MEKSİKA PETUNYASI ( Ruelya )

Meksika petunyası ( Ruellia brittonia ),  genel görünümü.

Meksika petunyası ya da ruelya ( Ruellia  brittonia ),  ayıpençesigiller ( Acanthaceae ) familyasından, çoğu zaman  kışın  yaprağını  dökmeyen, yarı çalı formlu bir süs bitkisidir. Meksika ve Güney Amerika'nın ılıman iklim görülen bölgelerinde  doğal olarak yetişir. 
Cins adı ( ruellia ), Fransız botanikçi ve fizikci  Jean Ruelle ( 1474 - 1537 ) ye  itafen  verilmiştir.

Ruelya ( ruellia ), hızlı bir şekilde dikine olarak büyür, yapraklarının ucu mızrak gibi sivridir,  gövdesi boğumlu ve mor renklidir. Trompet şeklindeki çiçekleri petunya ( petunia )  çiçeğine benzer.  Bu nedenle 'ruellia brittoniana', bütün dünyada Meksika petunyası ( Mexican petunia ) denir.  Ülkemizde meksika petunyası ve  mor sağanak olarak tanınır.  Genel olarak çiçekleri mor renklidir, ayrıca pembe ve beyaz  çiçek açan bodur çeşitleri de vardır. 

Meksika petunya çiçeği  ( Ruellia brittoniana )

Çiçekleri  çok  benzemesine rağmen ruellia ve petunia akraba değildir, hatta farklı familyalara mensupturlar.   (  Petunya  ( petunia ), solanaceae  ( patlıcangiller )  familyasına mensuptur.  )

Pembe çiçekli bodur meksika petunyası 
( Ruellia brittoniana  'Rosa' )

Meksika petunyası yazın trompet şeklinde bol çiçek açar, ancak çiçeklerinin ömrü bir gün sürer. Kelebekleri kendine çeker.  Güneşli yerleri ve  humusça zengin, nemli, drenajı iyi olan  toprakları sever. Soğuğu ve çok  gölge yerleri sevmez.  Kış mevsiminin soğuk geçtiği yerlerde  toprak üstü kısmı  kesilerek malçlama yapılır. 

Meksika petunyası yetiştirilmesi son derece kolay bir çiçektir, fazla bakım istemez, sonbaharda derin bir şekilde  budanır.  Yazın bol su ister, susuz kalınca yaprakları solar. Hem bahçede, hem saksıda yetişir.   Bodur çeşitleri daha çok saksı çiçeği olarak  yetiştirilir.  Çelikle, kökten bölerek ve tohumdan çoğaltılır. Kökleri ile etrafına yayılır.

Meksika petunyası ( ruellia  ) çiçekleri.

Meksika petunyası çiçeği ( Ruellia britonia )

Meksika petunyası çiçeği ( Mexican petunia )

Meksika petunyası ( Ruellia simpleks )
kelebek ve arılarında sevdiği bir çiçektir.

Bir adı da 'mor sağanak' olan  meksika petunyası çiçeği

Pembe çiçekli bodur meksika petunyası 
( Ruellia brittoniana  'Rosa' )

Bir ası da mor sağanak olan meksika petunyası 
( Ruellia brittoniana ) 

( Bu yayın son olarak 05. 06. 2023 tarihinde güncellenmiştir.  ) 

ALACALI SÜTLEĞEN VE ATATÜRK ÇİÇEĞİ

Bugün tanıtacağım çiçeklerin ( Alacalı sütleğen ve Atatürk çiçeği ) ortak yanı, sütleğengiller / eforbiya ( Euphorbiaceae ) familyasından olmalarıdır.  Sütleğengiller familyası, bitkiler aleminde çoğu otsu olmak üzere 240 cins ve 6000 türle temsil edilmektedir ( vikipedi ). Bunlardan  bazıları, ayni zamanda  süs bitkisi olarak yetiştirilmektedir. Hepside beyaz, sütsü ( lateks ) bir sıvı taşır, bazıları türleri sukkulenttir, kaktüse ( cactus ) türlerine benzer. 

                                        ALACALI  SÜTLEĞEN ( Üçüz Çiçeği )

Bir adı da üçüz çiçeği olan alacalı sütleğen  ( euphorbia marginata ), sütleğengiller ( euphorbiaceae ) familyasından, tek yıllık ve  otsu bir bitki türüdür.  Anavatanı Kuzey Amerika'dır.

Alacalı sütleğen çiçeği oldukça gösterişli ve dekoratif bir bitkidir. Yapraklarının  kenarları oya gibi beyazdır. Bitki bu haliyle,  uzaktan bakılınca  üzerine kar yağmış gibi görünmektedir. İngilizce adı 'Dağ üzerinde kar'  anlamına gelir. 

Alacalı sütleğen, çiçek açmadan önce yeşil yapraklı bir bitkidir. Çiçek açmaya başlayınca yeşil-beyaz, alacalı yaprakçıklar ortaya çıkar. Brakte ( çiçek sapı yaprağı )  adı verilen bu yaprakcıklar, bitkinin  değişime uğramış çanak yapraklarıdır.
Çok değişik şekil ve renklerde oluşabilen bu tür yaprakçıklar, taç yaprağı gibi tozlayıcılarını ( böcekleri )  cezbetmeye yarar.
Dalların uçlarında  açan esas  çiçekler ise, beyaz,  küçük ve gösterişsizdir. 

Sütleğen cinsi ( euphorbia ) bitkiler beyaz bir özsuyu salgılarlar. Genel olarak "süt" denilen bu sıvı zehirli kabul edilmektedir. Bu nedenle alacalı sütleğen çiçeği  ile fazla temas etmemek gerekmektedir, bazı kişilerde alerji yapabilir.
Alacalı sütleğen çiçeği, belli bir yüksekliğe ulaşınca fıstık çamı gibi  bir taç oluşturur ve  dalları  üçe ayrılarak büyür. Yine,  tohum kapsülleri üç odacıklıdır. Bu nedenle, bu çiçeğin bir adı da  'üçüz çiçeği'  dir.

Alacalı sütleğen çiçeği,  güneşli ya da yarı gölge yerleri sever. Toprak bakımından secici değildir, hatta verimsiz topraklarda daha çok çiçek açmaktadır. Fazla sulama ve gübre ise  çiçeklenmesini olumsuz etkiler. Kuraklığa  dayanıklı bir bitkidir, fazla bakım istemez. Hem bahçe, hem de saksı çiçeği olarak yetiştirilir. Kesme çiçek olarak da kullanılır.  Uzun ömürlü olması için ise,  kesilen sapların ucu sıcak  suya sokulur veya yakılır. 

Üçüz çiçeği  ya da alacalı sütleğen tohumdan yetiştirilir, çoğu zaman bir önceki yıl yere  düşen  tohumlarından kendiliğinden biter.  

Alacalı sütleğen çiçeğinin genel görünümü.

Üçüz çiçeği ( euphorbia marginata )

Brakte adı verilen bu yaprakçıklar aslında bitkinin değişime uğramış
 çanak yapraklarıdır.

Alacalı sütleğen bitkisinin çiçeği

Alacalı sütleğenin olgunlaşmış  tohum kapsülleri

                                                ATATÜRK ÇİÇEĞİ / PONSETYA 

Atatürk çiçeği / Ponsetya ( Euphorbia pulcherrima )
 

Ülkemizde, hatta bütün dünyada  Atatürk çiçeği olarak da  tanınan ponsetya (poinsettia ), çok yıllık, yarı çalımsı, kışın da yapraklarını dökmeyen bir bitkidir. Yukarıda da belirtiğim gibi,  üçüz çiçeği gibi, sütleğengiller familyasındandır.  Anavatanı  Meksika ve Orta Amerika ülkeleridir.

Pembe  Atatürk çiçeği

Bitkiye Ponsetya ( Poinsettia ) adı, ABD'li bitki bilimci Joel Roberts Poinsett'e izafeten verilmiştir. Ayrıca 'meksika alev yaprağı', 'istakoz bitki' olarak da bilinir.  
Türkiye'de yetiştirilmesi ve tanınması Mustafa Kemal Atatür sayesinde olduğu için, bitki bilimcilerden gelen öneri üzerine  'Atatürk çiçeği' denmiştir. Botanik  adı  'Euphorbia pulcherrima' dır.

Atatürk çiçeğinin normal yaprakları yeşil renklidir. Çiçek sanılan brakteler ( çiçek sapı yaprakcığı ) kırmızı renkte ve gösterişlidir. Ayrıca  pembe, beyaz ve alacalı  renklerde olan çeşitleride vardır.  Bitkinin asıl çiçeği ise,  sarı renkli olup küçük ve gösterişsizdir.

Kırmızı Atatürk çiçeği ( Euphorbia pulcherrima )

Atatürk çiçeği kısa gün çiçeğidir, yani kışın çiçek açar. Daha erken çiçek açtırmak için ise, günde en az 14 saat  siyah bir poşet içinde tutulması gerekmektedir. Bu nedenle, seralarda renkli yaprakları açıncaya kadar, günün büyük bir kısmı üzeri ışık almayacak şekilde kapatılarak tutulmaktadır.
Yaza doğru havaların ısınmasıyla birlikte brekte yaprakları  bozulduğundan,  budama yapılarak bitkinin yeni filizler vermesi sağlanır.

Pembe  Atatürk çiçeği ( Euphorbia pulcherrima ).

Atatürk çiçeği aydınlık yerleri sever, direk güneş alan  yerlerden ise  uzak tutulmalıdır. Fazla sıcaktan  ve soğuktan ise olumsuz etkilenir, serin yerlerde tutulmalıdır. Toprak bakımından ise,  humuslu, geçirimli ve hafif nemli toprakları sever.
Ponsetya,  tohumla, çelikle ve kökten ayırma ile üretilir.

Atatürk çiçeği ya da Ponsetya.

Pembe  Atatürk çiçeği ve kediler. 

VANİLYA KOKULU BİR ÇİÇEK. & HELİOTROPE

Heliotrope, Kediotu ya da  Yalancı vanlya çiçeği
( Heliotropium arborescens ya da Heliotropium peruvianum )

Heliotropium arborescens'a, çiçekleri vanilya gibi koktuğu için yurdumuzda yalancı vanilya çiçeği ya da bahçe vanilyası denmektedir. Ayrıca cins adından dolayı kısaca  heliotrope denir. Dünyada ise kediotu olarak tanınır ( Yurdumuzda doğal olarak yetişen kediotu / valerina  türleri  ile hiçbir alakası yoktur ). Cins adının anlamından  dolayı ise  ( eski yunanca heliotropium  'güneşe dönük' anlamına gelir ) güneşçiçeği denir.   Anavatanı Peru'dur. Yetiştirilmesi  kolaydır, fazla bakım istemez. 

Heliotropium arborescens, çok yıllık bir sarmaşık olan ve meyvelerinden 'vanilin' adı verilen baharat  elde edilen vanilya bitkisiyle ( Vanilla planifolia ) karıştırmamak gerekir ( Bu arada, vanilla bitkisinden  elde edilen doğal vanilya çok pahalı olduğundan piyasada satılan  ürünlerin çoğunun  yapay ve sentetik olduğunu belirteyim.). Kısaca bu bitkiye çiçekleri  vanilya gibi koktuuğu için, 'yalancı vanilya' ya da 'bahçe vanilyası' denmektedir. Gerçek vanilya bitkisi ile hiç bir ilgisi yoktur. 

Yukarıda da belirttiğim gibi bilimsel adı 'Heliotropium arborescens' ya da  'Heliotropium peruvianum' olan yalancı vanilya çiçeği,  hodangiller ( boraginaceceae ) familyasının  'heliotropium' cinsinden, çok yıllık, herdem yeşil, çalımsı bir bitkidir. Sıcak ve ılıman iklimlerde yetişmektedir. Çok yıllık olmasına rağmen ülemizde daha çok mevsim çiçeği olarak, yazın yetiştirilir.  

Heliotrope daha çok saksı çiçeği  olarak  yetiştirilmektedir, yazın kümeler halinde mor renkli  çiçekler açar az da olsa beyaz, sarı ve lila renginde  çiçek açan çeşitleri de vardır. Yapaklarını dökmez,  buruşmuş gibi durur.  Bazı kültivarları uzun boyludur, bahçe çiçeği olarak yetiştirilir. 
Çiçekleri uzun ömürlü olduğu için,  kesme çiçek olarak da yetiştirilmektedir. Bitkinin solan çiçekleri kesilirse, yeniden çiçeklenir. Dikkat özellikle kedi ve köpekler için  zehirlidir.  

Yalancı vanilya çiçeği verimli, iyi drenajlı, nemli toprakları ve güneşli yerleri sever. Yazın öğle güneşinden korunmalıdır.

Heliotropium arborescens'in  bir özelliği de, ayçiçeği gibi gün içinde güneşi takip etmesidir. Bu nedenle 'Güneşçiçeği' de denir. Bir efsaneye göre;  bir su perisi  olan Clytie, güneş tanrısı Heliosa aşık olur ancak aşkı karşılıksiz kalır. Acı içindeki peri çiçeğe dönüşür ancak çiçekli hali ile bile güneşe bakar. Bitkinin ingilizce adı ise, kedi gibi güneşli yerleri sevdiği için 'kediotu' dur.

Kedi ve kediotu çiçeği
İkisi de güneşli yerleri çok seviyor.

Bir adı da kediotu olan yalancı vanilya çiçeği ve kedimiz  Sincap. 

Bir adı da güneşçiçeği olan yalancı vanilya çiçeği
( Heliotropium peruvianum ) 

Yalancı vanilya çiçeği çok yıllık olmasına rağmen, yurdumuzda genel olarak tek yıllık bir bitki  olarak  yetiştirilmektedir. Kışın soğuktan korunan yerlerde  çalılaşır. Çelikle ve tohumdan üretilir.

Not. Yurdumuzda doğal olarak yetişen, akrep kuyruğuna benzeyen beyaz çiçekli bir bitki olan bambul otu ya da  akrep otu ( Heliotropium europaeum ), yalancı vanilya çiçeği ile yakın akrabadır.  Ayni zamanda tıbbi  olan bambul otu,  eskiden böcek zehirlenmelerine karşı kullanılmıştır. 

Bambul otu /Akrep otu ( Heliotropium europaeum ) 

Yararlandığım kaynaklar. Bahçe Çiçekleri ( Nejat Ebcioğşlu ), Vikipedi 

( Bu yayın son olarak 21. 07. 2022 tarihinde güncellenmiştir. )

BALON ÇİÇEĞİ VE BALON SARMAŞIĞI

Bu yazımda, Türkce adları  birbirine benzemeyen  iki farklı   çiçek tanıtmak istiyorum. Otsu  olan bu bitkilerin  birisinin   meyve keseleri,  diğerinin  ise  çiçek tomurcukları 'balon' şeklinde  olduğu için süs bitkisi olarak yetiştirilmektedir. Çoçuklarında ilgisini çeken bu çiçekleri tanıyınca seveceğinizi umuyorum. 
Unutmayalım, yetiştirdiğimiz  her çiçek, her ağaç ayni zamanda çevremize ve doğaya  verdiğimiz değeri gösterir. Evimizi / bahçemizi  çiçeksiz, ülkemizi ağaçsız bırakmayalım. Doğa, ağaç ve çiçek varsa  güzeldir. Bitkileri tanıyalım, sevelim ve koruyalım. 

                                             BALON ÇİÇEĞİ ( Platycodon grandiflorus )

Balon çiçeği tomurcuğu ( Platycodon grandiflorus ) 

Balon çiçeği ( Platycodon grandiflorus ), çançiçeğigiller ( campanulaceae ) familyasından, çok yıllık, rizom köklü ve otsu bir süs bitkisidir. Platycodon cinsinin tek türüdür. Anavatanı Doğu Asya'dır  ( Çin, Japonya, Kore, Rusya ). Çan çiçekleri ( campanula ) ile yakın akrabadır. Hatta bir adı da 'çin çan çiçeği' dir.  

Platycodon yaz mevsimi çiçek açar, mavi renkli olan çiçekleri  yıldız ya da  düz çan şeklindedir.  Ayrıca bodur, katmerli, pembe ve beyaz çiçek açan çeşitleri de yetiştirilmiştir. Çiçek  tomurcukları balon şeklinde olup,  çok hoş görünür. Bu nedenle adına balon çiçeği denmiştir. Yapraklarının ucu mızrak gibi sivridir.

Balon çiçeğii  hem saks hem de  bahçe çiçeği olarak yetiştirilir.  Soğuğa ve sıcağa dayanıklı bir bitkidir.  Bu nedenle, yurdumuzun bütün bölgelerinde rahatlıkla yetiştirilebilir. Kışın toprak üstü kısmı  ölün bitki  baharda tekrar  filizlenir.
Balon çiçeği humus bakımından zengin, geçirimli, nemli toprakları ve aydınlık / güneşli yerleri sever.  Zehirsiz bir bitkidir,  bazı ülkelerde kök ve tomurcukları sebze olarak yeniyormuş.  Fazla bakım istemeyen, zahmetsiz bir çiçektir.  Kök parçalarından ve tohumdan üretilir.

Balon çiçekleri.

Balon çiçeği / Saksıda  ( Platycodon grandiflorus )

Balon çiçeği ( Platycodon grandiflorus )

Balon çiçeği ( Platycodon Grandiflorus )

Pembe balon çiçeği

Beyaz balon çiçeği

Balon çiçeği

Mavi balon çiçeği

Balon çiçeği ( Platycodon grandiflorus )

                            BALON SARMAŞIĞI / BALON OTU ( Cardiospermum halicacabum )

Balon sarmaşığı bitkisinin genel görünümü
( Cardiospermum  halicacabum)

Balon sarmaşığı veya balonlu otu ( Cardiospermum halicacabum ), sabunağacıgiller ( Sapindaceae ) familyasından, küçük beyaz çiçekli, bir veya iki yıllık otsu bir bitkidir. Afrika, Avustralya ve Kuzey Amerika'nın tropikal ve subtropikak iklim görülen yerlerinde  doğal olarak yetişmektedir. Kalp tohumu, japon feneri, yürek sarmaşığı gibi adlarla da bilinir.

Balon sarmaşığı ( Cardiospermum halicacabum )

 Balon sarmaşığı, oldukça dekoratif olan tohum keseleri nedeniyle bütün dünya da süs bitkisi olarak yetiştirilmektedir. Bu nedenle bir çok  ülkelerde doğallaşmıştır.  Çiçekleri küçük ve  gösterişsizdir.  Yeşil renkli tohum keseleri  daha sonra sarıya  ve turuncuya döner. İçi hava doludur vurulunca patlar, bu nedenle  çocuklar tarafından da çok sevilen eğlenceli bir çiçektir.  

Balon sarmaşığı ilaç sanayinde de kullanılmaktadır, egzamaya iyi geldiği bilinmektedir. Ayrıca  zehirsiz olup  yenilir.   

Balon sarmaşığı  tohum keselerinin  içinde üç adet  siyah renkli, üzerinde beyaz kalp deseni bulunan tohum bulunur.  Bu nedenle ünlü  İsveçli bilim adamı ve botanikci  Carl von linna  ( Asıl adı Carl Linnaeus ), bitkiye kalp tohumu anlamına gelen  'cardiospermum' adını  vermiştir. Tür adı olan 'halicacabum',  'tuz fıçısı' demektir.

Balon sarmaşığı ılıman iklimlerde yetişir, güneşli, yarı gölge yerleri ve  nemli toprakları sever, kuraklığa dayanıklıdır. Çok yıllık bir bitki  olmasına rağmen, ülkemizde tek yıllık olarak yetiştirilir.  Oldukça arsız ve yayılıcı  bir bitkidir. Dökülen tohumlarından kendiliğinden biter, hiç bir bakım istemez.

Balon sarmaşığı ya da balon otu bitkisi.

Bir adı da japon feneri olan balon sarmaşığı

Balon sarmaşığı çiçeği ve tohum kesesi.

Balonlu sarmaşık ( cardiospermum halicacabum )

Balon sarmaşığının küre şeklindeki  tohumları beyaz kalp desenlidir.

Balon sarmaşığı veya balon otu ( Cardiospermum halicacabum )

Yararlandığım kaynaklar:  Wikipedia

. ( Bu yayın son olarak 25 09. 2022 tarihinde güncellenmiştir. ) 

YAPRAK GÜZELİ ÇİÇEĞİ ( Kolyoz )

Bir adı da yaprak güzeli olan kolyoz ( Plectranthus scutellarioides ya da  coleus blumei  ) çiçeği

Kolyoz ( coleus ) ya da kolyos, ballıbabagiller ( lamiaceae )  familyasından,  yaz - kış yapraklı, çok yıllık ve  otsu bir  bitki türüdür.  Halk arasında daha çok 'Yaprak güzeli' denmektedir. Diğer adları 'Koleus', 'Solenostemon', Boyalı ısırgan otu', ve  'Yaprağı güzel' dir.

Kolyoz ( coleus ), renkli ve desenli yaprakları nedeniyle  süs bitkisi olarak yetiştirilmektedir. 120 kadar türü vardır.  Çiçekleri güzel değildir.  Anavatanı Asya ve Afrika kıtasının tropikal bölgeleridir. Sıcak ve ılıman iklimlerde  yerlerde yetişen bir bitkidir.
Kolyoz, ayni zamanda uskumrugiller familyasından  bir balığın da  adıdır.

Kolyoz çiçeğinin botanik adı 'Plectranthus scutellarioides' ya da  'Solenostemon scutellarioides' dir.  Coleus blumei de denmektedir.
Yaprak güzeli çiçeğinin  yaprakları, iki zıt renkli ve  desenlidir. Bazı çeşitlerinin yaprak biçimleri de  ilginçtir. Susuz  ve gölgede kaldığında yaprakları dökülür.
Güneş bu bitki için çok önemlidir, yapraklarının rengi güneşe  göre renk değiştirir.  Gölge yerlerde yaprakların rengi yeşile döner ve güzelliğini  kaybeder.

Yaprak güzeli çiçeği fazla bakım istemeyen bir çiçektir. Buna rağmen yetiştirenlerin özellikle şu iki hususa   dikkat etmesinde yarar vardır.
- Kolyoz çiçeği, direk güneşi ve gölge yerleri  sevmez, yarı gölge yerler bu çiçek için daha uygundur. Öğlen güneşi  yapraklarına zarar verir. Yazın yapraklarına sık sık su serpilmelidir.
- İkinci husus ise;  Tohum almak dışında  çiçek açmasına izin vermemek gerekmektedir.  Zaten  sürgünlerinin ucunda açan,  mavi renkli  çiçekleri güzel değildir. Bunlar bitkiye zarar vermeden bir makasla kesilmelidir. Bu şekilde gençleşen bitki daha çok  dallanarak yeni  yapraklar açmaya başlar.  Aksi takdirde bitkinin yapraklar küçülür, güzelliğini kaybeder ve ölür. Bu arada, kesilen  dallardan yeni bitkiler de üretebilirsiniz.

Yaprak güzeli, çok yıllık bir bitki olmasına rağmen, bahçeye dikilmişse  mevsim çiçeği  muamelesi yapılır. Sonbaharda havaların serinlemesiyle,  bitki sökülerek kaldırılır. İç mekanlarda olanlar bir kaç yıl yaşayabilir. İlkbaharda derin budama yapılmalıdır. Sıcağı,  güneşi ve suyu  seven kolyoz çiçeği  soğuğa karşı son derece hassastır. Toprak bakımından ise fazla seçici değildir, humuslu ve geçirimli  toprakları sever.

Yaprak güzeli, tohumdan yada gövde çeliği ile üretilir. Özellikle çelikle üretmek çok kolay ve çabukdur.  Kesilen dal suya konarak ya da doğrudan toprağa dikilerek çoğaltılır.

Yaprak güzeli ( coleus / solenostemon )  çiçekleri.

Yaprak güzeli çiçeği.  ( Plectranthus scutellarioides )

Kolyoz ya da kolyos çiçeği. Nam-ı diğer yaprak güzeli.

Bir adı da yaprak güzeli olan kolyoz çiçeği

Yaprak güzeli ( Solenostemon scutellarioides / Plectranthus scutellarioides  )

Solenostemon / Yaprak güzeli çiçeği 

Yaprak güzeli ve  çiçeği 

( Bu yayın son olarak  20. 06. 2020  tarihinde güncellenmiştir. )

TUHAF BİR BİTKİ / YER NARI

Yer narı ( Cytinus hypocistis )

Bugün sizlere  ormanda rastladığım tuhaf bir bitkiden, yer narı'ndan  söz etmek istiyorum. Nitekim, bu bitki bildiğimiz normal bitkilere pek benzemiyor.  İnsan ilk defa görünce ne olduğuna karar veremiyor. Yurdumuzun her yerinde yetişmediği için de, halk arasında çok fazla tanınıp bilinmiyor. 

Daha önce yer narı adını duymuştum ama, nasıl bir bitki olduğu  konusunda hiç bir bilgim yoktu. Bu yıl piknik yapmak  için gittiğimiz Kavakdere Barajı'nın ( Seferihisar )  kıyısında,  ormanda gezerken çalılıkların  arasında görünce bir tür mantar bulduğumu  sandım. Ancak araştırınca  mantar olmadığını, bitki olduğunu anladım. 

Meğer mantar sandığım bu tuhaf şey, daha önce adını duyduğum ama görmediğm  yer narı imiş. Gelin şimdi de  bu bu tuhaf bitkiyi  tanımaya çalışalım. Belimi olur bir gün sizinde karşınıza çıkabilir, tanımakta yarar var. 

Botanik adı Cytinus hypocistis olan yer narı, cytinaceae ( yernarıgiller )  familyasından, çok yıllık, otsu ve  asalak bir bitkidir.  Laden ( cistus ) türü bitkilerin  köklerinde yetişmektedir. Yaprakları etli, pulsu olup sarımsı ya da kırmızı renklidir. Çiçek kurulu çok çiçekli olup beyaz, sarı ya da pembe renklidir.   Besinini konakcısından temin eder (klorofilsiz ). Gövdesi kısa olup büyük  kısmı toprak  altındadır, yaprağı gibi etlidir. Bitkinin cins adı ( cytinus )  nar çiçeği demektir. Çiçeği nar çiçeğine benzediğini işaret  eder. 

Yernarı cinsinin yurdumuzda  sadece bir  türü  ( Cytinus hypocistis subsp. orientalis  ) yetişmektedir.
Bazı yörelerimizde Gelin parmağı, İnek memesi, Kızılcık, Saya, Balcık, Ballıca vb. gibi adlarlada bilinir.

Yer narı,  yurdumuzda  başta  Antalya, Muğla, Aydın, İzmir, Bursa, İstanbul olmak üzere geniş bir alanında  görülmektedir.   Daha çok fundalık ve kızılçam ormanlarında, çalılık yerlerde yetişmektedir.
Bu bitkiyi  sadece çiçek açtığı aylarda  ( mart-haziran ) görmek mümkündür, diğer zamanlarda konakçısının köklerinde saklanmaktadır.

Yer narı  sıkıldığında içinden  bir sıvı çıkmaktadır. Bal gibi tatlı olan bu madde zehirsiz olup yenir.  Bir adının da  'ballık' olması bundan olsa gerek. Ayrıca ilaç sanayinde hammadde olarak da  kullanılıyormuş.
Dolaştığım bazı bitki  formlarında, eskiden  kızartılarak  yendiği ve tutkal yapımında kullanıldığından söz eden yorumlara rastladım. Ne kadar doğu bilmiyorum.
Tohumdan ürüyen bu bitkinin  tozlaşması  ise karıncalar tarafından yapılmaktadır. 

Benim yer narı hakkında edindiğim bilgiler özetle bu bu şekilde, umarım yararlı olmuştur.


( Kaynaklar; 1 - Türkiye Bitkiler Sözlüğü / Prof.Dr.Ertan Tuzluca )
2 - İstanbul'un Doğal Bitkileri ( Prof. Dr. Ünal Akkemik )

( Not. Bu yayın son olarak 25. 04. 2021 tarihinde güncellenmiştir. )

Yer narı ( çiçek açmış hali  )

Yer narı ( henüz çiçek açmamış hali   )

Yer narı  bitkisine  konakçılık yapan laden gülü / pamuk otu 
( Cistus creticus  )

Kavakdere Barajı, Seferihisar / İzmir.