TELGRAF ÇİÇEKLERİ ( Tradescantia )

Mor telgraf çiçeği ( Tradescantia pallida 'purpurea'  ) 

Commelinaceae ( telgrafçiçeğigiller ) familyasının  'tradescantia' cinsini  oluştuan bitkilerine,  yurdumuzda genel olarak telgraf çiçeği denir.  Anavatanı Güney Amerika kıtası olan bu bitkilerin  85  kadar türü bulunmaktadır. Bunlardan bazı türleri, bütün dünyada  süs bitkisi olarak yetiştirilmektedir.  

Bu bitkilere tradescantia' adı ( cins adı ) , İngiliz botanikçi John.Tradescant Elder'e izafeten verilmiştir.

Telgraf çiçekleri ( tradescantia ) otsu, şok yıllık, herdem yeşil, genel olarak boğumlu, sarkık ya da dik  dallı ve etli yapraklıdır. Çiçekleri üç taç yapraklı olup,  kısa ömürlüdür.  Bazı türlerinin yaprakları renkli, tüylü ve alacalıdır, hızlı büyürler. 

Telgraf çiçekleri sıcak ve ılıman  iklimlerde yetişir, geçirimli, humusça zengin ve  nemli toprakları sever. Yazın direk öğlen güneşine karşı, kışın ise  soğuğa karşı duyarlıdır.
Çiçekleri türlerine göre  beyaz, pembe, mavi  ve mor renkli olur. Sabah açan çiçekleri öğlene doğru kapanır. Kapalı ve yağışlı  havalarda  tüm gün açık olur.

Bazı telgraf çiçeği türleri, yaprakları güzel olduğu için yetiştirilmektedir. Yer örtücü olarak ve saksı çiçeği olarak yetiştirilir ( Bazı türleri  asma saksılarda çok güzel durur. ). 
Kırılgan olan yapraklarının ve gövdesinin içinde; yapışkan, billursu  ve allerjik  bir sıvı bulunur.

Telgraf  çiçeklerinin  yetiştirilmesi ve üretilmesi son derece kolaydır. Bazı türleri yere düşün dallarından bile  köklenebilir. Çelikle, kökten ayırma ile  ve tohumdan üretilirler.

                                               TELGRAF ÇİÇEĞİ TÜRLERİ

- Tradescantia  pallida 'purpurea': ( Mor telgraf çiçeği, Mor kalp , Örümcek zambak )

Mor kalp çiçeği ( Tradescantia pallida )
Yaprak ve gövdesi 

Mor telgraf çiçeği

Mor telgraf çiçeğinin yaprakları ve gövdesi mor renkli sukulent bir bitkidir. Dalları dik veya sarkıktır, kolay kırılır. Dalların ucunda açık pembe renkli çiçek açar. Yer örtücü ve saksı çiçeği olarak idealdir. Asma saksılarda çok güzel durur. Güneşli yerlerde  yapraklarının rengi çok daha koyu ve güzel olur. Fazla gölgede güzelliğini kaybeder.

- Tradescantia sillamontana : ( Tüylü telgraf çiçeği, Yünlü telgraf çiçeği )

Tüylü telgraf çiçeğinin ( Tradescantia sillamontana )
 Genel görünümü

Tüylü ya da yünlü telgraf çiçekleri

Oval yapraklarının üzeri beyaz / gri  tüylerle kaplıdır. Bu özelliği ile diğer türlerden ayrılır. Çiçekleri pembe renklidir ve yaprakların koltuklarından çıkarlar. Direk güneş yapraklarına zarar verir.Yarı gölge yerleri sever.

- Tradescantia virginiana : ( Örümcek zambak, Mavi çiçekli telgraf çiçeği, Karasevda çiçeği  )

Bahçe telgraf çiçeğinin ( T.virginiana )
 Genel görünümü.

Tradescantia virginiana 

Tradescantia virginiana 

Tradescantia virginiana 

Melez bir türdür.Yeşil renkli şerit gibi uzun yaprakları vardır. Çiçeklerini boru şeklinde  bir sapın uçunda açar. En çok parlak mavi renklidir, pembe ve nadiren  beyaz renkli olanlarda vardır. Rizom köklü olduklarından  daha çok dış mekanlarda yetiştirilmektedir. Bahçe telgraf çiçeği, 'örümcek çiçek', 'karasevda çiçeği' de denir.

- Tradescantia spathacea / Rhoea spathacea : ( İstiridye çiçeği,Tekne zambak, Beşik zambak )

İstiridye çiçeği de denilen  'Tradescantia spathacea' 

Tekne şeklini almış  brakteler ( Bir tür çanak yaprak )

Tradescantia spathacea' ya şeklinden dolayı olsa gerek tekne zambak,
beşik zambak, Musa'nın teknesi, Musa'nın beşiği gibi değişik adlar verilmiştir.

İstiridye şişeği ( Tradescantia spathacea ) 

Telgraf çiçeği türleri içinde en ilginç olanıdır. Kılıç şeklindeki  yapraklarının alt kısmı menekşe, üst kısmı ise turkuaz yeşilidir. Beyaz renkli çiçekleri tekne şeklindeki brakte yaprakların arasında açar.Yaprakları desenli olan  varyeteleri de vardır. Yer örtücü olarak bahçelerde çok güzel dururlar.

- Ak telgraf çiçeği, Yeşil telgraf çiçeği  ( Tradescantia fluminensis ): Yurdumuzda doğallaşmıştır ( Artvin, Rize, Trabzon ), istilacı bir ottur. Özellikle alaca yapraklı çeşitleri süs bitkisi olarak yetiştirilir. 

 

Ak telgraf çiçeği ( Tradescantia fluminensis )

Ak telgraf çiçeği ( Tradescantia fluminensis )

Ak telgraf çiçeği ( Tradescantia fluminensis )

- Tradescantia zebrina / Zebrina pendule  : ( Telgraff çiçeği, Zebrina )

Adından da anlaşılacağı gibi bu türün yaprakları zebra gibi  desenli ve çok güzeldir.Yeşil yapraklılara göre daha çok ışık isterler. Daha çok askı saksılarda yetiştirilir. Meksika'da yeşil çay  olarak  da kullanılmaktaymış. Yaygın bir tür olup çok sayıda çeşidi vardır.

Tradescantia zebrina ( Zebrina )

Tradescantia zebrina 

Eski çizmelerinizi saksı olarak kullanabilirsiniz.

- Tradescantia blossfeldiana: Telgraf çiçeği

Tüysüz yeşil  yapraklıdır. Aralıklarla gövdesinin uc kısmında,  pembemsi beyaz renkli çiçekler açar. Daha çok dikine büyür.

Tradescantia blossfeldiana 

                                         YALANCI  TELGRAF ÇİÇEĞİ ( Asya gün çiçeği  /  Mahmuza )

Asya gün çiçeği  ( Commelina communis ):
Bu çiçek telgraf çiçekleri ile ayni  cinsten değildir. Ancak telgraf çiçeklerine çok  benzediği için, 'yalancı telgraf çiçeği ' ya da 'yabani telgraf çiçeği' de denir. Bir adı da 'Mahmuza' dır.
Doğukaradeniz bölgemizde doğal olarak yetişir,  mavi taç yapraklıdır.   Az da olsa beyaz çiçek açan çeşitlerine de  rastlanılır.
Yarı gölge yerleri ve nemli toprakları sever. Çoğu zaman  dökülen tohumlarından kendiliğinden biter, yayılıcıdır. Tohumla ve çelikle üretilir.  Zehirsiz olup  yaprakları  sebze olarak da  yenir.

Yalancı telgraf çiçeği de denilen asya gün çiçeği

Asya gün çiçeği,
Kommelina ( Commelina communis )

Asya gün çiçeği , Mahmuza ( Commelina communis )

( Bu sayfa son olarak 21. 08. 2019 tarihinde güncellenmiştir. )

JAPON GÜLÜ ( Hibiscus rosa-siensis )

Japon gülü ( Hibiscus rosa-siensis )

Japon  gülü ( Hibiscus rosa-sinensis ), gösterişli çiçekleri olan, herdem yeşil, çalı formlu  bir süs bitkisidir. Anavatanı Çin ve Hindistan'dır. Asıl adı çin gülü olmasına rağmen ( Siensis; Çin'den gelme demektir. ), yurdumuzda daha çok  japon gülü olarak tanınmıştır.

Hibiscus ( Malvaceae / ebegümecigiller  familyasından.  )  cinsinin 300 kadar türü vardır.  Bunlardan bazıları  süs bitkisi olarak  yetiştirilmektedir. 
Japon gülü  (Hibiscus-rosa-sinensis ) melez bir bitkidir, ağaç hatmi ( Hibiscus syriacus ) ile  yakın akrabadır.

Japon gülü yazın ve sonbaharda kırmızı, beyaz, pembe ve sarı renklerde parlak, trompet şeklinde gösterişli çiçekler açar. Bazılarının çiçekleri katmerli, çok fazla kültür formu vardır.  Çiçekleri kısa ömürlüdür, erkek ve dişi organları taç yaprakların arasından dışarıya doğru uzanır.  Yaprakları koyu yeşil renkli ve  parlaktır.

Tropikal ve subtropikal  iklimlerde yetişir, yarı güneşli yerleri ve  humusça zengin, nemli, geçirgen toprakları sever. Yazın bol sulamak gerekir, kuraklığa ve soğuğu karşı dayanıksızdır. Çiçeklerini  açtıktan sonra dalları budanırsa, yeniden filizlenerek çiçek açar.

Akdeniz ve Ege bölgelerinde daha çok  bahçelerde yetiştirilir,  diğer bölgelerimizde ise  saksıda yetiştirilir.

Japon gülü çelikten  ve tohumdan üretilir. Fazla bakım istemez, kolay yetişen gösterişli bir çiçektir.
Japon gülü Malezya'nın ulusal çiçeğidir.

Japon gülü çiçekleri ( Hibiscus rosa - siensis ): 

Japon gülü ( Hibiscus rosa-siensis )

Katmerli japon gülü çiçeği

Japon gülü / çin gülü. 

Japon gülü çiçeği. ( Hibiscus rosa-siensis )

Sarı ç.çekli japon gülü

Katmerli çiçekli japon gülü.

Japon gülü bitkisi ve çiçeği  ( Hibiscus rosa-siensis )

( Bu yayın son olarak 31. 08. 2019 tarihinde güncellenmiştir. )

MEKSİKA PETUNYASI ( Ruelya )

Meksika petunyası ( Ruellia brittonia ),  genel görünümü.

Meksika petunyası ya da ruelya ( Ruellia  brittonia ),  ayıpençesigiller ( Acanthaceae ) familyasından, çoğu zaman  kışın  yaprağını  dökmeyen, yarı çalı formlu bir süs bitkisidir. Meksika ve Güney Amerika'nın ılıman iklim görülen bölgelerinde  doğal olarak yetişir. 
Cins adı ( ruellia ), Fransız botanikçi ve fizikci  Jean Ruelle ( 1474 - 1537 ) ye  itafen  verilmiştir.

Ruelya ( ruellia ), hızlı bir şekilde dikine olarak büyür, yapraklarının ucu mızrak gibi sivridir,  gövdesi boğumlu ve mor renklidir. Trompet şeklindeki çiçekleri petunya ( petunia )  çiçeğine benzer.  Bu nedenle 'ruellia brittoniana', bütün dünyada Meksika petunyası ( Mexican petunia ) denir.  Ülkemizde meksika petunyası ve  mor sağanak olarak tanınır.  Genel olarak çiçekleri mor renklidir, ayrıca pembe ve beyaz  çiçek açan bodur çeşitleri de vardır. 

Meksika petunya çiçeği  ( Ruellia brittoniana )

Çiçekleri  çok  benzemesine rağmen ruellia ve petunia akraba değildir, hatta farklı familyalara mensupturlar.   (  Petunya  ( petunia ), solanaceae  ( patlıcangiller )  familyasına mensuptur.  )

Pembe çiçekli bodur meksika petunyası 
( Ruellia brittoniana  'Rosa' )

Meksika petunyası yazın trompet şeklinde bol çiçek açar, ancak çiçeklerinin ömrü bir gün sürer. Kelebekleri kendine çeker.  Güneşli yerleri ve  humusça zengin, nemli, drenajı iyi olan  toprakları sever. Soğuğu ve çok  gölge yerleri sevmez.  Kış mevsiminin soğuk geçtiği yerlerde  toprak üstü kısmı  kesilerek malçlama yapılır. 

Meksika petunyası yetiştirilmesi son derece kolay bir çiçektir, fazla bakım istemez, sonbaharda derin bir şekilde  budanır.  Yazın bol su ister, susuz kalınca yaprakları solar. Hem bahçede, hem saksıda yetişir.   Bodur çeşitleri daha çok saksı çiçeği olarak  yetiştirilir.  Çelikle, kökten bölerek ve tohumdan çoğaltılır. Kökleri ile etrafına yayılır.

Meksika petunyası ( ruellia  ) çiçekleri.

Meksika petunyası çiçeği ( Ruellia britonia )

Meksika petunyası çiçeği ( Mexican petunia )

Meksika petunyası ( Ruellia simpleks )
kelebek ve arılarında sevdiği bir çiçektir.

Bir adı da 'mor sağanak' olan  meksika petunyası çiçeği

Pembe çiçekli bodur meksika petunyası 
( Ruellia brittoniana  'Rosa' )

Bir ası da mor sağanak olan meksika petunyası 
( Ruellia brittoniana ) 

( Bu yayın son olarak 05. 06. 2023 tarihinde güncellenmiştir.  ) 

ALACALI SÜTLEĞEN VE ATATÜRK ÇİÇEĞİ

Bugün tanıtacağım çiçeklerin ( Alacalı sütleğen ve Atatürk çiçeği ) ortak yanı, sütleğengiller / eforbiya ( Euphorbiaceae ) familyasından olmalarıdır.  Sütleğengiller familyası, bitkiler aleminde çoğu otsu olmak üzere 240 cins ve 6000 türle temsil edilmektedir ( vikipedi ). Bunlardan  bazıları, ayni zamanda  süs bitkisi olarak yetiştirilmektedir. Hepside beyaz, sütsü ( lateks ) bir sıvı taşır, bazıları türleri sukkulenttir, kaktüse ( cactus ) türlerine benzer. 

                                        ALACALI  SÜTLEĞEN ( Üçüz Çiçeği )

Bir adı da üçüz çiçeği olan alacalı sütleğen  ( euphorbia marginata ), sütleğengiller ( euphorbiaceae ) familyasından, tek yıllık ve  otsu bir bitki türüdür.  Anavatanı Kuzey Amerika'dır.

Alacalı sütleğen çiçeği oldukça gösterişli ve dekoratif bir bitkidir. Yapraklarının  kenarları oya gibi beyazdır. Bitki bu haliyle,  uzaktan bakılınca  üzerine kar yağmış gibi görünmektedir. İngilizce adı 'Dağ üzerinde kar'  anlamına gelir. 

Alacalı sütleğen, çiçek açmadan önce yeşil yapraklı bir bitkidir. Çiçek açmaya başlayınca yeşil-beyaz, alacalı yaprakçıklar ortaya çıkar. Brakte ( çiçek sapı yaprağı )  adı verilen bu yaprakcıklar, bitkinin  değişime uğramış çanak yapraklarıdır.
Çok değişik şekil ve renklerde oluşabilen bu tür yaprakçıklar, taç yaprağı gibi tozlayıcılarını ( böcekleri )  cezbetmeye yarar.
Dalların uçlarında  açan esas  çiçekler ise, beyaz,  küçük ve gösterişsizdir. 

Sütleğen cinsi ( euphorbia ) bitkiler beyaz bir özsuyu salgılarlar. Genel olarak "süt" denilen bu sıvı zehirli kabul edilmektedir. Bu nedenle alacalı sütleğen çiçeği  ile fazla temas etmemek gerekmektedir, bazı kişilerde alerji yapabilir.
Alacalı sütleğen çiçeği, belli bir yüksekliğe ulaşınca fıstık çamı gibi  bir taç oluşturur ve  dalları  üçe ayrılarak büyür. Yine,  tohum kapsülleri üç odacıklıdır. Bu nedenle, bu çiçeğin bir adı da  'üçüz çiçeği'  dir.

Alacalı sütleğen çiçeği,  güneşli ya da yarı gölge yerleri sever. Toprak bakımından secici değildir, hatta verimsiz topraklarda daha çok çiçek açmaktadır. Fazla sulama ve gübre ise  çiçeklenmesini olumsuz etkiler. Kuraklığa  dayanıklı bir bitkidir, fazla bakım istemez. Hem bahçe, hem de saksı çiçeği olarak yetiştirilir. Kesme çiçek olarak da kullanılır.  Uzun ömürlü olması için ise,  kesilen sapların ucu sıcak  suya sokulur veya yakılır. 

Üçüz çiçeği  ya da alacalı sütleğen tohumdan yetiştirilir, çoğu zaman bir önceki yıl yere  düşen  tohumlarından kendiliğinden biter.  

Alacalı sütleğen çiçeğinin genel görünümü.

Üçüz çiçeği ( euphorbia marginata )

Brakte adı verilen bu yaprakçıklar aslında bitkinin değişime uğramış
 çanak yapraklarıdır.

Alacalı sütleğen bitkisinin çiçeği

Alacalı sütleğenin olgunlaşmış  tohum kapsülleri

                                                ATATÜRK ÇİÇEĞİ / PONSETYA 

Atatürk çiçeği / Ponsetya ( Euphorbia pulcherrima )
 

Ülkemizde, hatta bütün dünyada  Atatürk çiçeği olarak da  tanınan ponsetya (poinsettia ), çok yıllık, yarı çalımsı, kışın da yapraklarını dökmeyen bir bitkidir. Yukarıda da belirtiğim gibi,  üçüz çiçeği gibi, sütleğengiller familyasındandır.  Anavatanı  Meksika ve Orta Amerika ülkeleridir.

Pembe  Atatürk çiçeği

Bitkiye Ponsetya ( Poinsettia ) adı, ABD'li bitki bilimci Joel Roberts Poinsett'e izafeten verilmiştir. Ayrıca 'meksika alev yaprağı', 'istakoz bitki' olarak da bilinir.  
Türkiye'de yetiştirilmesi ve tanınması Mustafa Kemal Atatür sayesinde olduğu için, bitki bilimcilerden gelen öneri üzerine  'Atatürk çiçeği' denmiştir. Botanik  adı  'Euphorbia pulcherrima' dır.

Atatürk çiçeğinin normal yaprakları yeşil renklidir. Çiçek sanılan brakteler ( çiçek sapı yaprakcığı ) kırmızı renkte ve gösterişlidir. Ayrıca  pembe, beyaz ve alacalı  renklerde olan çeşitleride vardır.  Bitkinin asıl çiçeği ise,  sarı renkli olup küçük ve gösterişsizdir.

Kırmızı Atatürk çiçeği ( Euphorbia pulcherrima )

Atatürk çiçeği kısa gün çiçeğidir, yani kışın çiçek açar. Daha erken çiçek açtırmak için ise, günde en az 14 saat  siyah bir poşet içinde tutulması gerekmektedir. Bu nedenle, seralarda renkli yaprakları açıncaya kadar, günün büyük bir kısmı üzeri ışık almayacak şekilde kapatılarak tutulmaktadır.
Yaza doğru havaların ısınmasıyla birlikte brekte yaprakları  bozulduğundan,  budama yapılarak bitkinin yeni filizler vermesi sağlanır.

Pembe  Atatürk çiçeği ( Euphorbia pulcherrima ).

Atatürk çiçeği aydınlık yerleri sever, direk güneş alan  yerlerden ise  uzak tutulmalıdır. Fazla sıcaktan  ve soğuktan ise olumsuz etkilenir, serin yerlerde tutulmalıdır. Toprak bakımından ise,  humuslu, geçirimli ve hafif nemli toprakları sever.
Ponsetya,  tohumla, çelikle ve kökten ayırma ile üretilir.

Atatürk çiçeği ya da Ponsetya.

Pembe  Atatürk çiçeği ve kediler. 

VANİLYA KOKULU BİR ÇİÇEK. & HELİOTROPE

Heliotrope, Kediotu ya da  Yalancı vanlya çiçeği
( Heliotropium arborescens ya da Heliotropium peruvianum )

Heliotropium arborescens'a, çiçekleri vanilya gibi koktuğu için yurdumuzda yalancı vanilya çiçeği ya da bahçe vanilyası denmektedir. Ayrıca cins adından dolayı kısaca  heliotrope denir. Dünyada ise kediotu olarak tanınır ( Yurdumuzda doğal olarak yetişen kediotu / valerina  türleri  ile hiçbir alakası yoktur ). Cins adının anlamından  dolayı ise  ( eski yunanca heliotropium  'güneşe dönük' anlamına gelir ) güneşçiçeği denir.   Anavatanı Peru'dur. Yetiştirilmesi  kolaydır, fazla bakım istemez. 

Heliotropium arborescens, çok yıllık bir sarmaşık olan ve meyvelerinden 'vanilin' adı verilen baharat  elde edilen vanilya bitkisiyle ( Vanilla planifolia ) karıştırmamak gerekir ( Bu arada, vanilla bitkisinden  elde edilen doğal vanilya çok pahalı olduğundan piyasada satılan  ürünlerin çoğunun  yapay ve sentetik olduğunu belirteyim.). Kısaca bu bitkiye çiçekleri  vanilya gibi koktuuğu için, 'yalancı vanilya' ya da 'bahçe vanilyası' denmektedir. Gerçek vanilya bitkisi ile hiç bir ilgisi yoktur. 

Yukarıda da belirttiğim gibi bilimsel adı 'Heliotropium arborescens' ya da  'Heliotropium peruvianum' olan yalancı vanilya çiçeği,  hodangiller ( boraginaceceae ) familyasının  'heliotropium' cinsinden, çok yıllık, herdem yeşil, çalımsı bir bitkidir. Sıcak ve ılıman iklimlerde yetişmektedir. Çok yıllık olmasına rağmen ülemizde daha çok mevsim çiçeği olarak, yazın yetiştirilir.  

Heliotrope daha çok saksı çiçeği  olarak  yetiştirilmektedir, yazın kümeler halinde mor renkli  çiçekler açar az da olsa beyaz, sarı ve lila renginde  çiçek açan çeşitleri de vardır. Yapaklarını dökmez,  buruşmuş gibi durur.  Bazı kültivarları uzun boyludur, bahçe çiçeği olarak yetiştirilir. 
Çiçekleri uzun ömürlü olduğu için,  kesme çiçek olarak da yetiştirilmektedir. Bitkinin solan çiçekleri kesilirse, yeniden çiçeklenir. Dikkat özellikle kedi ve köpekler için  zehirlidir.  

Yalancı vanilya çiçeği verimli, iyi drenajlı, nemli toprakları ve güneşli yerleri sever. Yazın öğle güneşinden korunmalıdır.

Heliotropium arborescens'in  bir özelliği de, ayçiçeği gibi gün içinde güneşi takip etmesidir. Bu nedenle 'Güneşçiçeği' de denir. Bir efsaneye göre;  bir su perisi  olan Clytie, güneş tanrısı Heliosa aşık olur ancak aşkı karşılıksiz kalır. Acı içindeki peri çiçeğe dönüşür ancak çiçekli hali ile bile güneşe bakar. Bitkinin ingilizce adı ise, kedi gibi güneşli yerleri sevdiği için 'kediotu' dur.

Kedi ve kediotu çiçeği
İkisi de güneşli yerleri çok seviyor.

Bir adı da kediotu olan yalancı vanilya çiçeği ve kedimiz  Sincap. 

Bir adı da güneşçiçeği olan yalancı vanilya çiçeği
( Heliotropium peruvianum ) 

Yalancı vanilya çiçeği çok yıllık olmasına rağmen, yurdumuzda genel olarak tek yıllık bir bitki  olarak  yetiştirilmektedir. Kışın soğuktan korunan yerlerde  çalılaşır. Çelikle ve tohumdan üretilir.

Not. Yurdumuzda doğal olarak yetişen, akrep kuyruğuna benzeyen beyaz çiçekli bir bitki olan bambul otu ya da  akrep otu ( Heliotropium europaeum ), yalancı vanilya çiçeği ile yakın akrabadır.  Ayni zamanda tıbbi  olan bambul otu,  eskiden böcek zehirlenmelerine karşı kullanılmıştır. 

Bambul otu /Akrep otu ( Heliotropium europaeum ) 

Yararlandığım kaynaklar. Bahçe Çiçekleri ( Nejat Ebcioğşlu ), Vikipedi 

( Bu yayın son olarak 21. 07. 2022 tarihinde güncellenmiştir. )