 |
Uludağ çiğdemi ( Uludağ / Bursa )
( Crocus gargaricus Ssp. herbertii ) |
Süsengiller ( iridaceae ) familyasının 'crocus' cinsinden olan bitkilere, yurdumuzda genel olarak çiğdem denir. Türkiye'de 30 kadar çiğdem ( crocus ) türünün yetiştiği tespit edilmiştir. Çok yıllık, yumrulu ( kormlu ), leylak, mor, beyaz, sarı çiçek açan otsu bitkilerdir. Zehirli değildirler, yenilebilir. Türlerine göre; ilkbahar ve sonbahar aylarında çiçek açarlar.
Çiğdem ( crocus ) türleri değişik adlarla yurdumuzun bütün bölgelerinde yetişmektedir. Bazı türleri endemiktir, sadece yurdumuzda yetişmektedir. En tanınmışı, değerli bir baharat olan safran ( crocus sativus ) dır.
 |
Uludağ çiğdemi ( Crocus gargaricus Ssp. herbertii )
Uludağ / Bursa ) |
 |
Güzlalesi ( Crocus pulchellus )
( Kemalpaşa / İzmir ) |
 |
Sonbahar ve kışın çiçek açan bir tür çiğdem çiçeği
Güzcimi ( Crocus pallasii ) |
Colchicaceae ( acıciğdemgiller ) familyasının 'colchicum' cinsinden olan bitki türlerine ise, genel olarak 'acıçiğdem' denir ( Eski familyası Liliaceae / zambakgiller ). Acıçiğdem türleri zehirli olduğu için, yumruları yenmez. Sonbaharda pembe, sarı, eflatun renkli çiçek açarlar. Yurdumuzda acıçiğdem cinsinin 47 türü tespit edilmiştir. Süs bitkisi olarak ve ilaç sanayinde kullanılır.
 |
Bir tür acıçiğdem, sürincan ( Colchicum boissieri )
( Kemalpaşa / İzmir )
|
Bir bitkinin gerçek çiğdem ( crocus ) türü mü yoksa acıçiğdem ( colchicum ) türü olduğunu anlamak için, erkek organlarına ( stamen ) bakmak gerekmektedir. Gerçek çiğdemlerin üç, acıçiğdem / zehirliçiğdem türlerinin ise altı erkek organı bulunur.
 |
Şepart - Colchicum speciosum ( yöredeki adı vargit )
( Doğukaradeniz yaylalarından ) |
Doğukaradeniz yaylalarında, yaz sonunda havaların soğumaya başlaması ile birlikde bir tür acıçiğdem olan 'vargit çiçeği' ( colchicum speciosum ) açar. Halk arasında bu çiçeklerinin açmaya başlaması, yayla mevsiminin bittiğinin işareti kabul edilir. Giresun yöresinde bu acı çiğdem türüne 'cambırt' denir, litaraturdaki adı ise 'şepart' dır. Camburtca adında bir de yayla vardır.
Şepart ve kolşikum ( colchicum ) türleri sonbaharda çiçek açmasına rağmen, yaprak ve meyveleri, daha sonra ilkbahar aylarında oluşmaktadır. Bu nedenle acıçiğdem ( colchicum ) türlerine halk arasında öksüzoğlan, öksüzali gibi adlar verilmiştir.
 |
Bir adı da cambırt olan colchicum speciosum.
( Karatepe yaylası / Bulancak ) |
 |
| Cambırt ya da şepart ( colchicum speciosum). |
 |
| Cambırt yaprağı ve meyvesi |
Nergisgiller ( amaryllidaceae ) familyasının 'sternbergia' cinsinden olan bitkilerin çiçekleri kadeh şeklinde olup, uzaktan bakınca çiğdem çiçeklerini andırırlar. Bu nedenle, sonbaharda sarı renkli çiçek açan bu bitkilere karanergis, karaçiğdem, güz nergisi, sarı çiğdem gibi adlar verilmiştir. Ancak bu bitkilerin, süsengiller familyasından olan gerçek çiğdem türleri ile bir akrabalığı yoktur. Sternbergi cinsinin yurdumuzdaki en yaygın türü karanergis / karaçiğdem ( sternbergia lutea ) dir. Bu bitkinin yaprakları çiçek açtıktan sonra çıkar, yeşil renkli olup kayışa benzer. Zehirli bir bitkidir.
 |
Bir adı da karaçiğdem olan karanergis çiçekleri ( Sternbergia lutea ).
Karagöl mermer ocağı / Seferihisar.
|
 |
Karanergis ( Sternbergia lutea )
Karagöl mermer ocağı, Sığacık / Seferihisar. |
 |
Karanergis / karaçiğdem ( Sternbergia lutea ).
( Karagöl mermer ocağı / Seferihisar )
|
Safranbolu'ya adını vermiş olan safran (Crocus sativus ), bir tür çiğdem çiçeğidir. Bu bitkinin çiçeklerinden eskiden beri 'safran' adı verilen çok değerli bir baharat elde edilmektedir ( Yemeklere tat ve renk vermesi için kullanılır ). Kültür bitkisi olarak yetiştirilir.
Safran çiçekleri eskiden sarı sarı boya yerine de kullanılmıştır, ayrıca ilaç ve kozmetik sanayinde kullanılır.
 |
| Safran çiçeği / kültür ( Crocus sativus ) |
Çiğdem çiçeği, diğer çiçeklerin aksine soğuktan ve rüzgardan etkilenmez. Dağların, yaylaların cesur ve güzel bekçileridir.
Kadınlarımızın isimlerinin yüzde ikisinin 'çiğdem' olması, halkımızın bu çiçeği ne kadar çok sevdiğini göstermektesir.
 |
| Sarı çiğdem ( Crocus chrysanthus ) |
Çiğdem, eski çağlardan beri insanların değişik amaçlarla yararlandığı bir bitki olmuştur. İnsanoğlu çiğdem çiçeklerinden; kimi zaman zehir, kimi zaman ilaç, bazende yiyecek olarak yararlanmıştır.
Edebiyatımızda da çiğdem çiçeğinin önemli bir yeri vardır. 'Benim sadık yarim kara topraktır.' diyen Aşık Veysel, 'Çiğdem der ki ben alayım / elayım', türküsünde ise; onu en güzel çiçek olarak niteler.
Çiğdem, mitolojide de hikayesi olan bir çiçektir. Tanrı Hermes, çok sevdiği arkadaşı 'Crucus' ölünce, onu çiğdem çiçeğine dönüştürerek yaşatır. Latince adının 'crocus' buradan geldiği söylenir.
 |
| Vargit ( Colchicum variegatum ) |
 |
| Vargit ( Colchicum variegatum ) |
 |
Vargit
( Colchicum variegatum / Seferihisar )
|
Çiğdem çiçekleri hem bahçede, hem de saksıda yetiştirilir. Ama en güzel doğada yetişir, bunu unutmayalım.
Doğayı koruyalım ki, bu güzel çiçekler hep açsın.
(Bu yayın son olarak 07. 10. 2019 tarihinde güncellenmiştir. )
