HANGİ KANTARON !

Yurdumuzda 'kantaron' adıyle bilinen çok fazla bitki var. Yazıma "Hangi Kantaron!" diye başlık atmamın nedeni, buna dikkat çekmek istedim. Özellikle bunlardan; Sarı kantaron, kırmızı kantaron ve mavi kantaron en çok bilinenlerdir.  Bu bitkilerin ortak özellikliği, tıbbi olamalarıdır. Ayrıca bazıları süs bitkisi olarak da yetiştirilmektedir. 

Adı 'kantaron' olan ama farklı cins ve familyalardan olan bu birkileri, birbirleriyle karıştırmamak için kısaca tanıtmak istedim. Umarım yararlı olur. Bunların hangi hastalıklara  iyi geldiği, nasıl kullanılacağı konusunda ise  ayrıca bilgi edinerek kullanmak gerekmektedir. 

Bu bitkilerin çoğu farklı cins ve familyalardan oldukları halde, neden 'kantaron' denmiştir sorusu akla geliyor. Yukarıda da belirttiğim gibi ortak paydaları tıbbi olmalarıdır. Ama neden  kantaron dendiğini bilmiyorum.   

Gelin şimdi de adında kantaron geçen  bu tıbbi  bitkileri kısaca  tanıyalım.  

- Sarıkantarun / Binbirdelikotu  ( Hypericum perforatum ):

Sarı kantaron, Binbirdelik otu ( Hypericum perforatum ) 

Sarı kantaron otu ( hypericum sp.  )

Bir tür sarı kantaron çiçeği ve meyvesi
Kamaniça ( Hypericum androsaemum ) 

Bir başka sarı kantaron türü

Süs bitkisi olarak yetiştirilen bir  sarı kantaron türü
( Hypericum patulum 'Hidcote' ) 

Sarı kantaron, tek bir bitkinin adı değildir. Hypericaceae / sarıkantarongiller familyasının hypericum  türlerine verilen ortak bir addır. Dünyada 400, Türkiye'de 96  türü bulunmaktadır. Otsu ve çalı formundadırlar.   Genellikle parlak sarı çiçek açarlar.   

Bunlardan binbirdelikotu, yani sarı kantaron  ( Hypericum perforatum ) eski çağlardan beri değişik amaçlarla insanlar tarafından  kullanılmıştır. Hemen hemen dünyanın çoğu yerinde yetişmektedir. İki yıllık olup yarı çalı formundadır, yazın parlak sarı renkli çiçek açar.

Sarı kantaron otu, özellikle depresyon bozukluklarına karşı antidepresan ilacı olarak kullanılmaktadır. Sarı kantaron yağı ise yara ve yanıklara iyi gelmektedir.

Orta çağda; Eski Yunanlılar ve Romalılar bu bitkiyi kötü büyülere karşı kullanmışlardır. Hayvanlar için zehirlidir. 

Sarı kantarona halk arasında;  Kılıç otu, mayasıl otu, binbirdelikotu, koyunkıran, yara otu, kan otu, şifa otu da denmektedir.
Yaprakları ışığa tutulduğunda; İçinde buluna çok sayıdaki yağ bezeleri nedeniyle ışığı geçirmesi 'binbirdelikotu' denmesine neden olmuştur. ( Aslında yaprakları delik değildir.)

Sarı kantaronun melez türleri park ve bahçelere süs bitkisi olarak  dikilmektedir.

- Kırmızı Kantaron, Kantariye  ( Centaurium erythraea ) :

Kirmızı kantaron (Centaurium erythraea ), centiyangiller ya da gentiyangiller ( gentianaceae ) familyasının 'cetaurium' cinsine mensuptur. İki yıllık, küçük, otsu ya da çalımsı bir bitkidir. Beş taç yapraklı çiçekleri kırmızı ya da pembe renktedir. Anavatanı Avrupa'dır, bu nedenle bir adı da 'Avrupa kantaronu' dur, ayrıca 'ortak kantaron' da denmektedir.

Daha çok güneşli yerlerde, yol kenarlarında, sulak, kayalık yerlerde ve çallılık, ormanlık alanlarda yetişir.  Halk arasında kırmızı kantaron;  Kantariyon, kızıl kantaron, küçük kantaron, sıtma otu, kesik otu, kibrit otu, tukul otu, pembe kantaron da denmektedir.

Daha çok mide ve karaciğer  rahatsızlıklarına karşı  kullanılmaktadır.

Kırmızı kantaron otu ( Centaurium erythraea )

Kırmızı kantaron

Kırmızı kantaron otu ( Centaurium erythraea )

- Büyük Sarı Kantaron  / Sarı centiyan ( Gentiana lutea ):

Centiyangiller ( gentianaceae )  familyaya ait yurdumuzda 7 bitki cinsi ve  24 tür bulunmaktadır. Bu familyadan olan bir başka tıbbi bitki de; Asıl adı sarı centiyan ( Gentiana lutea ) olan  büyük sarı kantarondur.

Eskilerin; 'kantaron - u kebir' dedikleri  bu bitki ayrıca: acı ot, acı kök, centiyane, cintiyane, defneyezit, güşadotu, sivri kökü gibi adlarla da tanınmaktadır. Orta çağlarda panzehir olarak kullanılmıştır. Sindirim rahatsızlıklarına iyi gelmektedir. Alkollü içki yapımında  kullanılmaktadır.

Bu bitkiyi görmedim, fotoğraf alıntıdır.  Yurdumuzda; Uludağ ve Doğu Karadeniz Bölgemizin yüksek kısımlarında yetişmekteymiş. Ayrıca, bilinçsiz bir şekilde toplandığından nesli tehlike altında olan bitkilerimiz arasında olduğu belirtilmektedir. 

Büyük sarı kantaron ( gentiana lutea )
( Bu resim Web  alıntıdır ) 

- Mavi Kantaron  / Peygamber çiçeği ( Centaurea cyanus ya da cyanus segetum ):

Mavi kantaron otu ( centaurea cyanus ), papatyagiller ( asteraceae ) familyasının "centaurea / peygamber çiçeği " cinsinden, tek yıllık ve otsu  bir bitkidir. Halk arasında;  peygamber çiçeği, gelintacı, kapele, mavi süpürge çiçeği, peygamberdüğmesi, taç çiçeği de denir.  Daha çok tarlalarda yetişir, mavi ya da mor çiçekli ve  tüylü bir bitkidir.

Mavi kantaron daha çok, zehirli maddeleri vücuttan atılmasında ve enfeksiyonlara karşı kullanılmaktadır. Ayrıca bu bitkinin çiçekleri çok güzel olduğu için kültür türleri bahçelerde  süs bitkisi olarak  yetiştirilmektedir. Bitkinin yaprakları sebze olarak da yenir. 

Bir adı da mavi kantaron olan peygamber çiçeği
(Centaurea cyanus ya da cyanus segetum )

Mavi kantaron otu ( Centaurea cyanus ya da cyanus segetum ) 

Mavi kantaron çiçeği ( kültür )

- Kırmızı kantaron / Yamaç mahmuzu / Kırmızı kedi otu ( Centranthus ruber /  Eski adı Valeriana rubra ):

Hanımeligiller familyasından ( Caprifoliaceae ) çokyıllık, rizomlu ve otsu bir bitkidir. Çiçekleri güzel olduğu için süs bitkisi olarak da yetiştirilir, yaprakları ve kökü  yenir. Yatıştırıcı ve uyuşturucudur. 

Bir adı da kırmızı kantoron olan yamaç mahmuz çiçeği
( Centranthus ruber )

Yararlandığım kaynak ve siteler:

- Vikipedi

- Bizimbitkiler org.tr

- Türkiye Bitkileri

- Wikimedia Commons ( Gentiana lutea / Fotoğraf )

- Türkiye Bitkileri Sözlüğü ( Prof. Dr. Ertan Tuzlacı )

- Türkiye!nin en güzel yaban çiçekleri ( Erdoğan Tekin )

- Türkiye'nin Yabani Besin Bitkileri ve Ot Yemekleri (  Prof. Dr. Ertan Tuzlacı )

- Türkce Bitki Adları Sözlüğü ( Turhan Baytop )

( Bu yayın son olarak 01. 03. 2022 tarihinde güncellenmiştir. )