MANDALİNA VE YARARLARI

Mandalina / Satsuma
 ( citrus reticulata ya da c. nobilis, c. deliciosa )

Mandalina ( citrus reticulata, c. nobilis, c. deliciosa), her zaman yeşil yapraklı, 5 - 6 m. boylarında bir ağaçtır. Turuncu renkli olan meyvesi  sulu ve kokuludur.  Anavatanı Güneydoğu Asya'dır ( Çin, Laos ). Ilıman iklimler de yetişir. Yurdumuzun Akdeniz, Ege ve kısmen Marmara ile  Doğu Karadeniz bölgelerinde yetiştirilmektedir.

Mandalina, soğuğa karşı diğer turunçgil ( rutaceae ) türlerine göre  daha dayanıklıdır. Çok fazla  türü ve  çeşidi vardır. Ülkemizde ise en çok satsuma, klemantin ( clementine ) ve yerli olan kokulu Bodrum mandalinası yetiştirilmektedir.

Bodrum mandalinası
( Çok çekirdekli olup, kendisine has bir  kokusu ve aroması vardır. )

Mandalina geçirimli, gübreli toprakları ve güneşli yerleri sever, yazın  düzenli olarak sulanması gerekir. İlkbaharda beyaz renkli ve güzel kokulu  açar. Genel olarak turunç anaçlarına göz aşısı yapılarak üretilir.

Soğuğa karşı diğer mandalina türlere göre  daha dayanıklı olan ince kabuklu  satsuma,  yurdumuzda   en çok Seferihisar ve Gümüldür çevresinde yetiştirilmektedir. Türk Patent Enstitüsü, bölgede yetişen satsuma cinsi mandalinayı ' Seferihisar Mandalinası' adıyla tescillenmiştir.

Seferihisar'da mandalina yetiştirilmeye cumhuriyet  döneminde,  1953 yılında  600 adet satsuma dikilmesiyle   başlamıştır. Seferihisar'da her yıl 'Mandalina Şenliği' düzenlenmektedir.

Besin ve vitamin kaynağı olan mandalina bir kış meyvesidir.Taze olarak yendiği gibi, meyve suyu ve reçel yapılarak da değerlendirilmektedir. Kabuğundan esans elde edilir. Özellikle kabuğu ile yapılan reçeli çok nefistir. Ayrıca kurutulmaya da başlanmıştır.
Mandalina saksıda, park ve bahçelerde süs bitkisi olarak da yetiştirilmektedir.

Sonbahar ve kış mevsiminin vazgeçilmez meyvelerinden olan Mandalinanın,  bilinen başlıca faydalarından bazıları şunlardır;

- Bol  C  vitamini içerdiğinden,  vücudumuzun  direncini artırarak soğuk algınlığı, grip ve nezle gibi kış hastalıklarından bizi korur.
- Kanı temizler.
- Damar ve kalp hastalıklarına karşı vücudu korur
- Yüksek tansiyon ve kolesterolü düşürmede etkili olur..
- İçerdiği antioksidan maddelerle vücudumuzun kansere yakalanma riskini azaltır.
- Yüksek tansiyonu ve kolesterolü düşürmeye yardımcı olur.
- Stres ve uykusuzluğa iyi gelir.

Mandalina diğer turunçgiller gibi çok güzel kokulu çiçekler açan bir ağaçtır.

Mandalina ( Citrus reticulata, C.nobilis, c. deliciosa )

Mandalina bahçesi / Seferihisar / İzmir.

Mandalina çiçeği çok güzel kokuludur, arıları kendine çeker.

Mandalina ağacı, Seferihisar / İzmir.

18. Seferihisar Mandalina Şenliği

Kurutulmuş mandalina 

18. Seferihisar Mandalina Şenliği

18. Seferihisar Mandalina Şenliği

YER KİRAZI ( Altın çilek )

Yer kirazı ya da  altın çilek bitkisinin genel görünümü
 ( Physais peruviana )

Yer kirazı ya da altın çilek  ( Physais peruviana  ), patlıcangiller ( Solanaceae ) familyasından, çok yillık otsu bir bitkidir.  Anavatanı Güney Amerika'dır.  Bazı 'physais' türleri yurdumuzda da  doğal olarak  yetişmektedir.  Ancak, yurdumuzda yetişen türler zehirli olduğundan  kesinlikle yenilmemesi gerekir. 

Yer kirazı dona karşı hasas bir bitkidir, en hafif bir dondan etkilenir. Bu nedenle daha çok tek yıllık bir bitki  olarak yetiştirilir. Toprak konusunda seçici değildir,  gölge ve nemli yerler sever. Çok kırılgan olduğundan,  destek istek ister. 
Yurdumuzun çoğu yeri yer kirazı yetiştirmeye oldukça  uygundur. Bu nedenle gittikçe değeri artan bu meyvenin, bazı yörelerimizde  'alternatif ürün' olacağı sanılmaktadır.

Yer kirazı ( Physais peruviana ) 

Physais peruviana'nın meyvesi  bir kese  içinde bulunur ve  kiraza benzer, olgunlaştığı zaman  turuncu renkli olur.  Kendine has bir kokusu ve mayhoş bir tadı vardır.

Yer kirazı, taze ve kurutularak yendiği gibi  reçeli, salatası da yapılmaktadır. Ancak onu  esas  popüler yapan özelliği; vücuda tokluk hissi verdiği için  diyet olarak kullanılmasından ileri gelmektedir.

Yer kirazı tohumdan üretilmektedir.  Yetiştirilmesi çok kolaydır, fazla bakım istemez.

Olgunlaşmamış yer kirazı meyvesi

Yer kirazı çiçeği

Olgunlaşmış yer kirazları
 ( Yabani türlerinin kesesi kırmızı renkli olur. )

Yer kirazı ya  altın çilek meyvesi  ( Physais peruviana  )

Yurdumuzda Doğal Olarak Yetişen Bazı Güveyfeneri ( Physalis ) Türleri Şunlardır:

Hışhış çiçeği  ( Physalis angulata  )

- Hışhış çiçeği / Çukurova fener otu  ( Physalis angulata ): Tek yıllık, geniş yapraklı ve otsu bir bitkidir. Meyveleri turuncu renkli ve yuvarlaktır. İstilacı ve zararlı bir ot kabul edilir.   Yendiği  zaman, insanlarda baş ağrısı yapar.  

Güvey feneri ( Physalis alkekengi )

- Güvey feneri ( Physalis alkekengi ):  Yurdumuzda yabani olarak yetişen bir başka  'physalis' türüdür. Zehirli olduğu için yenmez, tıbbi amaçlarla kullanılır.  Çok yıllık olup çiçekleri beyaz renklidir. Nemli yerlerde yetişir, soğuğa dayanıklıdır.  Meyve  keseleri olgunlaşınca  kırmızı bir  renk alır.  Süs bitkisi olarak da yetiştirilir.

( Bu yazı son olarak 15. 09. 2021 tarihinde güncellenmiştir. )

TRABZON HURMASI / CENNET ELMASI

 Trabzon hurması ağacı ( Diospyros kaki ). 

Cennet hurması veya elması ( Diospyros kaki ), abanozgiller ( ebenaceae ) familyasından,  kışın yaprağını döken, 12 m. kadar boylanabilen  bir ağaçtır. Yurdumuzdaki yaygın bir adı da Trabzon hurması'dır.  İpek yolu ile Karadeniz bölgesine  gelen bu meyve  ilk defa Trabzon çevresinde, Artvin de ( Artvin eskiden Trabzon'a bağlıdır. ) yetiştirildiği için 'Trabzon hurması' adını almıştır.  Bir başka görüşe göre ise, latince adından  ( Diospyros kaki / Tanrıların yiyeceği )  dolayı  'cennet hurması veya elması' konduğu şeklindedir. Anavatanın Çin olduğu tahmin edilmektedir. 

Trabzon hurmalarının  ( Diospyros ) gerçek hurma ( Phoenixdactylifera ) ile bir ilgisi yoktur. 

Trabzon hurması, subtropikal iklimlerde yetişen bir meyvedir. Yurdumuzun Karadeniz ve Akdeniz Bölgeleri başta  olmak üzere bütün kıyı bölgelerimizde yetişmektedir ( En çok Hatay ilimizde  yetiştirilir. ). Güneşli yerleri sever, toprak ayırt etmez. Islah edildiğinde ( İsrail gibi / daha dayanıklı  ), bazı yörelerde alternatif  ürün olarak yetiştirilebilir.  

Cennet elması, tohumla ve   bir tür yabani hurma / kara hurma  (  Diospyros lotus ) fidanlarına aşı yapılarak üretilmektedir. Kara hurma ( Diospyros lotus ), Doğukaradeniz Bölgesi'nde oldukca yaygın bir ağaçtır,  bazı yörelerde  doğal olarak da yetişmektedir. Fındık büyüklüğünde, kahverengi meyveleri olmaktadır. Dalında  kuruduktan sonra toplanır ve kışın  çerez olarak yenir, ya da pekmez yapılarak değerlendirilmektedir.

Trabzon hurması çiçeği

Cennete elması, ilkbaharda açık sarı renkli çiçekler açar. Bu çiçekler erkek, dişi ve  erdişi olmak üzere üçe ayrılır.  Meyve dişi çiçeklerden oluşur.

Cennet elması'nın yaprakları kaynatıldığında, elde edilen su deterjan özelliği gösterir. Bir başka özlliğide, vücuda tokluk hissi veren 'tanen' taşımasıdır. Bu nedenle  zayıflamak isteyenler içinde iyi bir besindir.

Cennet hurması, meyveleri ağaç yaprağını döktükten sonrada uzun süre dalda kalabilir. Elma şeklindeki turuncu renkli bu meyveler bu haliyle son derece göze hoş  görünürler. Bu nedenle süs bitkisi olarak da yetiştirilmektedir.
Trabzon hurması'nın  bazı çeşitleri  sertken yendiği halde, bazıları  yumuşamadan yenmez, buruk (kekremsi) bir tadı vardır.
Cennet hurması, kaynar suya batırıldıktan sonra;  bütün olarak ( asılarak ), ya da  dilimlenerek kurutulur.

Cennet elması ( Diospyros kaki )

Bir çeşit cennet elması

Kuruması için asılmış cennet elmaları  ( Lübbey / Ödemiş )

Olgunlaşmış cennet hurması meyveleri

MUCİZE BİTKİ / GOJİBERİ

Gojiberi, Kurt üzümü ( Lycium barbarum )

Bilimsel adı  'Lycium barbarum' olan  gojiberi  (  goji berry - ingilizce adı  ), patlıcangiller ( Solanaceae ) familyasından, kışın yaprağını döken, 3 m. kadar boylanan, dikenli bir çalıdır.  Anavatanı Çin'dir ( Himalaya Dağları ).  Meyveleri yendiği için bütün  dünyaya yayılmıştır. Yurdumuzda  doğallaşmıştır. Kurt üzümü, Atlangaç olarak da bilinir. Yılda iki kere, ilkbahar ve sonbaharda  çiçek açmakta  ve meyve vermektedir. 

Gojiberi ( goji berry ), yurdumuzun hemen hemen bütün bölgelerimizde yetiştirilebilmektedir. Güneşli yerleri sever, sıcağa ve soğuğa datanıklıdır.  Toprak konusunda fazla  seçici değildir, nemli ve humusca zengin geçirimli   toprakları  sever. Yurdumuzda  daha çok çit bitkisi olarak yetiştirilir.  Son yıllarda tarımı da yapılmaya başlanmıştır. Saksı da yetişir. 

Gojiberi, subtropikal iklime özgü bir bitkidir,  dünyada en çok Tibet, Moğolistan ve Çin'de yetişmektedir. Aynı adı taşıyan  kırmızı renkli meyveleri üzümsü, sulu ve tatlıdır. Daha çok  kurutularak tüketilir.  Yaprakları ise  sebze olarak ve çay yapılarak değerlendirilmektedir. 

Gojiberi,  içinde bulundurduğu antioksidanlar, karbonhidrat ve vitaminlerden dolayı çok değerlidir. Daha çok tıbbi amaçlarla kullanılmaktadır. Tibet ve Çin'de çok eskiden beri ilaç olarak kullanılmıştır. Yararları saymakla bitmeyen gojiberi+ye , bu yüzden  'mucize bitki' denir.  Ancak bunların doğruluğu bilimsel olarak açıklanmamıştır.  Yaşlanmayı geciktirdiği ve ömrü uzattığına inanılır. 

Gojiberi kolay yetişir, fazla bakım istemez.   Tohumdan, kökten ayırarak  ve çelikle üretilir. Çok hızlı büyüdüğü için, dikildiği yıl  bile meyve verebilir.  Nitekim, bu yıl diktiğim gojiberi  meyve vererek bana sürpriz yaptı.

Gojiberi, Kurt üzümü ( lycium barbarum )

Gojiberi ( Goji berry )  çiçeği

Gojiberi (Goji berry), meyve ve çiçek bir arada olabiliyor.

Kurt üzümü, Gojiberi ( Goji berry )

Gojiberi / Kurt üzümü ( Lycium barbarum )

MANDEVİLYA - DİPLADENYA ÇİÇEĞİ

Dipladenya ya da mandevilya çiçeği
( Mandevilla sanderi ) 

Mandevilya ( mandevilla ) ya da dipladenya ( dipledenia ), zakkumgiller ( Apocynaceae ) ailesinden,  çok yıllık, odunsu gövdeli, sarmaşık formlu  bir bitki cinsidir. Amerikanın tropikal iklim görülen Brezilya , Ekvator, Bolivya, Peru gibi ülkelerinde doğal olarak yetişirler. Cins adı, Arjantinli diplomat Henri Mandeville ( 1773 - 1861 ) anısına verilmiştir.   Bir çok türü  vardır, bunlardan Mandevilla sanderi ( Eş adı;  Dipladenia sanderi  ) ve bazı türleri  çiçekleri güzel olduğu için bütün dünyada  süs bitkisi olarak yetiştirilir.   

Mandevilla  splendens , trompet şeklinde, ortası sarı renkli pembe   çiçek açar.  Ayrıca kırmızı, sarı ve beyaz renklerde çiçek açan çok fazla kültür çeşidi vardır. 

Mandevilla splendens ya da Dipladenya splendens  

Dipladenya ( dipladenia ), bütün mandavilla türlerini de içine alan  genel bir addır. Yani bütün mandevilla türleri ayni zamanda dipladenia  kabul edilir. Bu nedenle dipladeni ve mandevellie eş anlımlı olarak kullanılır. Ancak bilimsel olarak  mandevilla türü kabul edilir. Daha önce ayrı bir cins kabul edilen dipladenia ve çeşitli türler 1933 yılında Mandevilla'ya dahil edilmiştir.  

Mandevilya daha çok iç mekanlada, saksı çiçeği olarak yetiştirilir. Özellikle asma saksılarda ve yüksek havadar yerleri sever.  İklim şartlarının uygun oduğu sıcak  yerlerde,  yıl boyu  çiçek açar. Geçirimli, humca zengin, nemli  toprakları sever. Toprağını kurudukca sulamak gerekir, aşırı sulama yaprağının sararmasına ve kök çürümesine neden olur, toprağı kurumadan  sulamak  gerekir. Yaprağına su serpilmesini ve nemli yerleri sever.  Akdeniz iklimini görülen yerlerde, öğle güneşinden korumak şartıyla dışarıyı sever.  Soğuğa dayanıklı değildir, kışın içeri alınması gerekir. Budanmaya yatkındır. Üretilmesi çok kolaydır, çelikle ve tohumdan yetiştirilir.  En güzel hediyelik çiçeklerden biridir. 

Mandevilya ( mandevilla ya  da  dipladenya ( dipladenia ) çiçekleri

Mandevilla - Dipladenia çiçeği  ( Kültür )

Mandevilya ( mandevilla ) çiçeği 
kültür çeşidi. 

Mandevilla da denilen dipladenya çiçeği ( kültür türü 

Mandevilla / Dipladenia çiçeği / kültür.  

Yararlandığım kaynaklar: Vikipedi

( Güncelleme:  Daha önce bu çiçekleri ayrı ayrı yayınlamıştım, birleştirdim.  14.08. 2022 )  

SİNAMEKİ ÇİÇEĞİ ( Senna )

Sinameki bitkisinin genel görünümü
( Senna corymbosa ya da cassia corymbosa  )

Sinameki (senna ), baklagiller ( fabaceae ) familyasından, beşyüz kadar türü olan, genel olarak çalı, bazı türleri ise ağaç formunda olan bir bitki cinsinin ortak  adıdır. Anavatanı Güney Amerika'dır. 
Sinameki sıcak çöl bitkisi olmasına rağmen, bazı türleri ( Senna corymbosa ya da  cassia corymbosa ) ılıman iklimlerde,  park ve bahçelerde  süs bitkisi olarak yetiştirilmektedir. Kışın yaprağını dökmez. Yazın ve sonbaharda parlak sarı renkli ve salkım şeklinde  çiçek açar. Birleşik yapraklıdır,  ezilince  kötü kokar.  Meyveleri bakla şeklindedir. Anavatanı Arjantin'dir. Bu nedenle 'Arjantin sinamekisi' de denir. Bir adı da 'salkım çiçekli sinameki' dir. 

Sinameki ( senna )  baklagiller( fabaceae ) familyasındandır, bu nedenle  köklerinde azot toplar, toprağı  gübreler ve  diğer bitkilere de yararlı olur.  Ayrıca tıbbi bir bitkidir, yaprakları ve meyveleri müshil ilacı olarak  kullanılır.

Sinameki, birleşik yapraklı ve sarı çiçeklidir ( Senna corymbosa )

Sinameki,  güneşli ya da yarı gölge yerleri ve  geçirimli, humusca zengin, kuru  toprakları tercih eder. Kuraklığa dayanıklıdır, yazın düzenli sulanmalıdır. Hafif donlara dayanır. Budanmaya yatkındır. 
Sinameki, Türkçe karşılığı; 'sevimsiz, mızmız' dır. Hem şifalı, hem de güzel çiçekleri olan bu bitkiye neden böyle bir isim laik görülmüştür  bilmiyorum. 

Sinameki fazla bakım istemez, daha çok bahçelerde  peyzaj bitkisi olarak kullanılır, saksı da yetişir. 
Çelikle, kökten ayırarak  ve tohumdan üretilir.

Sinameki çiçeği ( yakın çekim )

Sinameki bitkisinin çiçek ve  bakla şeklindeki meyveleri.

Not: Yurdumuzda doğal olarak yetişen patlangaç çalılarına ( colutea ) yalancı sinameki de denir. Ancak, yurdumuzda doğal olarak 4 türü yetişen  bu bitkilerin  familyası dışında gerçek sinameki ( senna ) bitkisi ile  bir  akrabalığı yoktur.  

Yalancı sinameki de denilen patlangaç çalısı 
( Colutea cilicica ya da C. arborescens ).

( Bu yayın son olarak 03. 09. 2021 tarihinde güncellenmiştir. ) 

KADİFE ÇİÇEKLERİ ( Tagetes )

Kadife çiçeği / Hint karanfili  ( Tagetes patula )

  
Kadife çiçeği ( tagetes ),  papatyagiller (asteraceae ) familyasından otsu bir  bitki  cinsidir. Anavatanı Meksika'dır.  Bütün dünyada yetiştirilen yaygın  bir süs bitkisidir. Yurdumuzda  'Hint karanfili', 'Çıtlık' da denmektedir.

Elli  kadar türü vardır,  en çok Tagetes patula ve Tagetes erecta türleri ve çeşitleri süs bitkisi olarak yetiştirilmektedir. Açık sarı ile turuncu arasında yalınkat ve katmerli çiçek açarlar. Çok fazla kültürü yetiştirilmiştir. 

Tagetes patula'nın çiçeği  karanfile çok benzer. Bu nedenle kadife çiçeğinin bu türüne  'hint karanfili' de denmektedir, çiçekleri  küçük  ve keskin kokuludur, 20 - 40 cm. kadar büyür.  Bir adı da Fransız kadife çiçeği'dir.  

Afrika kadife çiçeği / Meksika kadife çiçeği ( Tagetes erecta )

Tagetes erecta ise, sarı ve turuncu renklerde, ponpon şeklinde büyük  çiçekler açar. Afrika kadife çiçeği, Meksika kadife çiçeği, Aztek kadife çiçeği olarak tanınır. 

Kadife çiçeği ( tagetes ) sıcak ve ılıman iklimlerde yetişir, güneşli ya da yarı gölge yerleri ve organik madde bkımından zengin,  nemli toprakları sever, soğuktan etkilenir. Fazla bakım istemez, ilkbahardan kışa kadar  çiçek açar. 
Daha çok bahçelere dikilir, saksı çiçeği olarak da yetiştirilir.  Keskin kokusundan dolayı, bahçelere sebzeleri zararlılardan korumak için de dikilmektedir. Kadife çiçekleri kesme çiçek olarak da kullanılır. Zehirsiz olduğundan çiçekleri salatalara katılır, kurutularak baharat olarak kullanılır. 
 Kadife çiçekleri ( tagetes ) tohumdan üretilir.

Bir tür kadife çiçeği ( Kokarot - Tagetes minuta ).

Afrika kadife çiçeği ya da Meksika kadife çiçeği ( Tagetes erecta ).

Afrika kadife çiçeği ya da Meksika kadife çiçeği ( Tagetes erecta ).

Hint karanfili ya da fransız kadife çiçeği ( Tagetes patula ).

Hint karanfili ( Tagetes patula ).

Kadife çiçeği ( Tagetes patula )

Hint karanfili de denilen kadife çiçeği 

Büyük çiçekli kadife çiçeği, Afrika kadife çiçeği  ( Tagetes erecta )

Büyük çiçekli kadife çiçeği ( Tagetes erecta )

Bir adı da afrika kadife çiçeği olan büyük çiçekli / başlı  kadife çiçeği
.

                                           Kadife Çiçeği Ayda Yetişir mi?

Ülkeler aya bayraklarını dikmekle ( koloni kurmak için  ) uğraşırken, bilim adamları da ayda bitki yetiştirmeye hazırlanmaktadır. Avrupa Uzay Ajansı (ESA), Ay yüzeyine çok benzeyen bir toprakta 'KADİFE ÇİÇEĞİ' yetiştirmeyi başardıklarını açıklamıştır. Ancak bitkilerin ayda  yetişmesi için su ve karbondioksit  de   gerekmektedir.

( Bu yayın son olarak 01. 11. 2020 ntarihinde güncellenmiştir. ).