BEN ISIRGANCIYIM

Bahçemdeki ısırgan ( Urtica dioica ) otları

Isırgan ( urtica ), urticaceae / ısırgangiller familyasından, hemen hemen her yerde kendiliğinden yetişen tek veya iki yıllık  otsu bir bitki cinsidir.  Çok fazla türü bulunmaktadır. En büyük özelliği, temas edildiğinde  yakıcı olmasıdır. Bu nedenle eldivenle toplamak gerekir.  Ayrıca bu özelliği, küçük  çoçuklara karşı korku aracı olarak kullanılmasına neden olmuştur.

Son yıllarda ısırganın şifalı olduğunun anlaşılmasıyla birlikte önemi artmışdır. Daha fazla aranan, sevilen  bir bitki durumuna gelmiştir.
Şifalı bitkiler konusunda uzman bir doktorun ısırgan için; 'İnsanlar bilse başka bitki yetiştirmez.' diyerek ne kadar yararlı olduğu belirtmek istemiştir.
Isırgan, kökü, yaprağı ve tohumları ile beraber komple bir şifa kaynağıdır. Bu konuda daha fazla bilgi edinmek için linki tıklayabilirsiniz; http://www.canimablama.com/showthread.php?tid=5655
.
Isırgan otunun bir diğer özeliği ise,  bazı çeşitlerinin pamuk gibi elyafından kumaş yapılmasıdır. Son yıllarda pamuk fiyatının artması ve organik kumaş talebi nedeniyle ısırgan otu daha çok  önem kazanmaya başlamıştır. Yurdumuzda da bu konuda çalışmalar yapılmaktadır.

Değişik bir ısırgan otu ( Eşek ısırganı )

Isırgan otu çiçeği

Giresun ilimiz  için ısırgan otunun  (Giresunlular sırgan der) daha farklı  bir anlamı ve önemi vardır ( Bu arada Giresun'lu olduğumu belirteyim.). Doğukaradenizin en çok fındık yetiştiren iki ili, Ordu ve Giresun arasında eskiden beri tatlı bir rekabet vardır. Özellikle, Giresunspor - Orduspor maçlarında bu durum  ilginç görüntü ve sloganlara neden olmaktadır. Ordulular Giresunlulara ISIRGANCI, Giresunlularda Ordululara KABAKÇI diye takılarak bunu dile getirirler.

Öğrencilik yıllarımda Ordulu arkadaşlarımdan sıkça duyduğum 'ısırgancı'  sözü  doğrusu beni kızdırırdı. Isırgancı olmayı kabul etmez, aşağılayıcı bulurdum.
Aslında bu yakıştırma çok da  haksız değildir. Giresunlular ısırganı gerçekten çok severler ve değişik yemeklerini yaparak bunu belli ederler. Bunlardan en meşhuru da, 'sırgan yağlaşı' dır. Daha çok Giresun yöresine  özgü olan  bu yemek, taze ısırgan yapraklarından, özellikle yaylalara çıkıldığı zaman yapılır. Yaylalarda yetişen bir çeşit  ısırgan otu ( pülpürüm )  iyice ezilir, unla pişirilir ve daha sonrada  üzerine süt konularak yenir.

Bu yıl bahçemde  ( Seferihisar ) bol ısırgan otu oldu, tohumları gübre ile gelmiş olalı.  Çorbasını  ve salatasını yaparak yiyoruz.   Yağlaşı da olur mu bilmiyorum, zira buradakiler Karadeniz bölgesinde yetişenlerden  farklılar.  Ayrıca suyunu çıkararak,  zararlı böceklere karşı kimyasal ilaç yerine kullanmayı düşünüyorum. Artık eskisi gibi,  'ısırgancı ' denmesine de kızmıyorum.

NUH TUFANI VE DÜŞÜNDÜRDÜKLERİ

Nuh tufanında adı geçen zeytin ağacı                               

Kutsal kitap ve efsanelerde anlatılanlara göre;  insanoğlu büyük kötülükler yapmaya başlayınca, tanrı onları cezalandırmaya karar verir. Bunun üzerine, Nuh peygamber aldığı emirle, kendine inananlarla birlikte tüm hayvanlardan birer çift alarak  yaptığı gemiyle denize açılır.

Görülmemiş bir  afet olur, bütün karalar sular altında kalır, gemidekiler dışında bütün canlılar ölür.
Nuh peygamber ve arkadaşları günlerce denizde  suların çekilmesini beklerler, artık yiyecekleri çok az kalmıştır.
Bir gün dışarı salınan  güvercin, ağzında bir zeytin dalı ile gelir. Bu tufanın bittiğini, doğanın tekrar eski halini aldığını  işaret etmektedir.  Zeytin dalı ve güvercin, bu nedenle barışın sembolü kabul edilmektedir.
Nuh peygamber ve ona inananlar,  kalan son  yiyeceklerinden 'aşure' adı verilen bir yiyecek  yaparak bunu kutlarlar.

Günümüzde, İnsanoğlu doğaya, dolayısıyla farkında olmadan  kendine  büyük zarar vermektedir. Daha çok kazanmak, zengin olmak için, doğa acımasız bir şekilde katledilmekte, kirletilmekte ve sömürülmektedir. Bu şekilde mutlu olacağını hayel etmektedir.

Bunun sonucunda, dünyamız ısınmaya ( küresel ısınma ) , buzullar erimeye, ozon tabakası delinmeye, tatlı su kaynakları ve ormanlar azalmaya başlamıştır. Doğal denge her gün biraz daha bozulmaktadır. Doğanın buna nasıl bir tepki vereceğini tahmin edemeyiz,  büyük felaketlerle karşılaşabiliriz.

Bindiğimiz dalı kestiğimizi anlamak için, illaki yeni bir nuh tufanı mı olması gerekir?

BİTKİLER DE ALDANIR

21.11.2010  Bahçeköy / Seferihisar

Bahçemdeki bu elma ağacı kasım ayında çiçek açarak görenleri şaşırdı. Bu durum ekosistemden kaynaklanmaktadır ve bitkileri  olumsuz etkilemektedir.

                                                   BİYOLOJİK  SAAT NEDİR?

Bitkiler de diğer canlılar gibi zamana bağlı olarak hareket etmektedirler. Yani bitkilerde  neyi ne zaman yapacaklarını bilen bir mekanizma vardır. Biyolojik saat adı verilen bu algılama sistemi güneş ışığı ile çalışır.
Bitkiler biyolojik saatleri sayesinde mevsimleri tanıyıp, ne zaman çiçek açacaklarını, polen salgılayacaklarını bilirler.

İnsan ve hayvanlarda,  hipofiz bezi 'biyolojik saat' görevini yapmaktadır.  Bitkilerde ise bu görevin hangi organ  tarafından ve nasıl yerine getirildiği bilim adamları tarafından araştırılmaktadır.

Biyolojik saatin doğruyu göstermesi için,  ekosistemin ( Canlı topluluklarını ve bunların içinde yaşadıkları ortamı kapsayan bütün. )  bozulmaması gerekir. Ekosistemin bozulması, başta iklim olmak üzere bir çok bakımdan çevreyi olumsuz etkiler.

JAPONLAR KASIMPATI ÇİÇEĞİNİ NİÇİN ÇOK SEVERLER?

Japonların ulusal çiçeği olan Kasımpatı çiçeği   ( Chrysanthemum  / Krizantem  )

Sonbahar mevsiminin en güzel çiçeklerinden bir olan kasımpatılar ( krizantem ), Japonlar için, bir çiçekten  çok daha fazla değerlidir.
Bir efsaneye göre; Yaşlanmaktan korkan ve hep genç kalmak isteyen on dört kız ve erkek, bir gün gençlik iksirini taşıdığına inandıkları  bir bitkiyi bulmak için Çin'den denize açılırlar. Yanlarına da hediye olarak, o zamanlar Çin'de adına şehirler kurulmuş olan, çok değerli sayılan kasımpatı çiçekleri alırlar.  Fırtına onları ıssız bir bir adaya sürükleyince,  yanlarında getirdikleri bu değerli  çiçekleri  buraya dikerler.

Burada  evlenerek çoğalan bu gençler çok mutlu olurlar ve  zamanla diğer adalara da yayılarak Japonya'nın kurulmasını sağlarlar.

İşte bu nedenle, Japonlar kasımpatı çiçeğini ulusal  sembollerinden biri kabul ederler. Japon İmparatorluğunun arması, on altı taç yapraktan oluşan, altın bir kasımpatı çiçeğidir. Her yıl, Japonya'da kasımpatı çiçeği için dokuzuncu ayın dokuzunda  'Mutluluk Festivali' yapılır.

                                               ATATÜRK VE KASIMPATI ÇİÇEĞİ

Kasımpatı, Atatürk'ün de  çok sevdiği bir çiçektir.
Bugün 10 Kasım, Atatürk'ün 72.ölüm yıl dönümü. O'nu saygı ve sevgiyle anıyoruz.
Ne güzel bir tesadüftür ki; Ulu önder Atatürk,  kasımpatı çiçeklerinin açtığı bir ayda ölmüş ve cenazesi bu çok sevdiği  çiçeklerle uğurlanmıştır.

KASIMPATI ÇİÇEĞİ ( Krizantem )

Kasımpatı çiçeği, Krizantem  ( chrysanthemum ) 

Bilimsel adı krizantem ( chrysanthemum )  olan kasımpatı, sonbahar mevsiminin  en popüler ve güzel çiçeklerinden biridir. Daha çok kesme çiçek için yetiştirilmektedir. Bazı ülkelerde kasımpatı çiçeği ölümü sembolize ettiği için sadece  cenazelerde kullanılmaktadır. Japonya'nın ulusal çiçeğidir.
Kasımpatı bazı böcek türlerinin larvaları için besin kaynağıdır.

Papatyagiller ( asteraceae )  familyasından olan krizantem, tek yada çok  yıllık, otsu, yada çalı formlu, herdem yeşil yapraklı  bir bitki cinsidir. Otuz kadar doğal ve  çok sayıda  kültür türü ve formu vardır. Anavatanı Çin ve Uzak Doğu Asya'dır.
Krizantem, eski Yunanca da  'altın çiçek' demektir.

İki renkli bir kasımpatı çiçeği

Doğal şartlarda kasımpatılar sonbaharda çiçek açmaktadır. Özel ortamlarda ise,  yılın her zamanında çiçek açmaktadır. Kasımpatının tomurcuk vermesi için gün uzunluğunun kısa olması gerekmektedir. Hemen hemen her renkte ( siyah ve mavi hariç ), yalınkat, katmerli, ebruli çiçek açan çok sayıda çeşidi üretilmiştir.

Krizantem çiçekleri

Kasımpatı, güneşli, havadar yerleri  ve humusça zengin nemli toprakları sever. Dondan olumsuz etkilenir.  Hem saksıda hemde  bahçede yetiştirilmeye uygundur. Akdeniz iklimi görülen kıyı bölgelerimiz bu çiçek için daha uygundur.
Çiçek açtıktan sonra dallarını dibinden  kesmek gerekir. Kökten bölerek, tohumla  ve çelikle üretilir.

Krizantem

Daha çok kasımpatı çiçeği resmi için tıkla: :http://kadirbekci53.blogspot.com.tr/2011/11/kasimpati-cicekleri.html

SİKLAMEN ÇİÇEĞİ ( Buhurumeryem )

Siklamen çiçeği / kültür  ( Cyclamen  persicum ) 

Siklamen ya da yersomunu  ( cyclamen ), çuhaçiçeğigiller ( primulaceae ) familyasının cyclamen cinsini oluşturan, çok yıllık, yumrulu ve otsu bitki türlerine verilen ortak bir addır. Genellikle pembe çiçek açarlar. Bütün dünyada yetişen 20 kadar siklamen türü vardır. Anavatanı Ortadoğu'dur.  Avrupa'da İran menekşesi olarak bilinir.   Türkiye'de doğal olarak,  aitısı endemik olmak üzere  onbir siklamen türü yetişmektedir.   Bunlardan Kandilkökü ya da Sarmaşık yapraklı siklamen ( Cyclamen hederifolium ), süs bitkisi olarak da  yetiştirilir. Çiçekleri güzel kokuludur, yaprakları duvar sarmaşığına ( Hedera halix ) benzer. Bazı türlerin nesli tehlike altında olup korunması gerekmektedir.  

Kandilkökü veya sarmaşık yapraklı siklamen  çiçeği
( Cyclamen hederifolium )

Siklamen  yumruları zehirlidir, ancak bazı kaynaklarda  eski çağlarda  sebze olarak yendiği belirtilmiş. Yine bazı yörelerimizde siklamen  yapraklarından sarma yapılmaktadır.  Yaprakları buhur ( tütsü ) olarak  kullanılır,  bu nedenle  bir adı da  'buhurumeryem' dir.
Siklamen yumruları yaban domuzları için önemli bir besin kaynağıdır. Bu nedenle  'domuz ağırşağı', 'domuz ekmeği' gibi gibi  adlarla da bilinirler. 
Siklamen ( cyclamen ) türlerine  kandilkökü, yersomunu, pekmez çiçeği, devetabanı, tavşankulağı, mormilik, menekşe ...vb. denir. 

Siklamen ( cyclamen ), sevilen  bir süs bitkisidir, çok fazla hibrit ve kültivarları vardır. Saksı çiçeği olarak yetiştirilenlerin çoğu  Acem siklameni / Alayaprak ( Cyclamen persicum ) türünün çeşitleridir. Bahçe çiçeği olarak da yetiştirilir.  Yetiştirilmesi birçok çiçeğe göre daha fazla  emek ister.

Bir kış çiçeği olan siklamen sonbahar ile ilkbahar arasında çiçek açar, yazı uykuda geçirir.  Tavşankulağı şeklinde, kokulu,  kırmızı, pembe, mor, ve beyaz renklerde çiçek açar. Yapraklarının şekli ve deseni  türlerine göre değişiklik gösterir. Soğuk, oksijeni bol, doğrudan güneş almayan yerleri ve  nemli, geçirgen, asitik  toprakları sever. Tohumdan veya yumrudan üretilir. Siklamen tohumları karıncalar tarafından yayılır.

                                                                Siklamen Çiçekleri

Domuzağarşağı ( Cyclamen coum )

Acem siklameni ( Cyclamen persicum )

Acem siklameni / Alayaprak  ( Cyclamen persicum )

Acem siklameni ( Cyclamen persicum )

Acem siklameni ( Cyclamen persicum )

Acem siklameni ( Cyclamen persicum )

Acem siklameni ( Cyclamen persicum )

Domuzağırşağı / Yersomunu  ( Cyclamen coum )

Siklamen( Cyclamen ) bitkisinin yumru ve tohum kapsülleri 

Siklamen / Kandilkökü çiçeği ( Cyclamen hederifolium )
 ve tohum kapsülleri

       

Beyaz siklamen çiçeği / kültür ( Cyclamen persicum ) 

Bir adı da buhurumeryem olan siklamen çiçeği

Siklamen çiçeği / Alayaprak  ( kültür )
( Cyclamen persicum )

Bir adı da tavşankulağı olan siklamen çiçeği / kültür
( Cyclamen persicum )

Siklamen yaprağı ( Cyclamen hederifolium )

Siklamen çiçeği ve meyveleri 

Domuzağırşağı ( Cyclamen coum )
Yurdumuzda yetişen bir siklamen türüdür.

Siklamen çiçeği / kültür ( Cyclamen persicum )

Yaban siklamen çiçeği, Kandilkökü, Sarmşık yapraklı siklamen
 ( Cyclamen hederifolium )

Siklamen çiçeği / kültür ( Cyclamen  persicum )

Bir adı da buhurumeryem olan siklamen çiçeği

Kandilkökü ( cyclamen hederifolium ).
Süs bitkisi olarak da yetiştirilen bir türdür.

( Bu yayın  son olarak 01. 03. 2022  tarihinde güncellenmiştir. )

MANDALİNA VE YARARLARI

Mandalina / Satsuma
 ( citrus reticulata ya da c. nobilis, c. deliciosa )

Mandalina ( citrus reticulata, c. nobilis, c. deliciosa), her zaman yeşil yapraklı, 5 - 6 m. boylarında bir ağaçtır. Turuncu renkli olan meyvesi  sulu ve kokuludur.  Anavatanı Güneydoğu Asya'dır ( Çin, Laos ). Ilıman iklimler de yetişir. Yurdumuzun Akdeniz, Ege ve kısmen Marmara ile  Doğu Karadeniz bölgelerinde yetiştirilmektedir.

Mandalina, soğuğa karşı diğer turunçgil ( rutaceae ) türlerine göre  daha dayanıklıdır. Çok fazla  türü ve  çeşidi vardır. Ülkemizde ise en çok satsuma, klemantin ( clementine ) ve yerli olan kokulu Bodrum mandalinası yetiştirilmektedir.

Bodrum mandalinası
( Çok çekirdekli olup, kendisine has bir  kokusu ve aroması vardır. )

Mandalina geçirimli, gübreli toprakları ve güneşli yerleri sever, yazın  düzenli olarak sulanması gerekir. İlkbaharda beyaz renkli ve güzel kokulu  açar. Genel olarak turunç anaçlarına göz aşısı yapılarak üretilir.

Soğuğa karşı diğer mandalina türlere göre  daha dayanıklı olan ince kabuklu  satsuma,  yurdumuzda   en çok Seferihisar ve Gümüldür çevresinde yetiştirilmektedir. Türk Patent Enstitüsü, bölgede yetişen satsuma cinsi mandalinayı ' Seferihisar Mandalinası' adıyla tescillenmiştir.

Seferihisar'da mandalina yetiştirilmeye cumhuriyet  döneminde,  1953 yılında  600 adet satsuma dikilmesiyle   başlamıştır. Seferihisar'da her yıl 'Mandalina Şenliği' düzenlenmektedir.

Besin ve vitamin kaynağı olan mandalina bir kış meyvesidir.Taze olarak yendiği gibi, meyve suyu ve reçel yapılarak da değerlendirilmektedir. Kabuğundan esans elde edilir. Özellikle kabuğu ile yapılan reçeli çok nefistir. Ayrıca kurutulmaya da başlanmıştır.
Mandalina saksıda, park ve bahçelerde süs bitkisi olarak da yetiştirilmektedir.

Sonbahar ve kış mevsiminin vazgeçilmez meyvelerinden olan Mandalinanın,  bilinen başlıca faydalarından bazıları şunlardır;

- Bol  C  vitamini içerdiğinden,  vücudumuzun  direncini artırarak soğuk algınlığı, grip ve nezle gibi kış hastalıklarından bizi korur.
- Kanı temizler.
- Damar ve kalp hastalıklarına karşı vücudu korur
- Yüksek tansiyon ve kolesterolü düşürmede etkili olur..
- İçerdiği antioksidan maddelerle vücudumuzun kansere yakalanma riskini azaltır.
- Yüksek tansiyonu ve kolesterolü düşürmeye yardımcı olur.
- Stres ve uykusuzluğa iyi gelir.

Mandalina diğer turunçgiller gibi çok güzel kokulu çiçekler açan bir ağaçtır.

Mandalina ( Citrus reticulata, C.nobilis, c. deliciosa )

Mandalina bahçesi / Seferihisar / İzmir.

Mandalina çiçeği çok güzel kokuludur, arıları kendine çeker.

Mandalina ağacı, Seferihisar / İzmir.

18. Seferihisar Mandalina Şenliği

Kurutulmuş mandalina 

18. Seferihisar Mandalina Şenliği

18. Seferihisar Mandalina Şenliği

YER KİRAZI ( Altın çilek )

Yer kirazı ya da  altın çilek bitkisinin genel görünümü
 ( Physais peruviana )

Yer kirazı ya da altın çilek  ( Physais peruviana  ), patlıcangiller ( Solanaceae ) familyasından, çok yillık otsu bir bitkidir.  Anavatanı Güney Amerika'dır.  Bazı 'physais' türleri yurdumuzda da  doğal olarak  yetişmektedir.  Ancak, yurdumuzda yetişen türler zehirli olduğundan  kesinlikle yenilmemesi gerekir. 

Yer kirazı dona karşı hasas bir bitkidir, en hafif bir dondan etkilenir. Bu nedenle daha çok tek yıllık bir bitki  olarak yetiştirilir. Toprak konusunda seçici değildir,  gölge ve nemli yerler sever. Çok kırılgan olduğundan,  destek istek ister. 
Yurdumuzun çoğu yeri yer kirazı yetiştirmeye oldukça  uygundur. Bu nedenle gittikçe değeri artan bu meyvenin, bazı yörelerimizde  'alternatif ürün' olacağı sanılmaktadır.

Yer kirazı ( Physais peruviana ) 

Physais peruviana'nın meyvesi  bir kese  içinde bulunur ve  kiraza benzer, olgunlaştığı zaman  turuncu renkli olur.  Kendine has bir kokusu ve mayhoş bir tadı vardır.

Yer kirazı, taze ve kurutularak yendiği gibi  reçeli, salatası da yapılmaktadır. Ancak onu  esas  popüler yapan özelliği; vücuda tokluk hissi verdiği için  diyet olarak kullanılmasından ileri gelmektedir.

Yer kirazı tohumdan üretilmektedir.  Yetiştirilmesi çok kolaydır, fazla bakım istemez.

Olgunlaşmamış yer kirazı meyvesi

Yer kirazı çiçeği

Olgunlaşmış yer kirazları
 ( Yabani türlerinin kesesi kırmızı renkli olur. )

Yer kirazı ya  altın çilek meyvesi  ( Physais peruviana  )

Yurdumuzda Doğal Olarak Yetişen Bazı Güveyfeneri ( Physalis ) Türleri Şunlardır:

Hışhış çiçeği  ( Physalis angulata  )

- Hışhış çiçeği / Çukurova fener otu  ( Physalis angulata ): Tek yıllık, geniş yapraklı ve otsu bir bitkidir. Meyveleri turuncu renkli ve yuvarlaktır. İstilacı ve zararlı bir ot kabul edilir.   Yendiği  zaman, insanlarda baş ağrısı yapar.  

Güvey feneri ( Physalis alkekengi )

- Güvey feneri ( Physalis alkekengi ):  Yurdumuzda yabani olarak yetişen bir başka  'physalis' türüdür. Zehirli olduğu için yenmez, tıbbi amaçlarla kullanılır.  Çok yıllık olup çiçekleri beyaz renklidir. Nemli yerlerde yetişir, soğuğa dayanıklıdır.  Meyve  keseleri olgunlaşınca  kırmızı bir  renk alır.  Süs bitkisi olarak da yetiştirilir.

( Bu yazı son olarak 15. 09. 2021 tarihinde güncellenmiştir. )