HANGİ KANTARON !

Yurdumuzda 'kantaron' adıyle bilinen çok fazla bitki var. Yazıma "Hangi Kantaron!" diye başlık atmamın nedeni, buna dikkat çekmek istedim. Özellikle bunlardan; Sarı kantaron, kırmızı kantaron ve mavi kantaron en çok bilinenlerdir. Ayrıca, halk arasında başka bazı bitkilere de kantaron denir Bu bitkilerin ortak özellikliği, tıbbi olamalarıdır.  Ayrıca bazıları süs bitkisi olarak da yetiştirilmektedir. 

Adında 'kantaron' geçen bazı bitkileri, birbirleriyle karıştırmamak için kısaca tanıtmak istedim. Umarım yararlı olur.  Bunların hangi hastalıklara  iyi geldiği, nasıl kullanılacağı konusunda  bilgi veren siteler var.  Ancak yine de bu bitkileri kullanırken çok dikkatli olmak ve birbirlerinin yerine kullanmak gerekir. 

Adından dolayı akraba olduğunu sandığımız bu bitkilerin çoğu farklı cins ve familyalardandırlar. Tabi o zaman, neden bu  bitkilere  'kantaron' denmiştir sorusu akla  geliyor. Yukarıda da belirttiğim gibi ortak paydaları tıbbi olmalarıdır. Ama özellikle neden  kantaron dendiğini bilmiyorum.   

Gelin şimdi de adında kantaron geçen  bu tıbbi  bitkileri kısaca  tanıyalım.  

- Sarıkantarun / Binbirdelikotu  ( Hypericum perforatum ):

Sarı kantaron, Binbirdelik otu ( Hypericum perforatum ) 

Sarı kantaron otu ( hypericum sp.  )

Bir tür sarı kantaron çiçeği ve meyvesi
Kamaniça ( Hypericum androsaemum ) 

Bir başka sarı kantaron türü

Süs bitkisi olarak yetiştirilen bir  sarı kantaron türü
( Hypericum patulum ) 

Sarı kantaron, tek bir bitkinin adı değildir. Hypericaceae / sarıkantarongiller familyasının hypericum  türlerine verilen ortak bir addır. Dünyada 400, Türkiye'de 96  türü bulunmaktadır. Otsu ve çalı formundadırlar.   Genellikle parlak sarı çiçek açarLAR.  

Bunlardan binbirdelikotu, yani sarı kantaron  ( hypericum perforatum ) eski çağlardan beri değişik amaçlarla insanlar tarafından  kullanılmıştır. Hemen hemen dünyanın çoğu yerinde yetişmektedir. İki yıllık olup yarı çalı formundadır, yazın parlak sarı renkli çiçek açar.

Sarı kantaron otu, özellikle depresyon bozukluklarına karşı antidepresan ilacı olarak kullanılmaktadır. Sarı kantaron yağı ise yara ve yanıklara iyi gelmektedir.

Orta çağda; Eski Yunanlılar ve Romalılar bu bitkiyi kötü büyülere karşı kullanmışlardır. Hayvanlar için zehirlidir. 

Sarı kantarona halk arasında;  Kılıç otu, mayasıl otu, binbirdelikotu, koyunkıran, yara otu, kan otu, şifa otu da denmektedir.
Yaprakları ışığa tutulduğunda; İçinde buluna çok sayıdaki yağ bezeleri nedeniyle ışığı geçirmesi 'binbirdelikotu' denmesine neden olmuştur. ( Aslında yaprakları delik değildir.)

Sarı kantaronun melez türleri park ve bahçelere süs bitkisi olarak  dikilmektedir.

- Kırmızı Kantaron, Kantariye  ( Centaurium erythraea ) :

Kirmızı kantaron ( centaurium erythraea ), centiyangiller ya da gentiyangiller ( gentianaceae ) familyasının 'cetaurium' cinsine mensuptur. İki yıllık, küçük, otsu ya da çalımsı bir bitkidir. Beş taç yapraklı çiçekleri kırmızı ya da pembe renktedir. Anavatanı Avrupa'dır, bu nedenle bir adı da 'Avrupa kantaronu' dur, ayrıca 'ortak kantaron' da denmektedir.

Daha çok güneşli yerlerde, yol kenarlarında, sulak, kayalık yerlerde ve çallılık, ormanlık alanlarda yetişir.  Halk arasında kırmızı kantaron;  Kantariyon, kızıl kantaron, küçük kantaron, sıtma otu, kesik otu, kibrit otu, tukul otu, pembe kantaron da denmektedir.

Daha çok mide ve karaciğer  rahatsızlıklarına karşı  kullanılmaktadır.

Kırmızı kantaron otu ( Centaurium erythraea )

Kırmızı kantaron

Kırmızı kantaron otu ( Centaurium erythraea )

- Büyük Sarı Kantaron  / Sarı centiyan ( Gentiana lutea ):

Centiyangiller ( gentianaceae )  familyaya ait yurdumuzda 7 bitki cinsi ve  24 tür bulunmaktadır. Bu familyadan olan bir başka tıbbi bitki de; Asıl adı sarı centiyan ( gentiana lutea ) olan  büyük sarı kantarondur.

Eskilerin; 'kantaron - u kebir' dedikleri  bu bitki ayrıca: acı ot, acı kök, centiyane, cintiyane, defneyezit, güşadotu, sivri kökü gibi adlarla da tanınmaktadır. Orta çağlarda panzehir olarak kullanılmıştır. Sindirim rahatsızlıklarına iyi gelmektedir. Alkollü içki yapımında  kullanılmaktadır.

Bu bitkiyi görmedim, fotoğraf alıntıdır.  Yurdumuzda; Uludağ ve Doğu Karadeniz Bölgemizin yüksek kısımlarında yetişmekteymiş. Ayrıca, bilinçsiz bir şekilde toplandığından nesli tehlike altında olan bitkilerimiz arasında olduğu belirtilmektedir. 

Büyük sarı kantaron ( gentiana lutea )
( Bu resim Web  alıntıdır ) 

- Mavi Kantaron  / Peygamber çiçeği ( Centaurea cyanus ya da cyanus segetum ):

Mavi kantaron otu ( centaurea cyanus ), papatyagiller ( asteraceae ) familyasının "centaurea / peygamber çiçeği " cinsinden, tek yıllık ve otsu  bir bitkidir. Halk arasında;  peygamber çiçeği, gelintacı, kapele, mavi süpürge çiçeği, peygamberdüğmesi, taç çiçeği de denir.  Daha çok tarlalarda yetişir, mavi ya da mor çiçekli ve  tüylü bir bitkidir.

Mavi kantaron daha çok, zehirli maddeleri vücuttan atılmasında ve enfeksiyonlara karşı kullanılmaktadır. Ayrıca bu bitkinin çiçekleri çok güzel olduğu için kültür türleri bahçelerde  süs bitkisi olarak  yetiştirilmektedir. Bitkinin yaprakları sebze olarak da yenir. 

Bir adı da mavi kantaron olan peygamber çiçeği
(Centaurea cyanus ya da cyanus segetum )

Mavi kantaron otu ( Centaurea cyanus ya da cyanus segetum ) 

Mavi kantaron çiçeği ( kültür )

- Kırmızı kantaron / Yamaç mahmuzu / Kırmızı kedi otu ( Centranthus ruber /  Eski adı Valeriana rubra ):

Hanımeligiller familyasından ( Caprifoliaceae ) çokyıllık, rizomlu ve otsu bir bitkidir. Çiçekleri güzel olduğu için süs bitkisi olarak da yetiştirilir, yaprakları ve kökü  yenir. Yatıştırıcı ve uyuşturucudur. 

Bir adı da kırmızı kantoron olan yamaç mahmuz çiçeği
( Centranthus ruber )

Yararlandığım kaynak ve siteler:

- Vikipedi

- Bizimbitkiler org.tr

- Türkiye Bitkileri

- Wikimedia Commons ( Gentiana lutea / Fotoğraf )

- Türkiye Bitkileri Sözlüğü ( Prof. Dr. Ertan Tuzlacı )

- Türkiye!nin en güzel yaban çiçekleri ( Erdoğan Tekin )

- Türkiye'nin Yabani Besin Bitkileri ve Ot Yemekleri (  Prof. Dr. Ertan Tuzlacı )

- Türkce Bitki Adları Sözlüğü ( Turhan Baytop )

( Bu yayın son olarak 01. 03. 2022 tarihinde güncellenmiştir. )

KISMET AĞACI ( Clerodendrum )

Pembe çiçekli klerodendrum / Rus ortancası 
( Clerodendrum bungei )

Daha önce mineçiçeğigiller ( verbenaceae )  familyasından kabul edilen kısmet ağaçları ( clerodendrum ), ballıbabagiller ( Lamiaceae )  familyasından ağaç ve çalı formlu bir bitki cinsinin ortak adıdır.  Asya, Afrika ve Amerika'da yetişen çok fazla türü vardır. Bunlardan bazıları çiçekleri ve meyveleri güzel olduğu için, dünyanın farklı yerlerinde süs bitkisi olarak yetiştirilmektedir.  Ülkemizde  doğal olarak yetişen  türü yoktur.  Clerodendrum bungei ve Clerodendrum trichotomum süs bitkisi olarak yetiştirilmektedir.

             PEMBE ÇİÇEKLİ KISMET AĞACI / RUS ORTANCASI ( Clerodendrum bungei ) 

Clerodendrum bungei, ballıbabagiller ( Lamiaceae )  familyasından, kışın yapraklarını döken, çalı formlu bir bitkidir. Çiçekleri güzel olduğu için süs bitkisi olarak yetiştirilmektedir. Anavatanı Çin'dir, yetiştirildiği bir çok ülkede doğallaşmıştır. Bir çok ülkede istilacı bir bitki  kabul edilmektedir.   Yaprakları kötü kokuludur.  Allahtan yapraklarına dokunmadıkca,  ezmedikçe  kokmuyor. 

Hayal meyal bu çiçeği köyümden ( Giresun ) hatırlıyorum, evimizin hemen  yanındaki serendünün ( serender ) yanında, bahar gelince önce  yapraklarını  açar,  daha sonrada kışa  kadar pembe renkli  çiçekler verirdi.  Çok küçük olduğumdan, adına ne  dendiğini hatırlamıyorum. Oynarken, kötü koktuğu için yapraklarını birbirimizin burnuna tutardık.

Kısmet ağacı( clerodendrum ) cinsinin bu türüne ülkemizde; Pembe Klerodendrum, Rus ortancası, Meksika ortancası  denmektedir.
Klerodendrum ( clerodendrum ), eski Yunanca da  'şans ağacı' demektir. Uzakdoğuda bu ağacın şans getirdiğine inanılıyormuş. Tür adı, Rus botanikci Alexander von Bunge'ye itafen verilmiş. 

Geçen yıl komşum, bahçesini istila eden bu bitkileri söktürünce,  küçük bir fidanı bahçeme dikmiştim. Bu sabah çiçek açtığını görünce, çocukluğumdan  hatırladığım  bu bitkiyi tanıtmak istedim.  Umarım yararlı olur. 

Anavatanı Çin ve Kuzey Hindistan olan  pembe çiçekli klerodendrum ( Kısaca klerodendrum ya da kısmet ağacı deniyor ), yurdumuzda daha çok bahçelerde, parklarda yetiştirilmektedir.  Samsun dolaylarında ve Doğukaradeniz'de  doğal olarak da yetiştiği belirtiliyor.  Yani, artık  Türkiye'de doğal olarak yetişen ağaç ve çalılar arasında yer almaktadır. 

Pembe çiçekli kısmet ağacı, kışın soğuk yerlerde yaprağını dökmektedir, hatta çoğu zaman toprak üstü kısmı kurumaktadır. Özellikle nemli ve gevşek topraklarda yayılma özelliği gösterir.   Güneşli / yarı gölge  yerleri ve nemli, gübreli  toprakları  sever.   Soğuğa karşı dayanıklı bir bitkidir, dondan gövdesi  kurursa, ilkbahar da yeniden filizlenerek  kısa zamanda  çiçek açar.    

Pembe çiçekli kısmet ağacı, yaz aylarında başlayarak  kışa kadar çiçek açar. Çiçekleri pembe renkli, şemsiye görünümünde, bileşik,  güzel kokulu ve  dalların ucunda yer alır.  Mürver ve  ortanca çiçeğine benzer.  Bu nedenle Rus ortancası, Meksika ortancası da denir.  Ancak bu bitkinin ortanca çiçeği ( hydrangea ) ile bir akrabalığı yoktur. 
Kalp şeklindeki iri ve yeşil renkteki yaprakları ezilince, yukarıda da belirttiğim gibi  etrafa kötü bir kokulu salar. 

Clerodendrum bungei, yetiştirilmesi çok kolaydır, arsız bir bitkidir, yayılıcıdır, bu nedenle bahçenize dikmeden önce  bir daha düşünün derim. Sonra, komşumun durumuna düşmenizi istemem. Ayrıca, bahçeniz yoksa ya da yukarıda belirttiğim nedenlerden dolayı bahçenize dikmek istemezseniz saksıda da yetiştirebilirsiniz. 
Pembe çiçekli  kısmet ağacı, çelikle, kökten ayırarak ve tohumdan üretilmektedir.

Pembe kısmet ağacı  çiçeği ( Clerodendrum bungei ).

pembe çiçekli kısmet ağacı çiçeği ( Clerodendrum bungei )

Pembe çiçekli klerodendrum ( gonca )

Pembe çiçekli klerodendrum ( Yakın çekim )

Pembe çiçekli klerodendrum ( Gövde  ve yaprak )

                                              

                                  HOŞ KISMETAĞACI ( Clerodendrum trichotomum ) 

Klerodendrum ( clerodendrum ) cinsinin yurdumuzda yetiştirilen ve  çok  sevilen bir başka türü de; yurdumuzda 'hoş kısmetağacı' ya da  'Fıstık ezmesi ağacı' denilen Clerodendrum trichotomum'dır. Çiçekleri güzel koktuğu için ağaç yasemin de denir. Çalı, bazende küçük bir ağaç halindedir, kışın yaprağını döker.  

Hoş kısmer ağacı yaz aylarında güzel  kokan, çanak yaprakları mor, taç yaprakları pembemsi renkli çiçekler açar. Bitkinin siyah rekteki neyvesi, mor renkli çanak yaprakla beraber bulunur ve en az  çiçeği  dikkat çeker.  Anavatanı Çin, Japonya ve Kore'dir.  

Yurdumuzun Akdeniz iklimi görülen yerlerinde yetişir. Güneşli yerleri ve gübreli, geçirimli, kumlu  toprakları sever. Çelikle ve tohumdan üretilir.

Hoş kısmetağacı meyvesi ( Clerodendrum trichotomum )

Hoş kısmetağacı ya da fıstık ezmesi ağacı ( Clerodendrum trichotomum )

ÇİÇEKLER VE BÖCEKLER

Çiçek ve böcek ayrı silsileden  canlılar olmasına karşı çoğu zaman birlikte anılırlar. Bunun nedeni ikisinin de birbirine muhtaç olmasından dolayıdır.
Aslında doğada bütün canlılar, bir zincirin halkaları gibidir.  Bu halkalardan birinin yok olması doğal hayatı olumsuz etkiler. 

Bitkilerin  çoğunun,  tozlaşma yapmak, üremik için böceklere ihtiyaçları vardır. Bunun içinde koku yayarak böcekleri kendilerine çekerler.  Bazı çiçeklerin çok güzel, rengarenk olması da yine tozlayıcısını etkilemek içindir.
Böcekler ise, besinlerinin büyük bir kısmını polen ve balözü şeklinde çiçeklerden sağlarlar. Bazı böcekler ise, çiçeklere konan böcekleri avlayarak beslenirler.

Bu nedenle, birbirlerine uzak durmayan bu canlıların bir arada  fotoğrafını  çekmek  çok da zor değil.  Biraz sabır ve fotoğraf  çekmeyi sevmek gerekiyor. 
Sizlere  değişik zamanlarda  çektiğim çiçek ve böcek fotoğraflarından  oluşan  bir albüm hazırladım, hoşunuza gideceğine inanıyorum. Bu arada çiçeklerin adını da yazdım, merak edenlere yararlı olur diye. Böceklere gelince, maalesef çoğunun adını bilmediğim için bazılarını  yazabildim.  Üstteki animasyon ise, google un bir düzenlemesi.  İyi seyirler.

Manolya ( Magnolia grandiflora ) çiçeği ve arılar.

Altın kozmos çiçeği  ( Cosmos sulphureus )  ve bal arısı

Hayıt çiçeği ( Vitex agnus - castus )  ve avını bekleyen  peygamberdevesi

Yıldız yasemin ( Trachelospermum jasminoides )
 ve bir tür kelebek olan güve.

Muşmula ( Mespilus germanica ) çiçeği ve arı 

Tarla sarmaşığı ( Convolvulus arvensis ) ve bal  arısı 

Diken kelebeği ( Vanessa cardui )  ve  bir tür devedikeni
Adına boşuna diken kelebeği dememişler. 

Çok gözlü mavi ( Polyommatus icarus )  ve yabani adaçayı ( Salvia sp. ) 

Alıç kelebeği / ak kelebek ( Aporia crataegi ) ve 
Sığırdili çiçeğini ( Anchusa undulata subsp. hybrida )   

Frezya çiçeği ( Freesia x hybrida  ) ve çiftleşen  yusufcuk ( Sympetrum rubicundulum ) çifti.
Çiftleşme sonrası erkek yusufcuk, kafası dişisi tarafından yendiği için ölür.  

Tarıma  büyük zarar veren larva, yaprak biti ve mantarlarla beslenen  
uğur böceği ( Coccinelidae )

Gayret çiçeği  / gaylardya  ( Gaillardia x grandiflora ) ve bombus arısı.

Diken kelebeği ( Vvanessa cardui ) ve ülkemizde bodrum papatyası olarak tanınan
 afrika papatyası ( Osteospermum ecklions )

Diken kelebeği ( Vanessa cardui ) ve
kartopu çiçeği ( Viburnum tinus )

Bombus arısı  ve  badem ağacı ( Prunus dulcis ) çiçeği 

Açı bakla ( Lupinus pilosus  ) ve bombus  arısı.

Alagömeç, dağlama  ( Glebionis coronaria ya da chrysanthemum coronarium )
 ve misafiri 

Yonca  ( Trifolium pratense ) ve  ak kelebek ( Aporia crataegi )

Diken kelebeği ( Vanessa cardui ) ve halk arasındaki adı kirli hanım olan
  zinya ( Zinnia elegans ) çiçeği 

 Alacalı sütleğen / üçüz çiçeği ( Euphorbia marginata )
 ve yaban arıları 

Bazı çiçeklerin güzel ve gösterişli olmasının  nedeni; tozlayıcısı olan  böcekleri etkilemek içindir.
Kırlangıçkuyruk (Papilio machaon ) ve  zinya çiçeği  (Zinnia elegans ).

Kapanmış datura  çiçeği ( Datura inoxia ) ve bal arıları.

Kadın düğmesi' de denilen medine çiçeği ( Gomphrena globosa )
 ve misafiri  minik bir kelebek 

Zınya çiçeği  (  Zinnia elegans )  ve bal arısı

Yara otu ( Pulicaria dysenterica ) ve konuğu
 sarı azamet ( Colias croceus ) kelebeği.   

Bu kelebekler ( Kırlangıçkuyruk - Papilio machaon ) ne yapıyor dersiniz.
 Bilemediniz mi ? Erkek kelebek çiftleşmek için dişi kelebeğe  kur yapıyor. 

İki güzel bir arada, mine çalısı ( Lantana camara ) ve bir adı da  boyalı hanım olan
 diken kelebeği (  Vanessa cardui )

Kartopu çiçeğinin ( Viburnum tinus ) ve misafiri
Doğrusu pek de sevimli değil.

Bir tür örümcek ağ kurmak için bir yer arıyor. 

Çekirge ve  yer minesi ( Verbena hybrida )

Güzelliği ile ünlü yusufçuk. Namı diğer helikopter böceği
Sivrisinek avcısı.

Yine tanımadığım bir böcek. Ne iş peşinde dersiniz?

Sarı boynuzlu gelincik / Gündürme lalesi ( Glaucium flavum )
 ve bal arısı

Yabani havuç ( Daucus carota )
 ve misafirleri.

Duranta, Ağaç menekşesi ( Duranta erecta )
 ve bombus arısı

Yaban arısı ve krizantem çiçeği ( Chrysanthemum sp. )

Aslanağzı çiçeği ( Antirrhinum majus ) ve bombus arısı
( Bombus arısı balı makbul olmadığı için yetiştirilmez )

Kaktüs ( Cactus ) çiçeği ve arı

Bombus arısı  ve bir tür devedikeni

Kaymak ağacı  (Feijoa sellowiana ) çiçeği ve tozlayıcısı bal arısı.

Karanfil ( Dianthus SP.  )  ve misafiri 

Hercai menekşe ( Viola tricolor )  ve sevgilisi bal arısı

İpek çiçeği ( Portulaca grandiflora ) ve bal  arısı. 

Zakkum ( Nerium oleander ) ve misafirleri, sanırım kulağakaçan ( kıskaç ).
Tarıma yararlı olduğu söyleniyor bir de meyvelerin içine girmese. 

Şeftali çiçeği ( Prunus persica ) ve arı

Gelincik çiçeği ( Papava rhoeas ) ve arı

Dağ lalesi / anemon  ( Anemone coronaria )
 ve küçük misafirleri.

Bir tür yabani orkide, Püren salebi  ( Orchis sancta )
ve misafiri ak kelebek ( Aporia crataegi )  

Kelebekler tarafından çok sevilen bir kekik türü.
İzmir kekiği  ( Origanum onites / Origanum. smyrnaeum  ) 

Akşamsefası ( Mirabilis jalapa )  ve çekirge
Çoğu zaman sürüler halinde yaşıyan çekirgeler tarıma büyük zarar verirler.

Kelebeklerin çiçeklerini çok  sevdiği bir çalı
hayıt ( Nerium oleander )

Glayöl ( Gladiolus sp.  ) ve yusufçuk

Noktalı ebegümeci / saracak ( Lavatera punctata ) ve bal arısı

Mersin / murt  ( Myrtus communis ) ve bal arısı.

Arıların sevdiği bir başka  çiçek, katmerli kız gözü çiçeği / Koreopsis
( Coreopsis grandiflora )

Gayret çiçeği / Gaylardya ( Gaillardia x grandiflora ya da G. aristata )
 ve bal  arılar.

Ölmez otu / altın otu ( Helichrysum sp. ) ve  misafiri .

Filbahri çiçeği ( Philadelphus coronarius ) ve karasinek.

Çiçekleri nektar bakımından zengin bir narenciye türü 
portakal ( Citrus sinensis ) 

 Fırça çalısı ( Callistemon citrinus ) ve bal arıları

Begonvil / gelinduvağı ( Bougainvillea glabra )  ve arı

Karahindiba ( Taraxacum sp.) ve bal arısı

Gülü seven bu sefer arı olmuş.

Kelebek ve bir tür yabani  nane ( Mentha ) 

Arı ve margarit papatya ( Leucanthemum x superbum )

Şevketi bostan / altın diken  ( Scolymus hispanicus ) ve bal  arısı

Arıların çok sevdiği bir  çiçek, kapari / gebre otu   ( Capparis spinosa )

Zakkum ( Nerium oleander ) ve bal  arısı

Gül ( rosa )  ve yeşil bir  çekirge

Adı üzerinde kelebek çalısı ( Buddleja davidii ) 

Çakşır otu ( Ferula sp. ) ve misafiri böcekler.

Bir çiçeğe  ağını kuran örümcek.

Hardal otu ( Sinapsis arvensis ) ve
küçük beyaz  melek kelebeğı ( Pieris rapae ).

Engerek otu / kurtkuyruğu ( Echium italicum ) ve bal arısı

Dolma kenkeri ( Onopordum illyricum )  ve arı