TİLKİŞEN ( Yabani Kuşkonmaz )

Tilkişen / Yabani kuşkonmaz  ( Asparagus acutifolius ) ve olgunlaşmış meyveleri. 

                              TİLKİŞEN
Botanik Adı:  ( Asparagus acutifolius )
Familya: Asparagaceae / Kuşkonmazgiller.
Diğer adları: Tilkicik, Keme dikeni, Kırgın otu, Kuşkonmaz dikeni, Tilki kuyruğu, Boğ vs.

Anavatanı Avrupa ve Asya kıtaları olan kuşkonmaz ( Asparagus ), 300 kadar türü bulunan bir bitki cinsinin ortak adıdır.  Bunlardan 10 kadarı ülkemizde doğal olarak  yetişmektedir.  Bazı türleri sebze olarak  yenir ve tarımı yapılır.  Bazı kuşkonmaz türleri ise süs bitkisi olarak yetiştirilmektedir.

Kuşkonmaz, ülkemizde  çok iyi tanınmadığı için çok az  yetiştirilmektedir.  İklim ayırt etmeyen, hemen hemen her yerde yetişebilen bu sebze, bazı yörelerimiz için   alternetif ürün olabilir.

Türkiye'de daha çok yabani kuşkonmaz  türleri bilinmektedir.  Halk arasında tilkişen olarak bilinen yabani kuşkonmaz ( Asparagus acutifolius ), çok  yıllık, herdem yeşil,  dalları yeşil renkli ve dikenli bir çalıdır. Küre şeklindeki  yeşil renkli meyveleri tam olgunlaşınca siyah bir renk alır.  Kuşlar için önemli bir yiyecektir. Genç sürgünleri ilkbaharda toplanarak pazarlarda sebze olarak satılır.

Tilkişen  bitsinin çiçekli hali.

Tilkişen  ve çiçeği ( Yakın çekim )

Tilkişen bitkisinin yenilen filizler. 

Tilkişen bitkisi ve henüz olgunlaşmamış meyveleri. 

Bahçe kuşkonmazı / Sebze kuşkonmaz ( Asparagus officinalis ):
75 - 100 cm boylarında, tek yıllık, otsu bir bitkidir. Bazı formlarının tarımı yapılmaktadır. Kalın bir kökü vardır. Yaprakları küçük, gövdesi  dikensizdir. Meyve üzümsü  ve  kırmızı renklidir. Ülkemizde çok az yetiştirilir.

Bahçe kuşkonmazı ( Asparagus officinalis )

Bahçe kuşkonmazı ( Asparagus officinalis ) ve meyveleri.
 

Tilki kuyruğu eğrelti otu kuşkonmaz / Çok çiçekli kuşkonmaz ( Asparagus densiflorus )  ve tül kuşkonmaz ( Asparagus setaceus ya da  Asparagus plumosus ):

Süs bitkisi olarak yetiştirilirler, yurdumuz için eğzotikdir.  Anavatanları Güney Afrika'dır.   Çok çiçekli kuşkonmaz beyaz çiçekli ve kırmızı meyveli, herdem yeşil bir çalıdır. Dış ve iç mekanlarda yetiştirilir, oldukca dekoratif bir bitkidir. 

Çok çiçekli kuşkonmaz  ( Asparagus densiflorus ).
Çok çiçekli ve kırmızı meyveli bir çalıdır.

                                

Tilki kuyruğu eğrelti otu kuşkonmaz (  Asparagus densiflorus )
 Süs bitkisi olarak yetiştirilen eğzotik bir bitkidir. 
 

Yararlandığım kaynaklar: Türkiye'nin Yabani Besin Bitkileri Ve Ot Yemekleri ( Prof. Dr. Ertan Tuzlacı ).

DOĞA VE İNSAN

Doğa  ve insan

Tozu dumana katarak gelen araba doğadaki sesizliği  bozuyordu, sabah sabah. Bizim yaramaz çoçuk dedi küçümseyerek, doğa. Oysa tahtına göz koymuştu, insanoğlu onun.  Doğayı artık kendi kurallarına göre yönetmek, değiştirmekte kararlı görünüyordu.

Sahi, insanoğlu bu mücadeleyi kazanabilir mi? ya da kazanırsa ne olur. İşte bu fotoğrafın bende oluşturduğu  düşünceler. Ya sizde ?

CEZAYİR MENEKŞESİ ( Vinca )

Büyük cezayir menekşesi ( Vinca major )

Botanik adı vinca olan cezayir menekşesi, zakkumgiller ( apocynaceae ) familyasından,  çalımsı ve otsu bir bitki cinsidir. Anavatanı Avrupa ve Asya kıtasıdır.  Sekiz kadar  türü vardır, bazıları  ülkemizde yetişir.  Bunlardan 'vinca major' ve vinca minor süs bitkisi olarak da yetiştirilir.

Büyük cezayir menekşesi ( Vinca major ), herdem yeşil, yarı çalı formunda  sürünücü bir bitkidir.  Pervane şeklindeki  çiçekleri beş parçalı olup  menekşe renklidir.  İlkbahar ve sonbaharda çiçek açar. Süs bitkisi olarak yetiştirilir. İyi bir yer örtücüdür. Asma saksılarda da yetiştirilir.

Küçük cezayir menekşesi   ( Vinca Minor )

Bu çiçeğe cezayir menekşesi denmesinin nedeni, Cezayir'ın kurtuluş mücadelesini anlatan  bir çok şarkı ve şiir yazarına ilham kaynağı olmasındandır. Ölüm çiçeği de denir.

Bikir çiçeği, Otsu cezayir menekşesi ( Vinca herbacea )

Cezayir menekşesi, iyi bir yer örtücüdür, sürgünleri kök atarak yayılır.  Bazı kültür formlarının yaprakları alacalı, çiçekleri kırmızı renkli ve  katmerlidir. Toprak bakımından secici olmamakla beraber verimli toprakları ve nemli,  gölge yerleri  sever. Soğuğa ve sıcağa  dayanıklıdır.  Soluk mavi renkli çiçekleri  etkileyicidir. Güzel gözlü kadınlara iltifat olarak,  gözlerinin cezayir menekşesi gibi  olduğu söylenir. Bir çok şaire ve şarkı sözü yazarına  ilham kaynağı olmuştur.

Cezayir menekşesi yayılıcı olduğundan kontrollü olarak yetiştirilmesi gerekir. Bakım istemez, zehirli bir bitkidir.  Çelikle ve kökten bölme ile üretilir.

 ( Not: 'İdam Cezası ve Cezayir Menekşesi' başlıklı yazımı da okuyabilirsiniz. )

Alaca yapraklı cezayir menekşesi / kültür.  ( Vinca major ' Variegata' )

Cezayir menekşesi bitkisinin çiçeği  ( Vinca major ) 

Yararlandığım kaynaklar:  Ağaçlar ve çalılar - I  ( Prof. Dr. Ersin Yücel ), İstanbul'un Doğal Çiçekleri ( Prof. Dr. Ünal Akkemik ),  Vikipedi. 

ACI SARMAŞIK / DOLANBAÇ ( Tamus Communis )

 

Acı sarmaşık ya da  Dolanbaç (Dioscorea communis )  

Botanik adı:  ( Dioscorea communis ya da Tamus communis )

Türkiye'deki tür sayısı: 1 ( iki çeşit )
Familyası:  Dioscoreaceae / Dolanbacgiller.
Diğer Adları: Dolanbaç, Dolangaç, Dövülmüş avrat otu, Acı tilkişen, Gavur tilkişeni. Acı ot, Sarmaşıkfilizi, Sızı otu, Kara asma, Yandıran, Acıfiliz, Tilki üzümü, Sarmaşık, Şeytan şalgamı ... v.s. 

Acı sarmaşık bitkisi  ve kalp şeklindeki yaprakları 

Çok fazla yöresel adı olan Dioscorea communis ( ya da Tamus communis   ), sarmaşık formunda, yumrulu kökleri olan otsu bir bitkidir.  Nemli yerlerde yetişir, kışın toprak üstü kısmı kurur. Halk arasında daha çok ( Ege Bölgesin'de )  acı sarmaşık olarak olarak bilinir. Bazı yörelerde ise bitkiye   'dövülmüş avrat otu' denmesi ise ise;  kadınlarımıza bakış açımızı göstermesi bakımından düşündürücüdür.  Kalp şeklindeki yaprakları  iri ve gösterişlidir, çiçekleri yeşilimsi renkli ve gösterişsizdir. Meyveleri boncuk şeklinde, üzümsü, önce yeşil, olgunlaşınca  kırmızı renkli olur.   Çok yıllık olmasına rağmen, kışın toprak üst  kısmı kurur, kökü soğuğa dayanıklıdır. Her yıl biraz daha irileşen siyah renkli, yumru halinde  bir kökü vardır, bahar gelince filizlenir. 

Dolanbaç, zehirli bir bitki olmasına rağmen bazı Akdeniz ülkelerinde ve özellikle yurdumuzun Ege bölgesinde taze filizleri  yenmektedir. Bitkinin meyveleri ve yumrusu ise  zehirlidir. Tohumdan ürer, süs bitkisi olarak da yetiştirilir.  

Dolanbaç / Acı sarmaşık bitkisinin çiçekleri. 

Bu bitkinin  yendiğini  Karadeniz'de  bilmiyordum, 1990 yılında İzmir'e taşındığımız zaman öğrendim. İlkbaharda pazarlarda, yaprak açmamış filizleri 'sarmaşık' diye satılıyor. Bildiğim kadarı ile Doğukaradeniz bölgemizde çok yaygın bir bitki olmasına, yediği bilinmiyor.   Özellikle fındık ocaklarına ( fındık ağacı ) sardığı için de  zararlı bir ot kabul ediliyor ve  temizleniyor. 

Dolambaç / meyve ( Tamus communis ).

 Aslında tümü ile zehirli olan bu bitkinin yenmesi risklidir. Hemen belirteyim, özellikle  çiğ olarak yenmemesi gerektiği söyleniyor.  Birde pişirirken / kavrulurken karıştırmamak  gerekiyor, karıştırılırsa tadı çok daha fazla  acı oluyor.  Ege bölgesinde,  ilkbahar gelince pazarlarda satılan  acı sarmaşığın yılda en az  bir kez yenmesinin sağlık açısından faydalı olduğu şeklinde  bir de şehir efsanesi var. 
Ayrıca Ege bölgemizde doğada yetişen  tatlı sarmaşık ya da tilkişen ( Yabani kuşkonmaz / Asparagus acutifolius  )  adı verilen ve yenen bir  başka bir sarmaşık  daha var.  Bu iki sarmaşık karıştırılarak pişirildiğinde  tadı daha az acı olmaktadır. 
Acı sarmaşık,  haşlandıktan sonra yumurtalı ve yumurtasız kavrularak yenmektedir.  Ayrıca diğer ot yemeklerine de katılmaktadır. Yemediyseniz denemekte yahar var. 

Bir adı da dövülmüş avrat otu olan 'Tamus communis'
 bitkisinin olgunlaşmış meyveleri ( Ordu )  

Acı sarmaşık ( Tamus communis )  bitkinin genel görünümü  

Acı sarmaşık filizi ( Seferihisar / İzmir )

Acı sarmaşık / Dolanbaç  ( Dioscorea communis )  

Yararlandığım Kaynaklar:  Türkiye'nin Yabani Besin Bitkileri  Ve Ot Yemekleri ( Prof. Dr. Ertan Tuzlacı ), Türkce Bitki Adları Sözlüğü ( Turhan Baytop ),  Vikipedi

AĞAÇ MENEKŞESİ ( Duranta Erecta )

Ağaç menekşesi ( Duranta erecta ) 

Ağaç menekşesi ( Duranta erecta ), mineçiçeğigiller ( verbenaceae ) familyasından, kışın yaprağını döken, küçük bir ağaç veya çalıdır. Anavatanı Amerika ( Meksika, Karayipler, Brezilya ve Arjantin ) kıtasıdır. Cins adı, İtalyan botanikci Castore Durente'a izafeten verilmiştir. Çiçekleri ve meyveleri güzel ve gösterişli olduğu için, yurdumuzda ve dünyanın bir çok yerinde  süs bitkisi olarak yetiştirilmektedir. Yetiştirildiğ bazı ülkelerde doğallaşmıştır, hatta istilacı kabul edilmektedir. 
Duranta erecta, yurdumuzda daha çok ağaç menekşesi adı ile tanınır. Ayrıca, duranta, mavisalkım, menekşe ağacı, güvercin meyvesi  de denir.  Marmara, Ege ve Akdeniz bölgelerimizin kıyı kısımlarında, park ve bahçelerde süs bitkisi olarak  yetiştiril

Duranta erecta ve olgunlaşmış  meyveleri.

Duranta, tropikal ve suptropikak iklimlerde yetişir. Tam güneşi ve  nemli toprakları sever. Kuraklığa dayanıklıdır, dona karşı hassastır.  Bu nedenle kışın soğuk geçen yerler için  uygun değildir.  Toprak bakımında seçici değıldir, geçirimli ve humus bakımından zengin toprakları sever. Hızlı büyür, budanarak istenilen form verilebilir. İklim şartlarının uygun olduğu yerlerde, yıl boyu çiçek açar.  Çiçekler, salkım halinde, mor - eflatun renklidir. Beyaz çiçekli ve alacalı yapraklı çeşitleri de üretilmiştir. Kelebekleri ve bazı kuşları kendine çeker.  Olgunlaştığında  turuncu bir renkli olan, küçük top şeklindeki meyveleri, bitkiye ayrı bir güzellik verir. Yaprakları ve meyvesi insanlar, kediler ve köpekler için  zehirlidir. Kuşlat için iyi bir besin kaynağıdır. 
Ağaç menekşesi, fazla bakım istemeyen, hastalıksız, buna karşı yıl boyu çiçek açan bir peyzaj bitkisidir.  Çelikle ve tohumdan üretilir.

Duranta erecta çiçeği.

Duranta erecta. çiçeği ve meyvesi

Ağaç menekşesi ( Duranta erecta )

Kaynaklar: Vikipedi.

MEKSİKA DAMKORUĞU ( Sedum Palmeri )

Meksika  damkoruğu ( Sedum palmeri )
 

Sedum ( damkoruğu ), damkoruğugiller ( crassulaceae ) familyasından 500 kadar türü olan sukulent ve otsu  bir bitki cinsinin adıdır. Türkçe karşıliğı 'damkoruğu' dur.  Yurdumuzda 33  sedum türü doğal olarak yetişir. Bazı sedum  türleri yenirken, bazı  türleri ise bütün dünyada süs bitkisi olarak yetiştirilir.   Bunlardan  Sedum palmeri popüler bir süs bitkisir. 

Sedum palmeri, herdem yeşil, çok yıllık ve rozet yapraklı bir  bitkidir. Anavatanı Meksika'dır, bu nedenle Meksika damkoruğu denir.  Damkoruğu, sedum, sarıkız da  denir. Soğuğa ve dona karşı en dayanıklı sedum türlerinden biridir. 

Bitkinin tür adı olan 'Palmeri', Amerika'lı botanikci Dr. Edward Palmer'e ( 1829 - 1911 ) ithafen  verilmiştir.

Sedum palmeri çiçeği  

Meksika damkoruğu, güneşli ve aydınlık yerleri sever, kapalı yerlerde güzel gelişmez.  Özellikle balkon teras ve  asma saksılarda çok güzel olur.  Kaya bahçelerinde yer örtücü olarak da yetiştirilir. Yaprakları dalların ucunda rozet oluşturur, echeveria ve aeonium'a  benzer.  Etli ( sukulent )  ve yeşil renkli  olan yaprakları, kışın  pembemsi - kırmızı bir renge dönerek bitkiye hoş bir güzellik verir. Kışın ve ilkbaharda altın renginde, yılız şeklinde yuğun çiçek açar. Çiçekleri  uzun ömürlüdür.

Kedilerim de benim gibi  çiçekleri seviyor, 

Sedum palmeri, soğuğa, sıcağa ve kuraklığa dayanıklıdır,  bu nedenle iç bölgelerimizde de yetiştirilir.  Toprak bakımından seçici değildir, geçirgen toprakları ve güneş alan yerleri sever. Toprağı kurudukca sulanmalıdır, fazla suyu sevmez. Kışın hemen hemen hiç su istemez. 
Sedum palmeri,  tohumla, çelikle ve kökten ayırma ile  üretilir. Bitkinin yaprağı nemli toprakta kısa zamanda köklenir.  Fazla bakım istemez.

Sedum palmeri ve kedim.

Meksika damkoruğu ya da Palmer damkoruğu
( Sedum palmeri )

Sedum palmeri ve rozet şeklindeki  yaprakları. 
( Kışın )

Meksika damkoruğu ya da Palmer damkoruğu
( Sedum palmeri )

Meksika damkoruğu ( Sedum palmeri )
Saksı bidon olunca ...

Yararlandığım kaynaklar: Kaktüsler ve Diğer Etli Bitkiler ( Nejat Ebcioğlu ), Türkce Bitki Adları Sözlüğü ( Turhan Baytop ), Vikipedi.

( Bu yayın son olarak 23. 03. 2022 tarihinde güncellenmiştir. )

ÇİLLİ YAPRAK ÇİÇEĞİ ( Hypoestes )

Çilli yaprak çiçeği ( Hypoestes  phyllostachya )

Çilli yaprak ya da nam -ı diğer hostes çiçeği, kolyos çiçeği ( coleus )  gibi yaprakları güzel olduğu için süs bitkisi olarak yetiştirilen otsu bir bitkidir. Anavatanı Madagaskar adasıdır. Çiçekleri  mor renkli olup  küçük ve gösterişsizdir.

Bilimsel adı Hypoestes phyllostachya ( Ya da Hypoestes  sanguinolenfa )  olan çilli yaprak  çiçeği ayıpençesigiller ( Acanthaceae ) ailesinin 'hypoestes' cinsine mensuptur.  İngilizce adı Puantiyeli bitkidir.( Polka dot )
Hypoestes, herdem yeşil ve   çok yıllık bir bitki olmasına rağmen, kış mevsimi  soğuk geçen yerlerde tek yıllık olarak  yetiştirilir. Yeşil renkli olan  yapraklarının üzerinde boya püskürtmüş gibi  pembe, kırmızı, beyaz  renklerde  parlak lekeler bulunur.  Ülkemizde daha çok  pembe ve kırmızı lekeli çeşitleri yetiştirilmektedir.  Çok sayıda  kültivarı vardır. 

Yaprakları kırmızı lekeli çilli yaprak çiçeği.

Çilli yaprak çiçeği, doğal olarak  tropikal ve suptropikal iklimlerde yetişen bir bitkidir, bu nedenle  soğuğu ve kuru havayı sevmez, nem oranı yüksek aydınlık yerlerden hoşlanır. Toprağı geçirgen, pH değeri düşük ( asitik )  ve  besin bakımından zengin olmalıdır.
Hypoestes, ülkemizde daha çok seralarda yetiştirilen ve  pazarlarda satılan  fidelerden alınarak  tek  yıllık olarak yetiştirilmektedir. Kışın soğuk geçmeyen ülke ve yerlerde,  çalı formlu bir bitki özelliği gösterir.
Işık bu bitki için çok önemlidir, aydınlık ve havadar yerleri sever.  Direk güneş ışığından korunması gerekir.  Fazla gölge yerlerde yaprakları cılızlaşarak güzelliğini kaybeder, toprağı kurudukca sulanmalıdır. Tüm tropikal bitkilerde olduğu gibi, yaprağına su püskürtülmesini sever.

Çilli yaprak bitkisinin çiçeği.
( Hypoestes phyllostachya ) 

Çilli yaprak, iç mekan bitkisi olmasına rağmen dışarıda da yetiştirilir. Bitkinin çok fazla uzamasına ve  çiçek açmasına izin verilmemelidir. Bu şekilde yaprakları daha güçlü ve güzel olur. Ayrıca kesilen dalları çelik olarak kullanılabilir.

Çilli yaprak çiçeği,  çelikle, kökten bölünerek ve tohumla üretilir. Fazla bakım gerektirmeyen  zahmetsiz bir çiçektir.

Çilli yaprak çiçeği ( Hypoestes phyllostachya ) 

Değişik renkli çilli yaprak çiçekleri ( Hypoestes phyllostachya ) 

Çilli yaprak çiçeği ( Hypoestes  phyllostachya )

Çilli yaprak çiçekleri
( Hypoestes  phyllostachya ya da H. sanguinolenfa )

Yaprakları beyaz lekeli çilli yaprak çiçeği. 

İngilizlerin puantiyeli bitki  'Polka dot'dedeği  çilli yaprak çiçeği. 

Çilli yaprak çiçeği 

Yararlandığım kaynaklar: Vikipedi.

( Bu yayın son olarak 25. 10. 2022 tarihinde güncellenmiştir. )

DİKENLER TACI ( Euphorbia Milii )

Dikenler tacı ( Euphorbia milii ) 

Dikenler tacı ya da noel yıldızı ( Euphorbia milii ),  sütleğengiller ( Euphorbiaceae ) familyasından, çok yıllık, herdem yeşil, yarı sukulent ve iğne dikenli bir bitkisidir. Ayrıca isa çalısı,  gelin kaynana çiçeği,kaynana sopası, dikenli tac gibi adlarla da bilinir. Anavatanı Madagaskar Adası'dır. Ilıman iklimlerde yetişir.  Üçüz çiçeği ( Euphorbia  marginata ) ve Atatürk çiçeği / ponsetya  ( Euphorbia pulcherrima ) ile  ayni cinstendir. 

Bitkinin yaprak ve çiçekleri. 

Euphorbia milii, sukulent ve dikenli  olduğu için kaktüs türlerine benzer.  Ancak sütleğengillerden ( euphorbiaceae ) olduğu için,  yaprakları koparılınca  içinden  beyaz bir süt çıkar. Dikenleri ise daha çok  tutunmaya ve su depolamaya yarar. Çiçek sanılan renkli ve gösterişli kısmı ise, brekte ( ya da brahte ) denilen çiçek sapı  yaprakcıklarıdır.  Kırmızı, beyaz, pembe ve sarı renklerdedir, tozlama için  böcekleri kendine çeker Uzun süre durur, parlak ve gösterişlidir.  Asıl çiçekleri ise küçük ve gösterişsiz olduğu için  dikkat çekmez.

Dikenler tacı, adından da anlaşılacağı gibi dikenli
 ve yarı sukulent bir bitkidir. 

Dikenler tacı daha çok  iç mekanda yetiştirilir, ancak kışın  soğuk olmayan yerlerde bahçelerde  de yetişir.  Aydınlık, bol güneşli yerleri sever.  Fazla sulanırsa  yaprakları sararır ve dökülür, kök çürümeleri olur. Toprağı kurudukca sulanmalıdır.  Sıcağa ve soğuğa ( - 5 )  dayanıklıdır,  yazın öğle güneşinden korunması gerekir. Gölge yerlerde  dalları cılızlaşır ve çiçeği güzel  olmaz.

Dikenler tacı ( Euphorbia milii ) 

Dikenler tacı normal saksı toprağına dikilir ve  iki yılda bir toprağı ve gerekirse saksısı değiştirilir.  Çok büyük saksılarda büyümeye gideceğinden, fazla çiçek açmaz. Çarpık ve fazla dalları arasıra budanmalıdır. Bu sırada çıkan beyaz süt alerjik olduğu için dikkat etmek gerekir. Tohumla, çelikle ve kökten ayırma ile üretilir. Çelikler bir süre serin bir yerde bekletildikten sonra dikilmelidir.

Dikenler tacı ya da noel yıldızı ( Euphorbia milii ) 

Euphorbia milii 

Euphorbia milii 

Pembe çiçekli dikenler tacı. 

Sarı çiçekli dikenler tacı 

Kırmızı çiçekli dikenler tacı. 

Beyaz çiçekli dikenler tacı 

Beyaz çiçekli dikenler tacı 

Bir adı da noel yıldızı olan  euphorbia milii.