HİNT YAĞI BİTKİSİ ( Ricinus )

Hintyağı bitkisi - çiçeği ( Ricinus communis )

Bilimsel adı Ricinus communis olan hint yağı bitkisi, sütleğengiller ( Euphorbiaceae ) familyasının hintyağı ( ricinus )  cinsinin tek türüdür. Ülkemizde yaprakları  güzel olduğu için süs bitkisi olarak yetiştirilir.  Anavatanı Hindstan'dır. Doğal olarak Afrika'nın tropikal iklim görülen yerlerinde ve Akdeniz havzasında  yetişir. Kene çiçeği, Hint baklası, Afrika harika ağacı, köstebek fasulyesi,  Japonika, dedemene, castor oil gibi adlarla da bilinir. Tek veya çok yıllıktır; doğal olarak yetiştiği bölgelerde  10 - 12 metreye kadar  boylanarak ağaç halini alırken, soğuk iklimlerde tek yıllık, 1,5 m - 2,5 m boylarında,  otsu bir bitki halinde kalır. Hindistan, Brezilya gibi bazı  ülkelerde tohumlarından yağ elde etmek için yetiştirilmektedir.  

Hint yağı, sanayide sabun, mürekkep ve boya üretiminde, kolay ısınmadığı için motor yağı olarak ( Castor oil ) kullanılır. Eskiden issiz olduğu için kandillerde kullanılmıştır. Geleneksel tıpta, cilt bakımından saç bakımına kadar pek çok alanda kullanılan doğal bir üründür. Kabızlık tedavisinde müsil olarak kullanılır. Yağı zehirsiz olmasına rağmen mutfakta kullanılmaz. Tohumlarından süs eşyası yapılır.  

Hint yağı bitkisi hızlı büyür, kırmızı renkli ve dallı bir gövdesi vardır, sıcak iklimlerde gövde kalınlaşarak  ağaç haline gelir.  Yurdumuzda ve  yetiştirildiği  ülkelerde  naturalize ( doğallaşmıştır )  olmuştur. Bazı ülkelerde istilacı sayılır. Bitki 'risin' adlı çok zehirli  bir madde taşıdığı için, dikilecek yerin  dikkatli seçilmesi gerekir.  

Cins adı olan ricinus, Latince kene anlamına gelir. Tohumları keneye benzediği için bu ad verilmiştir. Epitet ( tür adı ) adı olan communis, yaygın anlamına gelir. Doğal olarak yetiştiği yerlerde  yaygın  olduğunu işaret eder. 

Hintyağı bitkisi - genel görünümü 
( Ricinus communis )

Çiçekler dik salkımlarda toplanmıştır, taç yaprakları yoktur ve sarımsı - yeşil renklidir.  Üst tarafta dişi, alt kısımda erkek çiçekler bulunur. Yaz aylarında ve sonbaharda  çiçek  açar. Meyve içinde çok fazla tohum bulunan dikenli bir kapsüldür. Yapraklar uzun saplı, tüysüz, büyük ve el şeklinde olup,  7- 12 parçalıdır. 

Sıcak ve ılıman iklimlerde yetişir. Güneşli yerleri ve geçirimli, nemli, verimli toprakları sever. Donlara karşı duyarlıdır, yazın düzenli sulanması gerekir.  Destek ister, budanarak form  verilir. Park ve bahçelerde peyzaj bitkisi olarak kullanılır. Tohumla üretilir, çoğu zaman dökülen tohumlarından biter. 

Hintyağı bitkisi ( Ricinus communis )

Hintyağı bitkisi ( Ricinus communis )

Kaynaklar: Wikipedia. Extension Gardener.

ZAKKUM AĞACI ( Nerium )

Zakkum çiçekleri ( Neriium oleander ) 

Botanik adı Nerium oleander olan zakkum,  Apocynaceae (  zakkumgiller ) familyasından, 2 - 5 metre boylarında,   her dem yeşil küçük bir  ağaç / çalıdır.   İlıman ve sıcak iklimlerde yetişir, kuraklığa dayanıklıdır ve bütün kısımları zehirlidir. Dünyada genel olarak  nerium adı ile  bilinir. Türkçe adı olan zakkum  Arapça orjinlidir, Kur'an'da cehennem ağacı olarak tasvir edilir. Ayrıca ağu ağacı,  avu, kan ağacı, rü, söğüt gülü, zıkkım, fattak gibi yöresel adları ile de bilinir.

 Anavatanı belli değildir, Akdeniz havzasından Hindistan'a kadar olan bölgede doğal olarak yetişmektedir. Yurdumuzda doğal olarak ve süs bitkisi olarak yetişir. Güneydoğu Anadolu, Akdeniz, Ege, Marmara bölgelerimizde park, bahçe ve yol boylarında yetiştirilmektedir. Kökleri çok derinlerde olduğundan  kuraklığa ve yangına dayanıklıdır. Toprak bakımından seçici değildir, humuslu toprakları sever.  Haziran ayından sonbahara kadar süren  uzun bir  çiçeklenme dönemi geçirir.  Çiçekler yalancı şemsiye biçiminde bir kurul oluşturur, salkım halinde ve huni şeklindedir.  Meyve kapsül olup, olgunlaşınca açılır ve  kanatları  sayesinde uzaklara kadar  yayılır. Mızrak biçimli, yeşil renkli yapraklıdır. Doğada yetişenler  pembe çiçek açarken kültür çeşitleri  kırmızı, pembe,  sarı ve beyaz renklerde çiçekler  açar.  Alacalı yapraklı, katmerli çiçekli ve bodur çeşitleri de  vardır. Süs ve peyzaj bitkisi olarak kullanılır. Bitkiden elde edilen 'Oleandrin' adlı madde eczacılıkta kullanılır. Ayrıca bitkinin kanser tedavilerinde kullanılması için çalışmalar yaptığı bilinmektedir. 

Kırmızı çiçekli zakkum ağacı ( Nerium oleander ) 

Zakkum, sıcağı, güneşi ve suyu çok sever, kuraklığa son derece dayanıklıdır,  ancak uzun süren donlardan etkilenir.  Akdeniz ikliminin görüldüğü yerlerde doğal olarak yetişir. Maki formasyonu içinde yer alır. Çelikle, daldırma ile, kökten ayırma ile ve tohumla üretilir. Çiçek açtıktan sonra  hafif bir şekilde  budanır ve sulanırsa daha bol çiçek açar. Bu arada zehirli olduğu unutulmamalı ve çıplak elle tutulmamalıdır. 

Zakkum ( Nerium oleander ) 

Zakkum çiçeği - kültür 
( Nerium oleander ) 

Alaca yapraklı ve pembe- katmerli çiçekli zakkum 
( Nerium oleander ) 

Zakkum çiçeği - kültür 
( Nerium oleander ) 

Zakkum çiçeği - kültür 
( Nerium oleander ) 

Zekkum çiçeği - yakın çekim  ( Nerium oleander )

Pembe çiçekli zakkum / doğadan 
( Nerium oleander )

Beyaz çiçekli zakkum
( Nerium oleander ) 

Katmerli çiçekli zakkum
( Nerium oleander ) 

Alaca yapraklı zakkum
( Nerium oleander )

Zakkum tohumları
( Nerium oleander ) 

Zakkum ağacı meyvesi / kapsülü
( Nerium oleander )

Zakkum ağacı ( Nerium oleander ) 

Kaynaklar: Ağaçlar ve Çalılar 1 ( Prof. Dr. Ersin Yücel ). Türkiye Bitkileri Sözlüğü ( Prof. Dr. Ertan Tuzlacı ). Türkiye'nin Ağaçları ve Çalıları ( Necati Güvenç Mamıkoğlu ), Türkcçe Bitki Adları Sözlüğü ( Turhan Baytop ),  Türkiye'nin Bütün Ağaçları Ve Çalıları ( Prof. Dr. Ünal Akkemik )

ADA SOĞANI ( Drimia maritima )

Ada soğanı ya da kum örümcekotu ( Seferihisar / İzmir )

Ada soğanı, kuşkonmazgiller ( Asparagaceae ) familyasından, çok yıllık, büyük soğanları olan, beyaz çiçekli ve otsu bir bitkidir. Akdeniz ikliminin görüldüğü Ege ve Akdeniz  bölgelerimizde, denize yakın yerlerde yetişmektedir.  Besin olarak yediğimiz soğanla ( Allium cepa ) akraba  değildir. Ağostos ayının sonlarında ve eylül ayı içinde, sonbahar yağmurlarından önce çiçek açar.  Çiçekleri oldukca gösterişlidir, arıları ve kelebekleri  çeker. Yaprakları çiçek açtıktan sonra, kışa doğru  oluşmaya başlar. Rozet halinde, şerit şeklinde ve koyu yeşil renklidir. 

Ada soğanı ya da kumörümcekotu 
 ( Drimia maritima  )

Bitkinin adı, bazı Türkçe  kaynaklarda ( literatürde )  'kum örümcekotu' olarak belirtilmiştir.  Ancak halk arasında bu isim pek kullanılmamaktadır, bu nedenle ben de halk arasında kullaılan yaygın  adını tercih ettim.   Bitki  ayrıca bazı yörelerde, halk arasında; Ak soğan, Ayı soğanı, Loteşir soğanı, Nuteşir soğanı, Ölü soğanı, Şalkaba, Pampamfiyak, Yontraş, Zıpkın, Pabuç ağusu, Öksüzmehmet, Olsüzoğlan, Nülü, Notaşır ağusu, Notraş,  Kocakulak ağusu, Ayıkulağı, Ağu / ağı, Bambampiyak / Bambamfiyak  ağusu gibi adlarla da bilinmektedir.  

Ada soğanı, agave bitkisi gibi  50 - 150 cm boyundaki bir çiçek sapı üzerinde, salkım halinde,  aşağıdan yukarı doğru çiçek açmaktadır.  Çiçekler yıldız şeklinde olup,  beyaz renkli ve yeşilimsi damarlıdır. Meyve, kapsüldür, tohum  siyahtır.

Ada soğanı bitkisinin  çiçeği ( yakın çekim ).
( Drimia maritima, Syn: Urginea maritima  ) 

Ada soğanı tıbbi bir bitkidir,  soğanları eczacılıkta kalp kuvvetlendirici ve  diüretik ( idrar söktürücü ) ilaçların yapımında kullanılır.  Ancak bitki zehirli olduğundan, uzman bir kişiden yardım almadan kesinlikle kullanılmaması gerekir. 

Ada soğanı, yukarıda belirtiğim gibi çok  zehirli  olduğundan yenmez. Doğrusu buna sevindim,  yoksa insanlar çoktan  neslini tüketirdi.  Düşünün her biri 1 - 2 kg  gelen bir soğanı kim bırakır? bu pahalılıkta!  

Bitkinin bilimsel adı da bir haylı  karışık. Bazı kaynaklar bitkinin botanik adını;  Kuşkonmazgiller ( Asparagaceae ) familyasından   Drimia maritima / Kum örümcekotu olarak belirtirken,  bazı kaynaklarda ise;  Zambakgillerden ( Liliaceae ) familyasından Urginea maritima, Scilla maritima / olarak belirtilmiştir. Tür adı ( maritima ), bitkinin denize yakın yerlerde yetiştiğini  işaret etmektedir. Nitekim ada soğanı, denize yakın, dere kıyılarında,   nemli ve kumlu topraklarda ve güneşli yerlerde daha çok yetişmektedir. Tohumdan ve soğanla ürer. 

Bir kaç yıl önce bahçeme  diktiğim ada soğanı çiçe açtı. Bu nedenle, bu  güzel çiçekli  bitkimizi tanıtmak istedim. Sürçu lisan ettiysek affola.  Bitkilerimizi tanıyalım, sevelim  ve koruyalım.  

Ada soğanı, Kum örümcekotu  ( Drimia maritima  ) 

Ada soğanı bitkisi - çiçeği  ( Drimia maritima  ) 

Ada soğanı - Doğadan ( Drimia maritima ) 

Ada soğanı bitkisi  ve çiçeği ( Drimia maritima )

Ada soğanı bitkisinin soğanı 

Ada soğanı bitkisinin çiçeği
( Drimia maritima )   

Ada soğanı bitkisinin tohum kapsülleri
( Drimia maritima )  

Ada soğanı bitkisinin yapraklı hali
( Drimia maritima ) 

Kaynaklar: Wikipedia, Türkiye Bitkileri Sözlüğü ( Prof. Dr.Ertan Tuzlacı ), Türkçe Bitki Adları Sözlüğü ( Turhan Baytop )

SOKRATES'İ ÖLDÜREN BİTKİ

Baldıran bitkisinin ( Conium maculatum ) genel görünümü. 

Başlıktan da anlaşılacağı gibi baldıran bitkisinden söz etmek istiyorum. Daha doğrusu zehirli baldırandan.
Halk arasında  'Sokrates'i öldüren bitki' olarak  tanınan baldıran ( Conium maculatum ),  maydanozgiller ( Apiaceae ) ailesinin conium cinsinden,  bir veya iki yıllık otsu bir bitkidir. Yaprakları eğrelti otuna  benzemektedir, bileşik ve parçalıdır. Şemsiye görünümlü, beyaz renkli küçük çiçekler açar. Anavatanı Avrupa, Asya ve Kuzey Afrika'dır.
Conium  maculatum,  yörelerimizde baldıran ( İstanbul, Kırklareli, Yalova ),  yılan otu ( Konya ), baldırgan ( Kırklareli ), bas ( Kırklareli ), devetabanı ( Sivas ), hırhındırık ( Erzurum ), kokar ot ( Manisa ), ördekkalemi ( Çanakkale ),  ağuotu, körek, şemsiye otu  gibi adlarla  bilinmektedir.

Frenk maydanozu ( Anthriscus sylvestris ). 

Baldıran,  özellikle yenen bir ot olan frenk maydanozu  ( Anthriscus sylvestris  ) ile karıştırılmaktadır. Frenk maydanozu ( yabani maydanoz,  inek maydanozu, gımı, peçek de denir ) baldırana çok benzer, ancak  yaprakları hafif tüylüdür, gövdesi  yeşilimsi  boz renkli ve  oluklu / çizgilidir.

Maydanozgiller ( Apiaceae )  familyasından, bazıları yenen aşağıdaki bitki türlerine de halk arasında baldıran denmektedir. Bu nedenle dikkatli olmak gerekir. 

- Cicuta virosa /  Su baldıranı, zehirli
- Laserpitium affine / Gevrek baldıran
- Laserpitium glaucum /  Baldıran, kökü yenir.
- Laserpitium hispidum / Baldıran, yenir. 
- Smyrnium cordifolium  / Kokarbaldıran
- Smyrnium  rotundifolium / Çakalbaldıran
- Smyrnium olusatrum / Baldıran / Kokar baldıran, yenir.
- Smyrnium comatum / Baldıran, yenir.

Bu nedenlerle;  çok zehirli bir bitki olan  'conium maculatum' yakından  tanımakta  büyük yarar vardır.

Dünyanın en zehirli bitkileri arasında yer alan baldıranın (  conium maculatum )  en ayırt edici  özelliği , büyüdükçe gövde ve yaprak sapları  üzerinde kırmızı lekeler oluşmasıdır. Kötü bir  koku yayar. Tüysüz, çıplak  olan gövdesinin içi ise  boştur. Hemen hemen yurdumuzun  her bölgesinde yetişmektedir. Yol kenarlarında, boş arazilerde, su kenarlarında daha çok görülür boyu 2 metreyi bulur.  Özellikle meyveleri ( tohumu ) çok zehirlidir. Zehirli olması ve uyuşturucu etkisi nedeni ile tarih boyunca narkotik etkisinden yararlanılmıştır.

Eski Yunanistan'da baldıran ölüm cezasına çarptırılan  mahkumları idam  etmek  için ( acısız ölüm ) kullanılmıştır. Ünlü filozof Sokretes M.Ö 399'da Atina'nın gençlerini aldatmak ve yozlaştırmakla suçlanarak ölüm cezasına çarptırılınca baldıran şerbeti içmek zorunda kalmıştır.  Bir rivayete göre Sokrates zehri içmekle kalmamış, içtikten sonra vücudunda meydana gelen değişimleri ölünceye kadar da not etmiştir.

Bu yıl bahçemde sebzelerin arasında biten baldıran bitkisini  ( Conium maculatum )  takip ederek büyümesinin her aşamasında fotoğraflarını çektim. Umarım son derece zehirli olan, yenildiğinde ölümlere neden olan bu bitkinin tanınmasına yardımcı olur. Buyurun izleyelim.

Conium maculalatum

Baldıran bitkisinin  ( Conium maculatum ) gövde ve dalları. 

Conium maculalatum

Conium maculalatum, çiçek

Conium maculalatum

Conium maculalatum, gövde dallar.

Conium maculalatum, çiçek.

Conium maculalatum, meyve.

Conium maculalatum, çiçek.

Conium maculalatum, meyve.

Conium maculalatum, gövde ve dallar.

Conium maculalatum, çiçek ve meyve. 

Conium maculalatum, meyve.

Conium maculalatum, çiçek.

Conium maculalatum, meyve.

Conium maculalatum, meyve. 

Conium maculalatum, meyve.

Conium maculalatum, meyve.

Baldıran bitkisinin ( Conium maculalatum ) gövde, dal ve yaprakları.

Conium maculalatum, meyve.

Conium maculalatum, meyve.

Baldıran ( Conium maculalatum )  bitkisinin yaprağı.

Baldıran bitkisi  ( Conium maculalatum ) . 

Conium maculalatum, yaprak.

Baldıran bitkisinin  ( Conium maculalatum )  kökü. 

Conium maculalatum, yapraklar. 

Conium maculalatum, yaprak. 

Yararlandığım kaynaklar.
- Türkiye Bitkileri Sözlüğü ( Prof. Dr. Ertan Tuzlacı )
- İstanbul'un Doğal Bitkileri ( Prof. Dr. Ünal Akkemik )
- Türkce Bitki Adları Sözlüğü ( Turhan Baytop )
- Türkiye'nin Yabani Besin Bitkileri ve Ot Yemekleri ( Prof. Dr. Ertan Tuzlacı )
- Vikipedi.