SARDUNYA ÇİÇEKLERİ ( Pelargonium )

Bahçe sardunyası ( Pelargonium x hortorum ) 

Bilimsel adı  Pelargonium x hortorum  olan bahçe sardunyası, Geraniaceae ( Turnagagasıgiller ) familyasından  melez bir bitkidir.  Pelargonium zonale ve Pelargonium inquinans arasında bir melezdir.  Sardunya, bütün dünyada ve ülkemizde en çok   yetiştirilen çiçeklerden birisidir. Halk arasında  gülfatma da denir.  Kolay yetişmesi, fazla bakım istememesi ve dört mevsim çiçek açması gibi nedenler  bunda etkilidir.  Anavatanı Güney Afrika'dır. Çeşitli  renklerde ( beyaz, pembe, kırmızı, pembe ), yalın kat, katmerli, kokulu,  ebruli çiçek açan çok fazla türü ve kültür çeşidi vardır.  Çok yıllık, çalımsı ve otsu bir bitkidir. Çiçek kurulu şemsiye formundadır. Tohumla ve çelikle üretilir. 

Süs bitkisi olarak yetiştirilen diğer türleri şunlardır.

- Sakız sardunya ( Pelargonium peltatum ):  Sürünücü, sarkıcı bir sardunya türdür. Kırmızı, pembe ve siyah renkli çiçek açan çeşitleri vardır.

- Itır ( Pelargonium graveolens ):  Sardunya cinsindendir, yaprakları keskin  kokuludur. 

- Ceylangözü ya da canan ( Pelargonium x domesticum ): Melez, çalımsı bir türdür. Çiçekleri pembe, mor ya da kırmızı renkli olup genellikle beneklidir. 

Ayrıca bodur ve  yer örtücü  çeşitleri  vardır. Ülkemizde doğal olarak yetişen bir bitki olan  solucan otu ( Pelargonium endlicherianum ), yabani bir sardunya türüdür.  

Eski evlerin pencerelerini süsleyen sardunya çiçekleri
( Yörük Köyü / Safranbolu )

Şehirlerin yoksul mahallelerinde, köylerde pencere önlerinde ve yol kenarlarında eski kaplara, teneke kutulara dikilmiş  sardunya çiçekleri  görürsünüz. Evlerinin güzel görünmesini isteyen, çiçekleri seven bu  dar gelirli aileler  fazla bakım istemeyen, yetiştirilmesi kolay olan sardunya çiçekleri diker. Bu nedenle  sardunya 'fakir çiçeği' olarak  kabul edilir.

Bilindiği gibi İtalya'nın Akdeniz'de Sardunya (Sardinya ) adında bir  adası vardır. Akdeniz iklimi ile uyumlu bir çiçek olan 'sardunya' adının  bu adadan  mı geliyor? sorusu aklagelir.  Tarihçi Murat Belge, 'Sardunya' başlıklı bir  yazısında bu adanın adı ile bu çiçek arasında bir ilişki olmadığını, zira burada çiçeğin adının 'ceraniya /geranium' olduğunu söyliyor. 

'Sardunya' kelimesi  İtalyancadan ( sardonia kelimesinden  ) dilimize geçmiştir. Bilimsel adı olan 'Pelargonium', Yunanca leylek demek olan palergos sözcüğünden gelmektedir. ( Çiçek tohumları leylek kafasına benzediği için.)

Sardunya ( pelargonium ), ayn zamanda tıbbi bir bitkidir. Ekolojik yaşam uzmanı 'Erkan Şamcı', sardunyanın sinir sistemini gevşettiğini ve insanı mutlu ettiğini, uykusuzluğu iyi geldiğini, sivrisinekleri kovduğunu söylüyor. Ayrıca yaprak ve gövdesi yenebilir. 
Sardunya kokulu güzel günler dileklerimle.

Sardunya çiçeklerim, iyi seyirler sevgili çiçek severler. 

Sardunya çiçekleri ( Pelargonium x hortorum )

Itır ( Pelargonium graveolens )

Pembe çiçekli sakız sardunya ( Pelargonium peltatum )

Bahçe sardunyası ( Pelargonium  xhortorum )

Bahçe sardunyası  ( Pelargonium x hortorum )

Pembe çiçekli sardunya çiçeği 

Kırmızı sardunya çiçeği

Sardunya çiçeği

Kırmızı çiçekli sakız sardunyası ( Pelargonium peltatum )

Beyaz çiçekli sardunya

Sakız sardunyası ( Pelargonium peltatum ) 

Turuncu renkli sardunya çiçeği

Yıldız çiçekli sardunya

Alaca yapraklı sardunya ( Pelargonium catalina )

Kırmızı çiçekli sakız sardunyası
( Pelargonium peltatum )

Siyah renkli sakız  sardunya ( Pelargonium peltatum  ) 

Canan, Ceylangözü ( Pelargonium x domesticum )

( Aşağıdaki linki tıklıyarak sarunya çiçeği  ilgili diğer yazımıda okuyabilirsiniz. (;http://kadirbekci53.blogspot.com/2010/05/sardunya-ve-itir-cicegi.html..)

( Bu yayın son olarak 25. 04. 2024 tarihinde güncellenmiştir. ) 

SU KABAĞI ( Lagenaria )

Usta ellerde birer sanat eseri haline gelen  su kabakları. 

Kabak ( cucurbita ), çok fazla  türü olan, tek yıllık ve  otsu bir  bitki cinsidir.  Ancak bütün kabak türleri 'cucurbita' cinsine mensup  değildir.

Kabak türlerinin çoğu besin için yetiştirilir, meyveleri lifli bir bitkidir. Su kabağı gibi bazı kabak cinsleri ise, eskiden beri daha başka  amaçlarla kullanmak için yetiştirilmiştir. 

Su kabağı ( Lagenaria siceraria ), kabakgiller ( cucurbitaceae ) familyasından tek yıllık, 9 m. kadar büyüyen, sarılıcı  bir bitkidir.  Bu nedenle asma kabağı da denir. Ayrıca şişe kabağı, testi kabağı, susak da denir. Çiçekleri beyaz renklidir, erkek ve dişi çiçek ayrı olup ayni bitki üzerinde bulunur.   Anavatanı Asya veya Afrika kıtasıdır. 
Çok fazla form, renk ve büyüklükte olan çeşitleri vardır.  Genel olarak sap kısımları dar, alt kısmı şişman olur. 

Su kabağı nemli, geçirimli,  kumlu toprakları  ve güneşli yerleri sever, gölgeyi sevmez. 

Su kabağı, eskiden beri  eşya olarak kullanmak amacı ile yetiştirilmiştir. Daha çok  testi ( susak ), saklama kabı olarak kullanılırmıştır. Adı da buradan gelmektedir. Ayrıca taze iken yenir.   
Günümüzde ise lamba, heykel, müzik aletleri yapımında kullanılmaktadır. Kabak kemane, su kabağından yapılan bir sazdır.

Çocukluğumda su kabağı  daha çok pınarlardan su içmek ya da bir kaba su doldurmak için,  maşrapa olarak kullanılırdı. Şişman kısmından büyük  bir delik açılan bu kabaklara  "susak" denirdi. Daha eskiden ise, ölü yıkamada kullanılırmış.
30  yıl  önce Alanya Kalesi'nden aldığımız, üzerine kedi motifi olan su kabağı hala vitrinimizi süslüyor. 

Bu yıl ektiğim kabak  tohumların içine  bir de su kabağı karışmış, çiçek açınca farkettik. Şimdiden beş tane meyve verdi, çiçek açmaya ise  devam ediyor.

Su kabağı ile ilgili bilinmesi gereken önemli bir husus da şudur. Su kabağını koparmak için bitkinin tamamen  kurumasını beklemek gerekmektedir. Aksi halde, erken toplanan su kabakları çürümektedir, bilginiz olsun.

Süs kabaklarının çoğu ise, balkabağı türlerinin  ( curcubita maschata ya da curcubita maxima ) melez ve varyeteleridir.
                                        KABAK TADI VERDİ

Konu  kabak olunca, aklıma sıkça kullandığımız 'kabak tadı verdi ' deyim geldi. Hoşumuza gitmeyen, bıktıran, bir kaç kez tekrarlanan konuşmalar için kullandığımız bu deyim bakın nasıl ortaya çıkmış.

Su kabaklarının yiyecek kabı olarak kullanıldığı eski zamanlarda, kabağın tadı içine konan besine karışır ve  tadını bozarmış. Bu nedenle insanlar sevmeden kabak tadı olan bu yiyecekleri yemek zorunda kalırmış. Daha sonraları ise  bu söz sevilmeyen, tekrarlanan konuşmalar için de kullanılmaya başlanmıştır.

Neyse, ben de konuyu daha fazla uzatarak  kabak tadı vermeden sizleri değişik su kabağı fotoğrafları ile  baş başa bırakıyorum. İyi seyirler.

Alacalı su kabağı

Uzun su kabağı

Su kabağı

Su kabağı çiçeği.

Su kabakları

Beyaz su kabakları

Bunlarda yeşil su kabakları

Su kabağı ( lagenaria siceraria )

Su kabaklarından yapılmış süs eşyaları.

Su kabaklarından yapılmış süs eşyaları satan bir dükkan / Bursa

KOZMOS ÇİÇEKLERİ ( Cosmos )

Kozmos çiçeği ( Cosmos bipinnatus )

Kozmoz ya da kozmos çiçeği, papatyagiller  ( Asteraceae ) familyasından tek yıllık ve otsu bir bitki cinsinin ortak adıdır.  Anavatanı  Amerika kıtasıdır. Yetiştirildiği bazı ülkelerde doğallaşmıştır. Çiçek başları küre şeklinde olup dünyaya benzer. 

Kozmos ( cosmos ), eki yunanca dünya anlamına gelir. Türkce olarak da cins adı ( cosmos / kozmos ) kullanılır. 

Kozmos çiçeklerinin  ilkbaharda ekilen tohumları,  yazın çiçek açmaya başlar ve  kışa kadar devam eder.
Bol güneş isterler,  kuraklığa oldukça dayanıklılar, toprak konusunda ise fazla seçici değildirler. Kumlu ve kuru toprakları severler. Kelebekleri ve kuşları kendine çeker. 

Kozmosların süs bitkisi olarak yetiştirilen başlıca iki türü vardır.

- Meksika papatyası / Meksika  yıldızı  ( Cosmos bipinnatus ) :
Cosmos bipinnatus'un  çiçekleri papatyaya benzer.  Bu nedenle  'Meksika papatyası',  'Meksika yıldızı' da denir.  Yaprakları  arapsaçına benzer.
Beyaz, pembe, kırmızı ve mor renklerde çiçekler açan çok fazla çeşidi vardır. Bazı çeşitlerinin çiçekleri katmerlidir. 

Kozmos çiçeği / Meksika papatyası ( Cosmos bipinnatus )

Beyaz renkli kozmos çiçeği

Bir adı da meksika yıldızı olan beyaz kozmos çiçekleri

Kozmos çiçeği ve kırlangıçkuyruk kelebeği 

Beyaz ve pembe çiçekli kozmos çiçekleri
( Cosmos bipinnatus )

Bir adı da meksika papatyası olan kosmoz çiçekleri.

Beyaz kozmos / kozmoz çiçekleri

Kozmos çiçeği ( Cosmos bipinnatus )

- Sülfür kozmos /  Sarı kozmos / Altın kozmos ( Cosmos  sulphureus ) :
Bu türden olan  kozmos çiçekleri   turuncu ve sarı renkli çiçek açar.   Bu nedenle bunlara; sülfür kozmos,  altın kozmos, sarı kozmos denir.  Cozmos sulphureusun'un çiçeksiz hali kadife çiçeğine (tagetes) benzer. Boyları 2 m.  kadar uzar. 

Kozmos çiçekleri tohumla ürer. Fazla bakım istemezler.

Arı ve sülfür  kozmos çiçeği

Sarı kozmos / Sülfür kozmos  ( Cozmos sulphureus )

Bir adı da 'altın kosmos' olan 'Cosmos sulphureus'

KAHKAHA ÇİÇEĞİ ( İpomoea )

Kahkaha çiçeği ( İpomoea purpurea )

Bir çiçek düşünün ki, görenler kendilerini kahkaha atmaktan alamıyor.  Üstelik bu ülkede  kahkaha atmayı bırak, gülmek bile yasak.  Mavi Kahkaha Çiçeği (Hasan Latif Sarıyürek ) adlı bir masal kitabından söz ediyorum. 

Masal kitapları, çocukların sağlıklı bir kişilik sahibi olmasında önemli bir rol oynar, hayal gücleri gelişir ve yaratıcı olurlar. Bir taraftan eğlenirken farkına varmadan doğayı, bitkileri, hayvanları tanıyarak severler ve  korurlar.
'Mavi Kahkaha Çiçeği' bu bakımdan çok  güzel bir kitaptır. Keşke çocuklarımıza doğayı, insanları, hayvanları sevdirtecek bunun gibi daha çok kitaplar yazılsa. 

Gelin, şimdi de bu güzel masal kitabına  adını  veren  kahkaha çiçeğini tanıyalım. 

Kahkaha çiçeği ( ipomoea ), tarlasarmaşığıgiller ( convolvulaceae ) familyasından tek ya da çok  yıllık otlar ile çalı ve ağaçlardan oluşan  bir  bitki cinsidir. 
Tropikal ve ılıman  iklimlerde yetir, 500 kadar  türü vardır. Bunlardan, yurdumuzda doğallaşma eğiliminde olan 'İpomoea purpurea', tek yıllık, sarmaşık formlu bir süs bitkisidir. Bir çok kültür çeşiti vardır. Anavatanı Meksika ve Orta Amerika'dır. Süs bitkisi olarak yetiştirildiği bir çok ülkede doğallaşmıştır. Hatta bazı ülkelerde istilacı otlar arasında yer alır.

 İpomoea tricolor, ayni cinsten, çiçekleri  üç renkli başka bir kahkaha çiçeği türüdür. Anavatanı Meksika'dir. Bu nedenle Meksika gündüz  sefası da denir. Çiçekleri trompet şeklinde,  genellikle mavi renkli olup ortası beyazdır. değişik renklerde çiçek açan çok fazla kültür çeşidi vardır. Kısa ömürlü bir bitkidir.   

Kahkaha çiçeği ( ipomoea ), Akşamsefası 'nin aksine  gündüz, sabah çiçek açar ve öğlen olmadan da  kapanır. Bu nedenle  'gündüzsefası' adı ile de bilinir. Boru / trompet  şeklindeki çiçekleri ağırlıklı olarak  mavi renklidir, pembe, mor ve beyaz  renkli olan çok fazla çeşidi vardır. Her gün yeni tomurcuklardan çiçek açar, kapanan çiçeklerini bir daha açmaz. Yaprakları kalp şeklinde olup almaşık dizilidir. Tohumları zehirlidir. 

Kahkaha çiçeği hızlı büyür ( 3 m. kadar ), destek gerekir, fazla  bakım istemez. Çoğu zaman bir kez dikilince, dökülen tohumlarından kendiliğinden biter. Bahçelerin  kötü görünen yerlerini kaplayarak hoş bir  görüntü verir. İstenirse saksıda da yetiştirilir.  

Kahkaha çiçeği güneşli ve yarı gölge  yerleri ve humusça zengin nemli toprakları  sever. Soğuktan hoşlanmaz, fazla sulanırsa çiçek açmayı unutup bol bol yaprak verir. Tohumdan üretilir.

Kahkaha çiçekleri ( İpomoea )

Kahkaha çiçeği ( İpomoea )  ve tohum kapsülü. 

Kahkaha çiçeği ( İpomoea purpurea ) 

Mavi kahkaha çiçeği / bahçemden  ( İpomoea purpurea ) 

Bir adı da gündüz sefası olan kahkaha çiçeği
( İpomoea purpurea )

Kahkaha çiçeği ( İpomoea purpurea )

Kahkaha çiçeği ( İpomoea purpurea ) 

Üç renkli kahkaha çiçeği ( İpomoea tricolor )

Üç renkli kahkaha çiçeği ( İpomoea tricolor )

Üç renkli kahkaha çiçeği ( İpomoea tricolor )

Üç renkli kahkaha çiçeği ( İpomoea tricolor )

Üç renkli kahkaha çiçeği ( İpomoea tricolor )

( Bu yayın 27. 09. 2023 tarihinde güncellenmiştir )

UNUTMABENİ ÇİÇEĞİ VE BİR HİKAYE ( Aliş İle Ayşe )

Unutmabeni çiçeği (  myosotis sp )
Goate, bu çiçek için; 'En canlı çiçek,zarifin en zarifi.' demiştir

Unutmabeni ( myosotis ), hodangiller ( boraginaceae )   familyasından mavi çiçekli otsu bir bitki türüdür. Latince adının anlamı fare kulağıdır.
İlkbaharda kırlarda  mavi renkli, yıldız şeklinde, ortası sarı renkli küçük çiçekler açarlar. Azda olsa beyaz ve pembe çiçek açan çeşitlerine de rastlanmaktadır. Bazı türleri ( Myosotis scorpioides ) kültür bitkisi olaraktan da yetiştirilmektedir. Bunların çiçekleri daha  gösterişlidir.
Bazı yörelerimizde bu çiçeğe, Kuşgözü, Boncuk çiçeği de denir. Dökülen tohumlarından kendi biter. Sulak yerleri sever.

Bu çiçeğin bir çok ülkede ki adı  bizdeki gibi untmabeni'dir. Bu durum adı ile ilgili  çeşitli aşk hikayelerinin ortaya çıkmasına neden olmuştur. Bu nedenle unutmabeni çiçeğine 'aşk çiçeği' de denir.

                                             ALİŞ İLE AYŞE ( Hikaye )

Bir zamanlar Anadolunun bir  köyünde  birbirini çok seven iki genç yaşarmış. Ayşe ve Aliş adındaki  bu sevgililer gizli gizli buluşup, evlilik hayalleri kurarlarmış. Aliş, askere çağrılınca, iki sevgili vedalaşmak için son kez buluşurlar.
Aliş topladığı mavi  kır çiçeklerini Ayşe'nın saçlarına takar. Ayşe'de, Onu hiç unutmayacağını, bu çiçekleri de gelinceye kadar saçlarına takmaya devam edeceğine söz verir.

Ancak bir zaman sonra köye kara bir haber gelir. Aliş, askerde ölmüştür. Ayşe derdini kimselere söyleyemez, üzüntüsünden hasta olur.  Saçlarına Aliş'inin taktığı mavi  kır çiçeklerinden takmaya devam eder.
Ailesi onu mutlu etmek için evlendirir, ama o Aliş'ini bir türlü unutamaz.

Aliş, aslında ölmemiş yanlışlıkla öldüğü bildirilmiştir. Köyüne döndüğünde; Ayşe'nin evlendiğini duyunca, üzüntüsünden köyü terk etmeye karar verir.

Aliş, sevgilisi ile vedalaştığı yere gelince, Ayşe'nin de de onu beklediğini görür. İki eski sevgili  konuşmadan öylece birbirlerine bakarlar.
Aliş; Bakışları ile, 'sözün de durmadın' der gibidir.
Ayşe, bir süre sonra koşmaya başlar, savrulan saçlarındaki kır çiçekleri yerlere dökülür.
Aliş, sevgilisinin arkasından koşar ama yetişemez. Kendini  uçurumdan aşağı  atan Ayşe'nin sesi vadide yankılanır. 'UNUTMABENİ...!'

İşte bu hüzünlü aşk hikayesinden sonra bu güzel kır çiçeğinin adı 'Unutmabeni' kalır.

A. Kadir Bekçi