ACI SARMAŞIK / DOLANBAÇ ( Tamus Communis )

 

Acı sarmaşık ya da  Dolanbaç (Dioscorea communis )  

Botanik adı:  ( Dioscorea communis ya da Tamus communis )

Türkiye'deki tür sayısı: 1 ( iki çeşit )
Familyası:  Dioscoreaceae / Dolanbacgiller.
Diğer Adları: Dolanbaç, Dolangaç, Dövülmüş avrat otu, Acı tilkişen, Gavur tilkişeni. Acı ot, Sarmaşıkfilizi, Sızı otu, Kara asma, Yandıran, Acıfiliz, Tilki üzümü, Sarmaşık, Şeytan şalgamı ... v.s. 

Acı sarmaşık bitkisi  ve kalp şeklindeki yaprakları 

Çok fazla yöresel adı olan Dioscorea communis ( ya da Tamus communis   ), sarmaşık formunda, yumrulu kökleri olan otsu bir bitkidir.  Nemli yerlerde yetişir, kışın toprak üstü kısmı kurur. Halk arasında daha çok ( Ege Bölgesin'de )  acı sarmaşık olarak olarak bilinir. Bazı yörelerde ise bitkiye   'dövülmüş avrat otu' denmesi ise ise;  kadınlarımıza bakış açımızı göstermesi bakımından düşündürücüdür.  Kalp şeklindeki yaprakları  iri ve gösterişlidir, çiçekleri yeşilimsi renkli ve gösterişsizdir. Meyveleri boncuk şeklinde, üzümsü, önce yeşil, olgunlaşınca  kırmızı renkli olur.   Çok yıllık olmasına rağmen, kışın toprak üst  kısmı kurur, kökü soğuğa dayanıklıdır. Her yıl biraz daha irileşen siyah renkli, yumru halinde  bir kökü vardır, bahar gelince filizlenir. 

Dolanbaç, zehirli bir bitki olmasına rağmen bazı Akdeniz ülkelerinde ve özellikle yurdumuzun Ege bölgesinde taze filizleri  yenmektedir. Bitkinin meyveleri ve yumrusu ise  zehirlidir. Tohumdan ürer, süs bitkisi olarak da yetiştirilir.  

Dolanbaç / Acı sarmaşık bitkisinin çiçekleri. 

Bu bitkinin  yendiğini  Karadeniz'de  bilmiyordum, 1990 yılında İzmir'e taşındığımız zaman öğrendim. İlkbaharda pazarlarda, yaprak açmamış filizleri 'sarmaşık' diye satılıyor. Bildiğim kadarı ile Doğukaradeniz bölgemizde çok yaygın bir bitki olmasına, yediği bilinmiyor.   Özellikle fındık ocaklarına ( fındık ağacı ) sardığı için de  zararlı bir ot kabul ediliyor ve  temizleniyor. 

Dolambaç / meyve ( Tamus communis ).

 Aslında tümü ile zehirli olan bu bitkinin yenmesi risklidir. Hemen belirteyim, özellikle  çiğ olarak yenmemesi gerektiği söyleniyor.  Birde pişirirken / kavrulurken karıştırmamak  gerekiyor, karıştırılırsa tadı çok daha fazla  acı oluyor.  Ege bölgesinde,  ilkbahar gelince pazarlarda satılan  acı sarmaşığın yılda en az  bir kez yenmesinin sağlık açısından faydalı olduğu şeklinde  bir de şehir efsanesi var. 
Ayrıca Ege bölgemizde doğada yetişen  tatlı sarmaşık ya da tilkişen ( Yabani kuşkonmaz / Asparagus acutifolius  )  adı verilen ve yenen bir  başka bir sarmaşık  daha var.  Bu iki sarmaşık karıştırılarak pişirildiğinde  tadı daha az acı olmaktadır. 
Acı sarmaşık,  haşlandıktan sonra yumurtalı ve yumurtasız kavrularak yenmektedir.  Ayrıca diğer ot yemeklerine de katılmaktadır. Yemediyseniz denemekte yahar var. 

Bir adı da dövülmüş avrat otu olan 'Tamus communis'
 bitkisinin olgunlaşmış meyveleri ( Ordu )  

Acı sarmaşık ( Tamus communis )  bitkinin genel görünümü  

Acı sarmaşık filizi ( Seferihisar / İzmir )

Acı sarmaşık / Dolanbaç  ( Dioscorea communis )  

Yararlandığım Kaynaklar:  Türkiye'nin Yabani Besin Bitkileri  Ve Ot Yemekleri ( Prof. Dr. Ertan Tuzlacı ), Türkce Bitki Adları Sözlüğü ( Turhan Baytop ),  Vikipedi