ALOE BİTKİSİ

Aloe, Sarısabır ( Aloe vera )
Tıbbi Aloe Bitkisi 

Eski çağlardan beri  tıbbi amaçla kullanılmış olan aloe btkisi, doğanın insanlara bir armağanıdır. Şifalı bitkilerin başında gelir. 

Son yıllarda  yapılan bazı  araştırmalar, bitkilerin havayı temizlediğini ve büyük ölçüde  kirliliği önlediğini ortaya koymaktadır. Bu bitkiler arasında,  aloe türleri de bulunmaktadır. Özellikle  Aloe vere, kesin olmamakla beraber  havadaki elektromanyetik dalgaların oluşturduğu zararlı maddeleri emerek temizlediği ( absorbe ) belirtilmektedir.  Bu nedenle her geçen gün biraz daha  artan bu tehlikeye  karşı;   odamızda, ofisimizde bir aloe vera  bulundurmakda  yarar vardır. 

Testere bitkisi ve çiçeği  ( Aloe x delaetii )
( Çiçekleri güzel olduğu için daha çok süs bitkisi olarak yetiştirilir, melez bir türdür )  

Aloe vera, havayı temizlemekle kalmayıp bir yerimiz yandığında, kesildiğinde ve böcek ısırmalarına karşıda iyi geldiği belirtilmektedir. 

Meşale aloe / Şamdan aloe (   Aloe arborescens ) 

Meşale aloe, Şamdan aloe ( Aloe arborescens ) 

Çok yıllık ve otsu bir bitki olan Aloe vera, Çirişotugiller (  Asphodelaceae ) familyasındandır.  Çiçeğinin renginden  dolayı 'sarısabır' denmektedir. Anavatanı Afrika ve Arabistan çölleridir. Aloe türleri içinde tıbbi özellik gösteren 3 - 4 türden en etkili olandır.  Kaktüs  gibi sukulenttir ( Gövde ve yaprağında su biriktirir.). Aloe cinsinin 300 kadar türü ve çok fazla çeşidi  vardır ( Vikipedi ). Aloe vera, aydınlık ve yarı gölge yerleri sever, dona karşı hassastır.  Yurdumuzun güney ve batı kıyılarında dışarıda da  yetişmektedir. Aloe x delaetii ( Testere Aloe )  ve Aloe arborescens ( Meşale Aloe, Şamdan Aloe, Ağaç Aloe  ) türlerinin  çiçekleri  güzel olduğu  için  süs bitkisi olarak yetiştirilirler. 
Günümüzde adından çok  fazla söz edilen Aloe vera, eski çağlardan beri değişik amaçlara  kullanılmıştır. Eski Mısırlılar bu bitkiye 'ölümsüzlük bitkisi' adını vermişlerdir. Kleopatra'nın güzelliğinin sırrının bu bitkiye  borçlu olduğu rivayet edilir. Günümüzde en çok Amerika'da yetiştirilmektedir,  kozmetik, gıda  ve tıp alanında kullanılmaktadır.

Sarısabır da denilen 'Aloe vera' bitkisi
( Tıbbi aloe bitkisi )

Aloe x delaetii  ( Testere bitkisi veya Testere kaktüs )

Aloe, ayni zamanda bir süs bitkisidir, kışın ve yazın turuncu renkli, tüp şeklinde, salkım halinde  çiçekler açarlar. Dikenli gibi yeşil ve etli  yaprakları vardır, oldukça dekoratiftir.
Fazla bakım istemeyen aloe, tohumla ve yanlarından çıkan yavruları ile üretilmektedir

Meşale aloe / Şamdan aloe ( Aloe arborescens ) 
Popüler bir süs bitkisidir. 

Testere kaktüs ( Aloe x delaetii ) 

Sonuç olarak;  insanların   kirlettiği  doğa bitkiler vasıtasıyla  temizlemektedir. Asıl düşünmemiz  gereken ise; doğanın bir gün bunu yapamaz  hale gelince  ne olacağıdır. Bu nedenle doğayı ve bitkileri korumalıyız. Unutmayalım, doğanın  bize değil bizim ona ihtiyacımız vardır.  Tuzu kokutmayalım!

Aloe vera / sarısabır,  agavaceae familyasından olan agave americana / sabır)  ile karıştırılmamalıdır.  ( Bakınız;  http://kadirbekci53.blogspot.com.tr/2013/03/sabir-otu-agave.htm.)

Kaynaklar: Wikipedia. Kaktüsler ve Diğer Etli ( Sukulent ) Bitkiler ( Nejat Ebcioğlu )

YER MİNESİ ( Verbena x hybrida )

Yer minesi ( Verbena x hybrida  )

Yer minesi ya da verbena, mineçiçeğigiller ( verbenaceae ) familyasından, 2022 türü olan bir bitki cinsinin ortak adıdır. Tek ya da  çok yıllık olan bu bitkiler otsu veya  yarı odunsudur. Bazı türleri, melezleri ve çeşitleri  süs bitkisi olarak yetiştirilmektedir. Bazı türleri eskiden beri  ilaç olarak kullanıldığından, latince 'sağlıklı olmak' anlamına gelen 'verbena' denir.  

Mine çiçeği ( Verbena officinalis )

Verbena officinalis ( Mine çiçeği ) ve Verbena  supina ( Güvercin otu ) yurdumuzda doğal olarak yetişir ve  eskiden beri çiçek ve yapraklar  bazı hastalıklaın tedavisinde kullanılmaktadır. Dikine büyür, küçük, pembemsi çiçeklidirler. 

Süs bitkisi olarak yetiştirilen verbena x hybrida ya da verbena hortensis ise doğal bir türdür değildir. Bazı verbena türlerinden ( Verbena speciosa )  melezleme yolu ile elde edilmişlerdir.  Hemen hemen her  renkte ( kırmızı, pembe, beyaz, sarı, mavi, turuncu, ebruli..vs. ) çiçek açan çok fazla çeşidi vardır. Yaprakları değişkendir.  Daha çok bahçelerde yer örtücü olarak kullanıldığı için 'yer minesi' denir.  Bir sap üzerinde, şemsiye şeklinde ve  toplu olarak çiçek açar.  

Mor mine çiçeği / Yalancı mine çiçeği
( Verbena tenuisecta )

Yalancı yer minesi / Yosun mine çiçeği  ( Verbena tenuisecta / V. aristigena / Glandularia aristigera ):   Bahçe mine çiçeği ile akraba bir bitkidir. Anavatanı Güney Amerika'dır. Yer örtücü olarak yetiştirilir. Yaprakları eğrelti otuna benzer, mor renkli çiçek açar. Çok yıllıktır. 

Süs bitkisi olarak yetiştirilen diğer önemli verbena  türleri ise  şunlardır:  Pürüzlü mine ( Verbena rigida ), İtalyan minesi ( Verbena tenera ), Mor mine ( Verbena speciosa ). Peru minesi ( Verbena  peruviana ) 

Yer minesi ( verbena ), yayılıcı, otsu ve çok yıllık bir bitkidir, ancak çoğu zaman mevsim çiçeği olarak yetiştirilir. Sıcağa ve kuraklığa dayanıklıdır.   Kaya bahçelerinde, bordürlerde daha çok kullanılır. Balkonlarda, asma saksılarda  da yetişir. 

Yer minesi güneşli yerleri ve nemli, geçirgen, organik madde bakımından zengin, verimli  toprakları sever. Soğuğa karşı kısmen dayanıklıdır. Yapraklarına su dokundurmadan, gece sulanmalıdır  Kuruyan çiçekleri  ve uzayan dalları kesilirse daha bol çiçek açar. Tohumla, çelikle ve ve kökten ayırma ile üretilir. 

Yer minesi ( verbena ),  özetle herkesin saksı ve bahçede yetiştirebileceği fazla bakım istemeyen buna karşı yaz boyu  bol çiçek açan güzel bir bitkidir. 


Not: Ağaç minesi ( lantana camara ), mineçiçeğigiller familyasından çalı formlu bir başka süs bitkisidir. 

Yer minesi ( verbena ) çiçekleri. İyi seyirler. 

Mor mine çiçeği ( Verbena aristigera ya da Verbena tenuisecta )  

Mor yer minesi ( Verbena tenuisecta ).

Mor yer minesi çiçeği / Yalancı mine çiçeği 
( Verbena tenuisecta  ).

Moryer minesi çiçeği   ( Verbena speciosa ).

Yer minesi ( Verbena x hybrida )

Yer minesi  ( Verbena x hybrida ya da V. peruviana  )

İki renkli  yer minesi çiçeği

Yer minesi ( Verbena peruviana  )

Beyaz renkli yer minesi  çiçeği

Pembe renkli yer minesi

Turuncu  renkli  yer minesi çiçeği

İki renkli bir  yer minesi çiçeği 
 ( Verbena x hybrida )

Değişik renkli bir başka  yer minesi çiçeği.
 

Pembe çiçekli yer minesi çiçeği (  Verbena x hybrida )

Mor renkli yer minesi çiçeği

Değişik renkli yer minesi çiçekleri

'Geleceğin  bütün çiçekleri bugünün tohumları altındadır.' Çin atasözü 

( Not: Bu yayın son olarak  27. 03. 2024 tarihinde güncellenmiştir. )

BEN ISIRGANCIYIM

Isırgan otu ( Urtica dioica )
İki  yıllık bir bitkidir, kışın toprak üstü kısmı ölür.   

Bilimsel adı 'urtica' olan ısırgan ( Isırgangiller / Urticaceae  familyasından ), yakıcı tüylü,  tek ya da  iki yıllık otsu bir bitki cinsine verilen ortak bir addır. Anavatanı Avrupa , Asya ve Afrika olmasına rağmen , günümüzde hemen hemen dünyanın  her yerinde yetişir.  Türkiye'de  5 ısırgan  türü yetimektedir. Bunlardan en bilineni, büyük ısıgan olarak kabul edilen Urtica dioica'dır. 2 m. kadar uzar,  çok  yıllıktır, kışın toprak üstü kısmı ölür.   

Isırgan otunun en beligin  özelliği, temas edildiğinde  batıcı ve yakıcı  olmasıdır. Latince adı olan urtica,  'acı' anlamına gelen bir  kelimesinden  türetilmiştir.  Bu nedenle eldivenle toplamak gerekir.  Bu özelliği, küçük  çoçuklara karşı korku aracı olarak kullanılmasına neden olmuştur. Eskiden bazı toplumlarda dayak aracı  olarak kullanılmıştır. Roma askerleri soğuk havalarda savaşırken, vücutlarını  ısırgan sürerek  korumuştur. Bu durum  yapraklarında bulunan 'Histamin' moleküllerinden kaynaklandığı tespit edilmiştir. Pişirildiğinde ve kurutulduğunda bitkinin bu yakıcı  özelliği kaybolmaktadır. 

Isırgan, yurdumuzda çok yaygın bir bitki olduğu için, bazı yörlerde  şu adlarla da bilinir. Çınçar, Cızgan,  Dalağan, Dalan,  Çırağan, Gezgeç, Gidişgen,  Bırkı, Sırgan, Yığınç vs.   

Bahçemde yetişen  ısırgan otları 

Isırgan otu, mineral ve C vitamin bakımından çok zengindir.  Genç sürgünleri ve yaprakları pişirilerek ıspanak gibi yenir. Çiğ olarak, salata yapılır.  Yaprak  ve  çiçeği kurutularak da kullanılır, ısırgan çayı olur.

Yapılan bilimsel çalışmalar sonunda ağrı kesici, yara iyileştirici ve mikroorganizmaların yayılmasını engellediğinin  anlaşılmasıyla birlikte daha çok  aranan ve kullanılan  bir bitki haline  gelmiştir. Özellikle eklem ve romatizma tedavisinde kullanılmıştır. Şifalı bitkiler konusunda uzman bir doktorun ısırgan için; 'İnsanlar bilse başka bitki yetiştirmez.' diyerek ne kadar yararlı olduğu belirtmek istemiştir. Isırgan, kökü, yaprağı ve tohumları ile beraber komple bir şifa kaynağıdır.  Eski çağlardan beri çeşitli hastalıkların  tedavisinde kullanılmıştır. Ayrıca  tekstil sanayinde, kağıt sanayinde  ve boya sanayinde  kullanılmaktadır.   

Isırgan otunun   bazı türlerinden  pamuk, keten gibi elyafından kumaş yapılmaktadır. Son yıllarda pamuk fiyatının artması ve organik kumaş talebi nedeniyle ısırgan otu daha çok  önem kazanmaya başlamıştır. Yurdumuzda da bu konuda çalışmalar yapılmaktadır.

Dalağan, Kara ısırgan, Eşek ısırganı ( Urtica pilulifera ).
Tohumları aktarlarda satılır  ve tedavide kullanılır.  

Küçük ısırgan, Cılağan  ( Urtica urensi )
Tek yıllık bir bitkidir.

Giresun ilimiz  için ısırgan otunun  (Giresunlular sırgan der) daha ayrı bir önemi  vardır. Bu arada Giresunlu olduğumu da  belirteyim.  Doğu Karadeniz Bölgesi'nin  en çok fındık yetiştiren iki ili, Ordu ve Giresun arasında eskiden beri tatlı bir rekabet vardır. Özellikle, Giresunspor - Orduspor maçlarında bu durum  ilginç görüntü ve sloganlara neden olmaktadır. Ordulular Giresunlulara ISIRGANCI, Giresunlularda Ordululara KABAKCI diye takılarak bunu dile getirirler.

Öğrencilik yıllarımda, Ordulu arkadaşlarımdan sıkça duyduğumuz 'ısırgancı' sözü doğrusu beni kızdırırdı. Isırgancı denmesini  aşağılayıcı bulurdum.

Aslında,  bu yakıştırma çok da  haksız değildir. Giresun'da  ısırganı gerçekten çok sevilir ve değişik yemeklerini yaparak bunu belli ederler. Bunlardan en meşhuru da, 'sırgan yağlaşı' dır. Daha çok Giresun yöresine  özgü olan  bu yemek, taze ısırgan yapraklarından, özellikle ilkbaharda yaylalara çıkıldığı zaman yapılır. Yaylalarda yetişen pülpürüm  ısırgan   iyice ezildikten sonra  unla pişirilir ve daha sonrada  üzerine süt konularak yenir.

Bu yıl bahçemin her tarafında ( Seferihisar ) ısırgan otu çıktı,  tohumları gübre ile gelmiş. Çorbası  çok  güzel oluyor.   Ayrıca suyunu çıkararak, zararlı böceklere karşı kimyasal ilaç yerine kullanmayı düşünüyorum. Artık eskisi gibi, 'ısırgancı ' denmesine de kızmıyorum. Doğanın bize ikramı olan,  bu değerli   bitkiyi daha çok kullanmamız gerekir.  

Isırgan otu çiçeği
( Yakın çekim ) 

Isrgan otunun yaprağı
( Yakın çekim ) 

Isırgan otları ( Bahçemden )

Isırgan otu ve yakıcı tüyleri
( Yakın çekim ) 

Yazımı bitirirken size  ilginç bir yarışmadan, 'Dünya Isırgan Yeme Şampiyonası' dan  söz etmek istiyorum ( Wikipedia'dan alıntıdır ).

Yarışma, iki komşu çifçinin hangisinde en fazla ısırgan otu istilası olduğu konusunda bir anlaşmazlığı çözmeye çalıştığı ve birinin diğerine 'Benimkinden daha uzunolan herhangi bir ısırgan otunu yerim' dediği 1986 yılına dayanır. İngiltere'de düzenlenen Dünya Isırgan Yeme Şampiyonası binlerce kişiyi Dorset'e çeker ve yarışmacılar mümkün olduğunca çok çiğ bitki yemeye yemeye çalışırlar. Yarışmacılara bitkinin 60 cm sapları verilir ve yapraklarını soyup yerler.  Belirli bir süre içinde en çok ısırgan otu yaprağını soyup yiyen kişi kazanan olur.

Kaynaklar: Türkiye'nin Yabani Besin Bitkileri ve Ot Yemekleri ( Prof. Dr. Ertan Tuzlacı ). Türkçe Bitki Adları Sözlüğü ( Turhan Baytop ).Bitki Mitosları ( Deniz Gezgin ).   

( Bu yayın 26. 04. 2025 tarihinde güncellenmiştir. )