YAPRAK GÜZELİ ÇİÇEĞİ ( Kolyoz )

Bir adı da yaprak güzeli olan kolyoz ( Plectranthus scutellarioides ya da  coleus blumei  ) çiçeği

Kolyoz ( coleus ) ya da kolyos, ballıbabagiller ( lamiaceae )  familyasından,  yaz - kış yapraklı, çok yıllık ve  otsu bir  bitki türüdür.  Halk arasında daha çok 'Yaprak güzeli' denmektedir. Diğer adları 'Koleus', 'Solenostemon', Boyalı ısırgan otu', ve  'Yaprağı güzel' dir.

Kolyoz ( coleus ), renkli ve desenli yaprakları nedeniyle  süs bitkisi olarak yetiştirilmektedir. 120 kadar türü vardır.  Çiçekleri güzel değildir.  Anavatanı Asya ve Afrika kıtasının tropikal bölgeleridir. Sıcak ve ılıman iklimlerde  yerlerde yetişen bir bitkidir.
Kolyoz, ayni zamanda uskumrugiller familyasından  bir balığın da  adıdır.

Kolyoz çiçeğinin botanik adı 'Plectranthus scutellarioides' ya da  'Solenostemon scutellarioides' dir.  Coleus blumei de denmektedir.
Yaprak güzeli çiçeğinin  yaprakları, iki zıt renkli ve  desenlidir. Bazı çeşitlerinin yaprak biçimleri de  ilginçtir. Susuz  ve gölgede kaldığında yaprakları dökülür.
Güneş bu bitki için çok önemlidir, yapraklarının rengi güneşe  göre renk değiştirir.  Gölge yerlerde yaprakların rengi yeşile döner ve güzelliğini  kaybeder.

Yaprak güzeli çiçeği fazla bakım istemeyen bir çiçektir. Buna rağmen yetiştirenlerin özellikle şu iki hususa   dikkat etmesinde yarar vardır.
- Kolyoz çiçeği, direk güneşi ve gölge yerleri  sevmez, yarı gölge yerler bu çiçek için daha uygundur. Öğlen güneşi  yapraklarına zarar verir. Yazın yapraklarına sık sık su serpilmelidir.
- İkinci husus ise;  Tohum almak dışında  çiçek açmasına izin vermemek gerekmektedir.  Zaten  sürgünlerinin ucunda açan,  mavi renkli  çiçekleri güzel değildir. Bunlar bitkiye zarar vermeden bir makasla kesilmelidir. Bu şekilde gençleşen bitki daha çok  dallanarak yeni  yapraklar açmaya başlar.  Aksi takdirde bitkinin yapraklar küçülür, güzelliğini kaybeder ve ölür. Bu arada, kesilen  dallardan yeni bitkiler de üretebilirsiniz.

Yaprak güzeli, çok yıllık bir bitki olmasına rağmen, bahçeye dikilmişse  mevsim çiçeği  muamelesi yapılır. Sonbaharda havaların serinlemesiyle,  bitki sökülerek kaldırılır. İç mekanlarda olanlar bir kaç yıl yaşayabilir. İlkbaharda derin budama yapılmalıdır. Sıcağı,  güneşi ve suyu  seven kolyoz çiçeği  soğuğa karşı son derece hassastır. Toprak bakımından ise fazla seçici değildir, humuslu ve geçirimli  toprakları sever.

Yaprak güzeli, tohumdan yada gövde çeliği ile üretilir. Özellikle çelikle üretmek çok kolay ve çabukdur.  Kesilen dal suya konarak ya da doğrudan toprağa dikilerek çoğaltılır.

Yaprak güzeli ( coleus / solenostemon )  çiçekleri.

Yaprak güzeli çiçeği.  ( Plectranthus scutellarioides )

Kolyoz ya da kolyos çiçeği. Nam-ı diğer yaprak güzeli.

Bir adı da yaprak güzeli olan kolyoz çiçeği

Yaprak güzeli ( Solenostemon scutellarioides / Plectranthus scutellarioides  )

Solenostemon / Yaprak güzeli çiçeği 

Yaprak güzeli ve  çiçeği 

( Bu yayın son olarak  20. 06. 2020  tarihinde güncellenmiştir. )

TUHAF BİR BİTKİ / YER NARI

Yer narı ( Cytinus hypocistis )

Bugün sizlere  ormanda rastladığım tuhaf bir bitkiden, yer narı'ndan  söz etmek istiyorum. Nitekim, bu bitki bildiğimiz normal bitkilere pek benzemiyor.  İnsan ilk defa görünce ne olduğuna karar veremiyor. Yurdumuzun her yerinde yetişmediği için de, halk arasında çok fazla tanınıp bilinmiyor. 

Daha önce yer narı adını duymuştum ama, nasıl bir bitki olduğu  konusunda hiç bir bilgim yoktu. Bu yıl piknik yapmak  için gittiğimiz Kavakdere Barajı'nın ( Seferihisar )  kıyısında,  ormanda gezerken çalılıkların  arasında görünce bir tür mantar bulduğumu  sandım. Ancak araştırınca  mantar olmadığını, bitki olduğunu anladım. 

Meğer mantar sandığım bu tuhaf şey, daha önce adını duyduğum ama görmediğm  yer narı imiş. Gelin şimdi de  bu bu tuhaf bitkiyi  tanımaya çalışalım. Belimi olur bir gün sizinde karşınıza çıkabilir, tanımakta yarar var. 

Botanik adı Cytinus hypocistis olan yer narı, cytinaceae ( yernarıgiller )  familyasından, çok yıllık, otsu ve  asalak bir bitkidir.  Laden ( cistus ) türü bitkilerin  köklerinde yetişmektedir. Yaprakları etli, pulsu olup sarımsı ya da kırmızı renklidir. Çiçek kurulu çok çiçekli olup beyaz, sarı ya da pembe renklidir.   Besinini konakcısından temin eder (klorofilsiz ). Gövdesi kısa olup büyük  kısmı toprak  altındadır, yaprağı gibi etlidir. Bitkinin cins adı ( cytinus )  nar çiçeği demektir. Çiçeği nar çiçeğine benzediğini işaret  eder. 

Yernarı cinsinin yurdumuzda  sadece bir  türü  ( Cytinus hypocistis subsp. orientalis  ) yetişmektedir.
Bazı yörelerimizde Gelin parmağı, İnek memesi, Kızılcık, Saya, Balcık, Ballıca vb. gibi adlarlada bilinir.

Yer narı,  yurdumuzda  başta  Antalya, Muğla, Aydın, İzmir, Bursa, İstanbul olmak üzere geniş bir alanında  görülmektedir.   Daha çok fundalık ve kızılçam ormanlarında, çalılık yerlerde yetişmektedir.
Bu bitkiyi  sadece çiçek açtığı aylarda  ( mart-haziran ) görmek mümkündür, diğer zamanlarda konakçısının köklerinde saklanmaktadır.

Yer narı  sıkıldığında içinden  bir sıvı çıkmaktadır. Bal gibi tatlı olan bu madde zehirsiz olup yenir.  Bir adının da  'ballık' olması bundan olsa gerek. Ayrıca ilaç sanayinde hammadde olarak da  kullanılıyormuş.
Dolaştığım bazı bitki  formlarında, eskiden  kızartılarak  yendiği ve tutkal yapımında kullanıldığından söz eden yorumlara rastladım. Ne kadar doğu bilmiyorum.
Tohumdan ürüyen bu bitkinin  tozlaşması  ise karıncalar tarafından yapılmaktadır. 

Benim yer narı hakkında edindiğim bilgiler özetle bu bu şekilde, umarım yararlı olmuştur.


( Kaynaklar; 1 - Türkiye Bitkiler Sözlüğü / Prof.Dr.Ertan Tuzluca )
2 - İstanbul'un Doğal Bitkileri ( Prof. Dr. Ünal Akkemik )

( Not. Bu yayın son olarak 25. 04. 2021 tarihinde güncellenmiştir. )

Yer narı ( çiçek açmış hali  )

Yer narı ( henüz çiçek açmamış hali   )

Yer narı  bitkisine  konakçılık yapan laden gülü / pamuk otu 
( Cistus creticus  )

Kavakdere Barajı, Seferihisar / İzmir. 

PEYGAMBER ÇİÇEĞİ ( Centaurea / Cyanus )

Peygamber çiçekleri / kültür ( Centaurea cyanus ya da cyanus segetum  )

Dar anlamda papatyagiller ( Asteraceae ) familyasından, tek yıllık, mavi çiçekli  ve otsu bir bitki olan Cyanus segetum'a ( eski adı centaurea cyanus   ) peygamber çiçeği denir. Diğer adları: Mavi kantarun, Gökbaş, Gelintacı dır. Geniş anlamda ise; centaurea ve bazı cyanus türlerine verilen ortak bir addır.
Petgamber çiçeği ( Cyanus segetum ), yurdumuzda  kırlarda, tarlalarda  doğal olarak yetişmektedir.  Ayrıca bütün dünyada süs bitkisi olarak yetiştirilmektedir. Değişik renklerde ve şekillerde  çiçek açan çok fazla kültür  çeşidi üretilmiştir. 

Peygamber çiçekleri / Doğadan ( Cyanus segetum )

Kırlardan tanıdığım  peygamber çiçeğini  bu yıl bahçemde de  yetiştirdim.  Ektiğim tohumlar çok kısa  bir zamanda bitti ve hızlı bir şekilde  büyüyerek değişik renklerde ve şekillerde çiçek açtılar.   Doğrusu bu kadar kısa zamanda  çiçek açmasını beklemiyordum, benim için güzel bir  sürpriz oldu. Çiçek severlere tavsiye ederim, zahmetsiz, kolay yetişen güzel bir çiçek.

Beğeneceğinizi umduğum bu güzel kır çiçeğini, gelin  biraz daha yakından tanıyalım. Bu çiçeğe neden 'peygamber çiçeği' dendiği konusunda her hangi bir bilgi bulamadım. Cins adı olan  'centaurea', Yunanca 'şifalı bitkiler' anlamına gelen  'kentauros'  kelimesinden esinlenerek üretilmiştir.  Yani içinde peygamber sözü geçmiyor. Tür adı olan  'cyanus' ise; peygamber çiçeğine dönüştürülmüş bir mitoloji kahramanıdır. Çiçeklere çok meraklı olan Cyane ölünce tanrıca flora onu gökbaş çiçeğine, yani peygamber çiçeğine dönüştürür.

Yukarıda belirtiğim gibi peygamber çiçeği  tek bir  çiçeğin adı değildir. Papatyagiller ( asteraceae ) familyasından 500 kadar türü bulunan, bir ya da iki yıllık, otsu, bir - iki  bitki  cinsini ( centaurea / cyanus ) oluşturan türlerin ortak adıdır. Türkiye'de kayıtlı tür sayısı 177 dir. Bunlardan esas peygamber çiçeği olan 'Centaurea cyanus' ( ya da  cyanus segetum ), 15 - 60 cm büyüyebilen, bir yıllık, otsu ve mavi çiçekli bir bitkidir.  Ayrıca bazı centaurea ya da cyanus türlerine de, bazı yörelerimizde   peygamber çiçeği denmektedir ( centaurea depressa, centaurea  pichleri  gibi). Anayurdu Akdeniz havzasıdır. Bazı centaurea türleri  sadece yurdumuzda yetişmektedir, yani endemiktir.

Son yıllarda şehirlerin genişlemesi, mera ve boş arazilerin tarıma açılması, herbisitler (yabani ot ilacı ) gibi nedenlerden dolayı habitatın ( Tüm canlıların doğal olarak içinde yaşadıkları, yetiştikleri çevre.) daralmasıyla bir çok endemik bitkilerimiz gibi, bazı peygamber çiçeği türleri de yok olma riski altında kalmıştır.  Bu nedenle, endemik olan yani sadece ülkemizde yetişen  bu bitkilerin mutlaka  koruma altına alınması  gerekmektedir.

Sevgi çiçeği, Yanardöner ( centaurea tchihatcheffii  ya da cyanus tchihatcheffii)
( Fotoğraf için Prof. Dr. Ahmet Duran Beye teşekkür ederim. )

Sevgi çiçeği, Yanardöner ( centaurea tchihatcheffii ya da cyanus tchihatcheffii )
( Fotoğraf için Prof. Dr. Ahmet Duran Beye teşekkür ederim. )

Dünyada yalnız Ankara - Gölbaşı - Mogan Gölü  yakınlarında yetişen  ve halk arasında 'yanardöner çiçeği'  adı verilen, bir adı da sevgi çiçeği olan  peygamber çiçeği türü  ( centaurea tchihatcheffii ya da  cyanus tchihatcheffii) bunlardan birisidir. Dünya Doğayı Koruma Birliği ( IUCN ) kreterlerine göre nesli tehlike altındadır. Yine Bern Sözleşmesine göre de  kesin korunan bitki türü listesinde yer almaktadır.

Çatalca peygamber çiçeği ( Centaurea hermannii ),  yine sadece yurdumuzda yetişen  endemik bir türdür ve korunması gerekmektedir.

Yurdumuzun hemen çoğu yerlerinde  doğal olarak yetişen peygamber çiçeğine  halk arasında; Mavi kantaron, Gelintacı, Taç çiçeği,  Gökbaş....v.b adlar verilmiştir.
Ayrıca peygamber çiçeği  şifalı bitkiler arasında yer almaktadır, sebze olarak yenir,  arıcılık açısından da değerlidir.

Peygamber çiçeğinin ( centaurea cyanus ), bodur, uzun boylu, katmerli ve değişik renklerde çiçek açan çok fazla  kültür çeşidi yetiştirilmiştir.   Boylu türleri kesme çiçek olarak da kullanılmaktadır. Ayrıca kurutulduğunda bozulmadan  uzun süre kalabilmektedir.

Toprak bakımından seçici olmayan peygamber çiçeği, güneşli yerleri ve humusca zengin gevşek toprakları daha çok tercih etmektedir. Soğuğa ve kuraklığa  dayanıklı bir bitkidir.
Yetiştirilmesi oldukça kolaydır, fazla bakım istemez, tohumdan  üretilir.

Peygamber çiçekleri ( kültür çeşitleri - centaura cyanus ya da cyanus segetum  )

Peygamber çiçekleri ( Centaurea cyanus )

Peygamber çiçeği

Peygamber çiçeği

Peygamber çiçeği

Peygamber çiçeği

Peygamber çiçeği

Peygamber çiçeği

Peygamber çiçeği 

Peygamber çiçeği

Peygamber çiçeği

Peygamber çiçeği

Peygamber çiçeği

Peygamber çiçeği

Peygamber çiçeği ( centaurea )

Peygamber çiçeği

Peygamber çiçekleri

Doğal olarak yetişen bazı peygamber çiçeği ( centaurea / cyanus  )  türleri ( Seferihisar  ).

Mavi kantaron da denilen bir tür  peygamber çiçeği
 ( Centaurea cyanus )

Peygamber çiçekleri / Doğadan ( Cyanus segetum )

Bir tür peygamber çiçeği, Gelintacı, mavi kantaron
( Cyanus segetum )

Çakır dikeni   ( centaurea solstitalis ) 

Yararlandığım kaynaklar; Vikipedi, Türkiye Bitkileri Sözlüğü ( Ertan Tuzlacı ), Türkiye'nin Yabani Besin Bitkileri Ve Ot Yemekleri ( Ertan Tuzlacı ), Türkce Bitki Adları Sözlüğü ( Turhan Baytop )

ZAMBAK ( Lilyum )

Bir adı da mis zambak olan ak zambak ( Lilium candidum )

Genel olarak bahçemde yetiştirdiğim bitki ve çiçekleri tanıttığım blogumda;  Bu defa hepimizin tanıdığı bir çiçek olan  zambaklardan ( lilium )  söz etmek istiyorum.
Konu çiçek olduğu için de, yazılarımı mümkün olduğu kadar fotoğraflarla desteklemeye, süslemeye çalışıyorum.  Umarım, az da olsa bitki ve doğa sevgisine bir katkım olur.  Doğa bitki, çiçekle  güzeldir. Onları tanıyalım, sevelim ve koruyalım. 

Zambak ( lilium ), en narin ve gösterişli çiçeklerden biridir. Zambakgiller ( liliaceae ) familyasının 'lilium' cinsini oluşturan bu bitkinin  dünyada  yaklaşık 110  türü bulunmaktadır. Soğanlı, çok yıllık ve otsu bitkilerdir.  Soğanlı, hatta adında zambak geçen birçok bitkinin  ise  gerçek  zambak türleri ile   hiçbir ilgileri yoktur. Ayrıca çok fazla  hibrid ( melez ) zambak türü ve çeşidi vardır.

Zambak ya da lilyum,  insanların çok eski çağlardan beri tanıdığı  ve çeşitli şekillerde yararlandıkları bir bitkidir.
 Bazı zambak türlerinin soğanları  pişirilerek yenir. Yine bazı zambak türlerinin çiçekleri ilaç,  reçel ve pafüm yapımında kullanılmaktadır. Ancak  bazı zambar türlerinin zehirli olduğundan,  bilmediğiniz bir bitkiyi kesinlikle yememeliyiz. Bütün z ambak türleri kediler için zehirlidir. 

Zambak, lale, karanfil, gül.... gibi eskiden beri yetiştirdiğimiz çiçeklerden  birisidir.  Yurdumuzda doğal olarak, ikisi endemik olmak üzere yedi zambak türü yetişir.  Bunlardan Lilium martagon'a  'Türk zambağı'  denir. 

Zambak,  dış mekan bitkisidir, bahçe yada  balkonda, açık alanlarda yetişir. İç mekanlar zambak için uygun değildir. Havadar ve güneşli yerleri sever, direk güneş almaması gerekir. Mis zambak gibi bazı türleri güzel kokuludur. Bazı zambak türleri ise kötü kokulu olur.

Zambak, sarımsak gibi dişli olan soğanlardan yetişir, küçük soğanlar ilk yıl çiçek açmaz. Kışın ılık geçen yerlerde soğanları toprakta kalabilir. Humusça zengin geçirimli toprakları ve havadar, güneşli yerleri sever. Toprağını hafif nemli tutmak ve bitkiyi direk güneşten korumak gerekir.

                                      Süs Bitkisi Olarak Yetiştirilen Bazı Zambak Türleri 

                                     AK ZAMBAK ( Mis zambak - Lilıum candidum  )

Ak zambağa ( Lilium candidum ), halk arasında çiçeği güzel  kokulu olduğu için  'mis zambak' da denmektedir. ( Mis zambak L. akkusianum türüne denir ).  Yurdumuzun Güneybatı kısmında  doğal olarak  yetişmektedir. Beyaz renklidir, poleni sarıdır. Çiçeklerinden reçel ve şerbet yapılır. Kesme çiçek olarak ta kullanılır. Tohumla, ayırma ile ve soğancıklar ( diş ) ile üretilir. Dişler toprak yüzeyine ekilmeli, derine dikilmemelidir.

Ak zambak, Yunan mitolojisinde de adı geçen bir çiçektir.   Herakles'i ( Herkül ) istemeden  emziren Hera'nın  dökülen sütlerinden biterek dünyaya yayılmıştır.

(Yararlandığım kaynaklar: Vikipedi, Türkiye'nin Yabani Besin Bitkileri Ve Ot Yemekleri - Prof. Dr. Ertan Tuzlacı )

Ak zambak / Mis zambak çiçekleri ( Bahçemden  ):

Ak zambak ( Lilium candidum )

Mis zambak, güzel kokulu olup kesme çiçek olarak da değerlendirilir.

Bahçemden bir köşe,  ak zambak çiçekleri 

 

Ak zambak  soğanı 

                                                

                                                 KİRNO  ( Kirpikli zambak / Tüylü zambak  )

Trabzon ve Giresun illerimizde ( yaylalarda )  yetişen endemik  bir bitkidir. Boyu 1,5 m. kadar çıkar, yapraklarının kenarları tüylüdür. Çiçekleri  gösterişli, basık küre şeklinde  ve kötü kokuludur. 

Kirno / Kirpikli zambak ( Lilium ciliatum ).
( Paşakonağı Yaylası, Bulancak  / Giresun )

Kirno / Kirpikli zambak  ( Lilium ciliatum ).
( Kümbet Yaylası, Dereli / Giresun ).

                                            

                                                        JAPON ZAMBAĞI ( Lilium speciosum )

Beyaz ve pembe çiçekli bir bitkidir. Japonya ve Çin'e özgüdür. Diğer zambak türlerinden gec çiçek açar. Çiçekleri güzel kokar. 

Japon zambağı ( Lilium speciosum )

                                              

                                      KAPLAN ZAMBAĞI ( Lilium lancifolium )

Uzak Doğuasya kökenlidir, boyu 2 m. bulur. Çiçekleri turuncu,  parlak renkli olup   gösterilidir.  Üzerinde  kaplan derisi gibi siyah  veya kırmızı benekler bulunur. 

Kaplan sambağı ( Lilium lancifolium ) 

                          SULTAN ZAMBAĞI ( Türk zambağı / İstanbul zambağı - Lilium martagon )

Yurdumuzun Kuzetbatı kısmında yetişir. Çiçekleri pembe ile mor arasındadır ve kokuludur.  İstanbul zambağı, Türk zambağı da denir. Süs bitkisi olarak yetiştirilir. 

Türk zambağı / Sultan zambağı / İstanbul zambağı - Henüz açmamış, tomurcuk halinde 
 ( Lilium martagon  - Azdavay / Kastamonu )

                            

                                             PORTAKAL ZAMBAĞI ( Lilium bulbiferum )

Turuncu zambak, ateş zambağı da denir. Avrupa kıtasına özgüdür.  Üzerinde notalar bulunan, parlak sarı - turuncu rehkli çiçek açar.  Çiçeklerinin ağzı çoğu zambak türünün aksine yukarı bakar ve kokusuzdur.  Dikine büyür ve sapı boyunca küçük siyah soğanlar üretir.  Diğer zambak türlerinden erken çiçek açar. 

Portakal zambağı  ( Lilium bulbiferum )

Portakal zambağı  ( Lilium bulbiferum  )

     

                                           ASYA  ZAMBAKLARI ( Lilium hibrit zambaklar )

Son derece sevilen bu zambaklar hibrittir. Doğada yetişmezler. Çeşitli lilum türlerinden ve melezlerinden elde edilirler. Çok geniş bir renk yelpazesine sahiptırler. Dikine büyürler ve bol çiçek açarlar. Genellikle parlak, benekli çiçek açarlar. Çoğu kokusuzdur, nemli toprakları  ve güneşli yerleri severler. 

Asya hibrit zambağı ( Lilium hibrit ) 

Asya hibrit  zambağı  

( Bu yayın 14. 06. 2023 tarihinde güncellenmiştir. )