının da  'ballık' olması bundan olsa gerek. Ayrıca ilaç sanayinde hammadde olarak da  kullanılıyormuş.
Dolaştığım bazı bitki  formlarında, eskiden  kızartılarak  yendiği ve tutkal yapımında kullanıldığından söz eden yorumlara rastladım. Ne kadar doğu bilmiyorum.
Tohumdan ürüyen bu bitkinin  tozlaşması  ise karıncalar tarafından yapılmaktadır. 

Benim yer narı hakkında edindiğim bilgiler özetle bu bu şekilde, umarım yararlı olmuştur.


( Kaynaklar; 1 - Türkiye Bitkiler Sözlüğü / Prof.Dr.Ertan Tuzluca )
2 - İstanbul'un Doğal Bitkileri ( Prof. Dr. Ünal Akkemik )

( Not. Bu yayın son olarak 25. 04. 2021 tarihinde güncellenmiştir. )

Yer narı ( çiçek açmış hali  )

Yer narı ( henüz çiçek açmamış hali   )

Yer narı  bitkisine  konakçılık yapan laden gülü / pamuk otu 
( Cistus creticus  )

Kavakdere Barajı, Seferihisar / İzmir.