IHLAMUR AĞACI ( Tilia )

Gümüşi ıhlamur ( Tilia tomentosa ya da T. argentea )

Ihlamur ( tilia ), ebegümecigiller ( Malvaceae ) familyasından, kışın yapraklarını döken, 30 - 40 m. kadar boylanabilen  bir ağaç cinsidir. Anavatanı Avrupa ve Asya kıtasıdır. Çiçekleri güzel ve kokulu olup nektar bakımından zengindir. Ilıman iklimlerde yetişir, uzun ömürlü bir ağaçtır. Güneşli yerleri, derin ve nemli toprakları sever. Dünya üzerinde 23 türü vardır, yurdumuzda dört türü doğal olarak  yetişmektedir.

Ihlamur ağacı çiçeği 

Yurdumuzda doğal olarak şu ıhlamur türleri yetişmektedir.  1 - Kış ıhlamuru ( Tilia cordata ), 2 Yaz ıhlamuru ( Tilia platyphyllos ), 3 - Kafkas ıhlamuru ( Tilia rubra ), 4 - Gümişi ıhlamur ( Tilia tomentosa / Tilia argentea ).
Özellikle Marmara ve Karadeniz bölgelerimiz ormanlarında bolca yetişmektedir. 

Ihlamur ağacı, sık yaprakları ve güzel kokulu çiçeklerinden dolayı yol boylarına, köy meydanlarına, parklara, gölgelik ve süs bitkisi olarak da dikilmektedir. 

Eskiden bazı Orta Avrupa ülkelerinde önemli toplantılar ve mahkemeler, köy meydanlarında bulunan ıhlamur ağaçlarının altında yapılırmış. Bu yüzden bazı  ülkelerinde, ıhlamur ağacına 'mahkeme ağacı'  denmektedir.  

Ihlamur ağacı çiçeği ( Yakın çekim ) 

Üç yıl önce bahçeme diktiğim ıhlamur ağacı, bu yıl ilk defa  çiçek açarak güzel bir sürpriz yaptı. Çok güzel kokuyor, altında çay içmek çok güzel.   Kışın çay yapmak için   biraz topladım ve kuruması için serin bir yere serdim. Bilindiği gibi ıhlamur çiçeği çayının ateş düşürücü ve vücudun direncini artırıcı özellikleri bulunmaktadır.  Bu nedenle özellikle;  kışın limonlu ıhlamur çayı içmenin  sağlık  açısından faydalı olduğu belirtiliyor. 

Ihlamur ağacı  çok güzel ve kokulu çiçekler açar.
( Gümüşi ıhlamur / Tilia tomentosa ya da T. argentea  )

Ihlamur ağacının  yaprakları da çiçekleri gibi zehirsizdir, asma yaprağı gibi değerlendirilir, sarması olur.  Ihlamur ağacının beyaz  ve yumuşak olan kerestesi ise, oymacılıkta ve müzik aletleri yapımında kullanılır. Sonbaharda yaprakları dökülmeden önce,  sararan yapraklaıı ile  çok hoş bir manzara oluşturmaktadır. 

Ihlamur en kolay kök filizleri ile üretilir, ayrıca tohumla, çelikle  ve aşı ile de üretilir.

Ihlamur ağacım bu yıl ilk defa çiçek verdi.

Ihlamur ağacı ( tilia ) çiçeği.

Ihlamurlar altında

Ihlamur ağacı  çiçeği ( makro çekim )

Yağmur ve ıhlamur ağacı

Ihlamur ağacı ( Tilia tomentosa )  meyvesi.

İhlamur ağacı ve sararan yaprakları

( Bu sayfa  son olarak 09. 06. 2021 tarihinde güncellenmiştir. )

GLAYÖL ÇİÇEĞİ ( Gladiolus )

Glayöl  çiçeği ( Gladiolus x gandavensis  ' priscilla' )

Glayöl veya glayör ( gladiolus ), süsengiller ( iridaceae ) familyasından, çok yillık,  soğanlı ( corm ) ve otsu bir bitki cinsidir. Ilıman iklimlerde yetişir. Kılıç şeklindeki  yaprağından dolayı bu adı almıştır. Bazı türleri süs bitkisi olarak yetiştirilir. Çok fazla kültürü vardır.

Bilimsel adı olan 'gladiolus', latince küçük kılıç demektir. Halk arasında kuzgun kılıcı, keklik çiğdemi,  alata zambağı, kılıç çiçeği, kılıç zambak gibi  adlarla da  bilinir.  300 kadar türü vardır, bunlardan büyük bir kısmı  Güney Afrika kökenlidir.  Türkiye'de doğal olarak on kadar türü  yetişmektedir.

Kırmızı çiçekli glayöl çiçeği 

Glayöl ( gladiolus ),  yazın çiçek açar, daha çok bahçe  ve balkonlarda yetiştirilir. Çiçekleri huni şeklinde olup uzun bir sap üzerinde sıralanır ve  alttan itibaren açar, uzun ömürlüdür.
.
Glayöl, daha çok kesme çiçek olarak yetiştirilmektedir. Uzun ömürlü olması ve değişik renklerde gösterişli çiçekler açması buna neden olmuştur. Karanfil ve gülden sonra yurdumuzda en çok kesme çiçek olarak glayöl yetiştirilmektedir.
Güneşli yerleri ve  drenajı iyi verimli   toprakları sever. Daha çok  'korm' adı verilen soğanlarından ve tohumdan  üretilmektedir. Küçük soğanlar ilk yıl çiçek açmaz, bu nedenle soğan alırken   iri olmasına dikkat edilmelidir.

Glayöl ( gladiolus )  çiçekleri ( Kültür ) :

Glayöl  veya Glayör  Çiçeği
( Gladiolus x gandavensis ' Priscilla' )

Gladiolus x gandavensis ' Priscilla'
( Üç renkli çiçek açan melez bir türdür. )

Beyaz çiçekli  glayöl

Kırmızı çiçekli glayöl

Gladiolus x gandavensis ' Priscilla'

Gladiolus x gandavensis ' Priscilla'

Al kılıçotu ( gladiolus anatolicus' ), İzmir.
( Yurdumuzda doğal olarak yetişen bir  glayö l türü  )

ARAP YASEMİNİ / FUL

Arap yasemin ( Jasminum sambac ).

Arap yasemini ( jasminum sambac), zeytingiller ( oleaceae )  familyasından, çok yıllık ve çiçekleri güzel kokulu bir yasemi türüdür.  Çiçekleri katmerli olanlara 'ful yasemin' denir.  

Tırmanıcı / sarmaşık ve  çalı formlarında olmak üzere  iki çeşidi vardır. Genel olarak beyaz renkli, katmerli ya da yalınkat çiçek açarlar. Çiçekleri keskin kokulu olup, diğer yasemin ( jasminum )  türlerinden daha iridir. 

Çoğu zaman arap yasemi ( Jasminum sambac ) ile karıştırılan yıldız yasemin /
pervane çiçekli yasemin yada yalancı yasemin ( Trachelospermum jasminoides ) çiçeği 

Arap yasemini ( jasminum sambac ), zakkumgiller familyasından olan ve bu çiçeğe çok benzeyen, aslında yasemin türü olmayan yıldız yasemin / yalancı yasemin / Pervane çiçekli yasemin ( Trachelospermum jasminoides )  ile  karıştırılmamalıdır. 

Jasminum sambac, anavatanı Asya kıtasının tropikal bölgeleri olan bir bitki olmasına rağmen, bütün dünyada Arap yasemini ( Arabian jasmine ) olarak tanınır.
Ful ismi bize araplardan geçmiştir, ayrıca  'mısır yasemini' de denmektedir.

Arap yasemini, yurdumuzda eskiden beri yetiştirilen geleneksel çiçeklerimizdendir. Halk arasında, bu çiçeğin en güzel teneke kutular içinde yetiştiğine inanılır.

Arap yasemini, daha çok bahçelerde yetiştirildiği için güneşli ve yarı gölge yerlere dikmek gerekir.  Fazla  gölge yerlerde çiçek açmadığından, dikerken buna dikkat edilmelidir.  Genç sürgünlerin ucunda çiçek açtığı için, sık sık budama yaparak ( derin değil )  yeni filizler vermesi sağlanmalıdır.

Ful yasemin  çiçeklerini  çok yakından koklamamak gerekir, aksi halde manolya çiçeği gibi kararmaktadır. Koparılan ful tomurcukları domateslere saplanarak, salonlarda daha uzun süre kokması sağlanabilir.

Arap yaseminin çalı şeklinde olanlar ( ful )  katmerli, tırmanıcı - sarmaşık  olanlar ise yalınkat çiçek açar. Kışın yaprağını dökmez.  Çiçekleri zehirsizdir,  çayı  yapılır ( yasemin çayı ). Ayrıca esans yapımında kullanılmaktadır.

Arap yasemini, Akdeniz ve Ege bölgelerimiz  dışarıda, diğer bölgelerde ançak iç mekanlarda yetiştirilebilir. Yazın toprağı  kurudukca sulanmalıdır, dona karşı hassastır. Nemli, hafif asitli,  humusça zengin ve  geçirimli toprakları sever.  Çelikle ve daldırma yöntemi ile çoğaltılır.

Ful, Filipinlerin ulusal çiçeğidir.

Arap yasemin ( jasminum sambac ) çiçekleri.

Arap yasemin  ya da ful yasemin   ( jasminum sambac )

Tırmanıcı / sarmaşık  arap yasemini çiçeği. 

Çalı formundaki arap yasemini ya da ful yasemin, katmerli çiçekli
 ve güzel kokuludur. 

Arap yasemin çiçeği ( Sarmaşık )

Arap yasemin / Ful yasemin  (Jasmin sambac )

Arap yasemin çiçeklerinin her iki çeşidi de   güzel kokulu çiçeklidir. 

Çalı arap yasemin ya da  ful yasemin

Arap yasemini / sarmaşık formu ( jasminum sambac )

ÇİÇEKLERİN DİLİ ( GÜL )

Bazen duygularımızı ifade edip açıklamak da  zorlanırız.  İşte bu durumlarda imdadımıza çiçekler yetişir.  İnsanlar zaman içinde her çiçeğe belli anlamlar yüklemişler ve duygularını bu suretle karşı tarafa anlatmaya çalışmışlardır. Yani çiçekler sadece güzelliğin zerafetin sembolü  değil, ayni zamanda duygularımızın da anlatılmasında zaman zaman baş vurduğumuz  bir iletişim aracıdır.

İlk defa çiçeklerin dili, 1600 yıllarında İstanbul'da oluşturulmaya  başlanmıştır. İstanbul'dan daha sonra İngiltere'ye giden Mary Wortley Montaqu bu çalışmalara devam ederek ortak bir çiçek dili geliştirmiştir.
Lady Montaqu bu konuda  yazdığı bir mektupta; 'Parmaklarımzı oynatmadan, çiçeklerle tartışabilir, azarlayabilir, dostluk, aşk, nezaket mektupları ve hatta haber bile gönderebilirsiniz.' diye yazmıştır.

Daha sonra  Fransızlar bu dili daha da geliştirmiş ve 800 çiçeğin anlamı belirlenerek dünyada ortak bir çiçek dili oluşmuştur.
Çiçekler aleminde  müstesna bir yeri olan gülün renklerine göre anlamları şöyledir.

Sarı gül
SICAK SEVGİ BESLİYORUM

Kırmızı gül goncası
GENÇ VE GÜZELSİN

Pembe gül
GÖNLÜM SENDE

Beyaz gül
MASUMİYET

Kırmızı gül
AŞK

Kırmızı ve beyaz gül
BİRLİKTE  OLMAK İSTEĞİ

ŞEBBOY ÇİÇEKLERİ

Sarı şebboy ( Erysimum x cheiri  )

Şebboy, bütün  dünyada yetiştirilen en  popüler süs bitkilerden  biridir. Yurdumuzda da eskiden beri yetiştirilirler. Çok güzel kokar, nitekim şebboy ( matthiola )  Farsça 'gece kokusu' anlamına gelir.  Halk arasında şebboy çiçeğine 'anakokusu' denir.  Bitkiden elde edilen uçucu  yağ parfüm yapımında kullanılır.

Şebboy çiçeği turpgiller fanilyasının matthiola cinsindendir. Yurdumuzda doğal olarak yetişen on kadar matthiola türü yetişir. Bunlardan Matthiola inciana,  popüler bir süs bitkisidir.  Ayrıca Erysimum cinsine mensup melez bir bitki  olan Erysimum x cheiri'ye de  sarı şebboy denir ve matthiola incana gibi süs bitkisi olarak yetiştirilir. Her iki cinsinden çok  fazla  doğal ve kültür formları  ve melezleri  bulunmaktadır. Yazın değişik renklerde, yalın kat ve katmerli çiçek açarlar. Hem bahçede, hem de saksıda yetişirler. 

Şebboy çiçeği ( Matthiola ) güneşli yerleri ve humusça zengin toprakları sever, sıcaktan hoşlanmaz, soğuğa karşı  türüne göre değişmekle birlikte oldukça  dayanıklıdır.
Şebboy, yetiştirilmesi kolay bir çiçektir, fazla bakım istemez, çelikle ve tohumdan üretilir.

Yukarıda belirttiğim gibi, şebboy çiçekleri iki ayrı cinstendir. Cinsleri  farklı da olsa ikiside güzel kokulu olduğu için   bu çiçeklere şebboy denmektedir.  Gelin şimdi de, Türkçe adı şebboy olan bu bitkileri daha yakından tanıyalım.

1- Sarı şebboy, Duvar çiçeği cinsi şebboy, Adi şebboy (  Erysimum x cheiri, Eski adı: Cheiranthus cheiri ):  İki  veya çok yıllık, yarı çalımsı, melez  bir bitkidir.  Bu cinsten olan  şebboy çiçeklerinin yaprakları parlak ve yeşil renklidir. Yalın katlı, sarı, sarı - kahverengi, kırmızı, pembe, mor ve beyaz renklerde ve güzel kokulu çiçek açar. Soğuğa dayanıklıdır, tohumla ve çelikle üretilir.  

Sarı şebboy ( Erysimum x cheiri ( Eski adı:  Cheiranthus cheiri )
Erysimum cinsi şebboy çiçekleri yarı çalı formundadır, genel olarak yalın kat çiçek açarlar.

Sarı şebboy ( Erysimum x cheiri  )

Duvar çiçeği  şebboy ya da sarı şebboy ( Erysimum x cheiri )

2 - Bahçe şebboyu ( Matthiola incana ): Bu cinsten olan şebboy çiçekleri daha yaygındır. Yaprakları gri renkli, etli ve tüylüdür.
Tek gövdelidir,  çoğu  katmerli çiçek  açar.  Mavi, kırmızı, pembe, mor ve beyaz renkli olan çiçekleri çok  güzel kokar. Türkiye'de doğal olarak yetişir, tohumla üretilir.

Şebboy çiçeği ( Matthiola incana )
Şebboy, Farsça  'gece kokusu ' demektir.

Şebboy çiçeği (  Matthiola incana )

Bahçe şebboy çiçeği  ( Matthiola incana ) .

Beyaz çiçekli bahçe şebboyu ( Matthiola incana )

Bahçe şebboyu ( Matthiola incana ), 

Bahçe şebboyu ( Matthiola incana ) 

Pembe çiçekli şebboy çiçeği( Matthiola incana )

Sarı çiçekli şebboy çiçeği ( Matthiola incana )

( Bu sayfa son olarak  02  04. 2022  tarihinde güncellenmiştir.)

CEVİZ AĞACI VE NAZIM HİKMET

Ceviz ağacım bu yıl ilk meyvelerini vermeye hazırlanıyor.

Ceviz ( juglans ), cevizgiller  ( Juglandaceae ) familyasından, kışın yaprağını döken, 30 m. kadar boylanan,  geniş tepeli bir ağaçtır. Meyvesi ve kerestesi  değerlidir. Bütün dünya üzerinde 30 yakın türü bulunmaktadır.  Yurdumuzda sadece 'Juglans regia' türü doğal olarak yetişir ( Doğu Anadolu Bölgesi ). Kültür olarak ise  bütün bölgelerimizde  yetiştirilir. Bazı yörelerde halk arasında  koz, yandak denir. 

Ceviz ağacının kökü ve yeşil kabukları boya yapımında ve eczacılıkta  kullanılmaktadır.
Nisan - mayıs aylarında çiçek açar, bir evcikli bir bitkidir. Fındık gibi erkek ve dişi çiçekleri aynı ağaçta fakat ayrı yerlerde bulunur, rüzgarla tozlaşır. Birleşik yapraklıdır, 5 - 9 yaprakcıktan oluşur ve   güzel kokuludur. 

Ceviz ağacı  çiçeği ( dişi ) 

Ceviz çiçeği ( erkek )

Ceviz meyvesi incelenirse şekil olarak insan beynine çok benzediği görülmektedir.İşin ilginç bir yanı da cevizin içinde bulunan ve başka hiç bir meyvede bulunmayan gümüş iyonlarının beyin için çok yararlı olmasıdır. Bu nedenle cevize, "beyin gıdası" da denir.

Koz da denilen ceviz

Ceviz ağacı  meyvesi

Ceviz ağacı, meyvesi gibi ağacını da koruma altına almıştır. Kabuklarının zehirli olması nedeniyle zararlı böcekler ve hayvanlar ceviz ağacına yaklaşmaz.  Zehirli bir gaz ( juglans ) yaydığı için altında oturulması tavsiye edilmez. Ceviz ağacı güneşli yerler ve derin toprakları daha çok sever.  Tohumla ve aşı ile çoğaltılır. 

Ceviz ağacı ve çiçeği
Önde dişi, arkada ( püskül ) erkek çiçek.

Konu ceviz ağacı olunca, yazımı  Nazım'ın ünlü şiiri  ' Ceviz Ağacı ' ile bitirmek istedim. ( Nazım Hikmet bu şiiri Gülhane parkında sevgilisini beklerken, polislerden kaçmak için çıktığı ceviz ağacında yazmıştır.)
                                                              CEVİZ AĞACI
                                             
Başım köpük köpük bulut,
içim dışım deniz,
ben bir ceviz ağacıyım Gülhane parkında,
budak budak, serham serham ihtiyar bir ceviz.
Ne sen bunun farkındasın, ne polis farkında.

Ben bir ceviz ağacıyım Gülhane parkında,
Yapraklarım suda balık gibi kıvıl kıvıl.
Yapraklarım ipek mendil gibi tiril tiril.
Yapraklarım ellerimdir tam yüz bin elim var,
Yüz bin elle dokunurum sana, Istanbul'a.
Yapraklarım gözlerimdir.Şaşarak bakarım.
Yüz bin gözle seyrederim seni, Istanbul'u.
Yüz bin yürek gibi çarpar, çarpar yapraklarım.

Ben bir ceviz ağacıyım Gülhane parkında,
Ne sen bunun farkındasın, ne polis farkında

                                                       Nazım Hikmet                                    

( Bu yayın 0. 05. 2024 tarihinde güncellenmiştir. )