ÇINAR AĞACI ( Platanus )

Doğu Çınarı ( Platanus orientalis ). Kavacık,  Karabağlar,  İzmir 
( Yöredeki adı:  Orkman Kavağı -  Anıt ağaç  )

Çınar( platanus ), çınargiller familyasından,  yapraklarını döken, 20 - 30 m boylarında, kalın dallı ve geniş tepeli ağaçlardan oluşan bitkilerin ortak adıdır.  Çınargiller familyasının ( Platanaceae  )  platanus adında tek bir  cinsi ve bu cinse dahil 9 türü vardır. Kuzey yarımkürede, Kuzey Amerika, Avrupa ve Asya'da doğal olarak yayılış gösterir.  Soğuğa ve kirli havaya dayanıklı olup  uzun ömürlü bitkilerdir.  Yurdumuzda doğal olarak tek bir türü,  Doğu çınarı  ( Platanus orientalis )  yetişmektedir.  Batı çınarı  ( Platanus occidentalis ) ve melez olan  Londra çınarı  ( Platanus x acerifolia ) park, bahçe ve yol kenarlarında süs bitkisi olarak yetiştirilmektedir. Ilıman ve subtropikal iklimlerde yetişir.   

Bilimsel adı Platanus orientalis olan doğu çınarı,  yörelerimize göre; çınar, biladan, çaymığ, çilbirtir, kavlağan, kavlan, kavlangaç,  ak kavak,  kavlak ... gibi   adlarla  bilinir.  

Çınar ağacı meyvesi 

Çınar ağacı  bir evcikli bir bitkidir, erkek ve dişi çiçekler aynı ağaç üzerinde, ayrı ayrı  bulunur ( monoik ). Meyveleri küresel, salkım halinde ve bileşiktir. Yaprakları döküldükten sonra da uzun süre ağaç üzerinde  kalır. Yaprakları elsi, büyük, uzun saplı  ve  5 - 7 lobludur. Sonbaharda dökülmeden önce turuncu - kahve rengine döner.  Sonbaharla özdeşleşen ağaçlardan biridir.  Yaşlı ağaçların gövdesindeki kabukları levhalar halinde  dökülür.  ( Bu nedenle bazı yörelerde çınar ağacına kavlağan, kavlan, kavlangaç denir ). Doğu çınarı Türkiye, Balkanlar, Girit, Irak ve  İran'da yayılış gösterir.

Doğu çınarı( Platanus orientalis ) yaprağı 

Çınar ağacı taban suyunun yüksek olduğu, derin ve nemli topraklarda yetişir. Yaprakları toz ve gazlardan fazla etkilenmediği için sanayi şehirlerinde daha çok tercih edilir. İyi bir gölge ağacıdır, sonbaharda yaprakları renk değiştirerek çok güzel manzaralar oluşturur. Kerestesi fazla değerli değildir, kaplama, mobilya, fıçı ve mutfak eşyası yapımında kullanılır.   Tohum ve çelikle üretilir. 

Çınar ağacı, yaprakları ve meyveleri 

Çınar ağacı  şairlere ilham kaynağı olmuştur, hakkında çok fazla şiir yazılmıştır. . Türklerde kutsal kabul edilen ağaçlardandir. Hakkında anlatılan  çok fazla  efsane ve  hikaye vardır. Uzun  ömürlüdür, tarihe tanıklık etmiştir. En sevilen ağaçlardan biridir. 

Çınar ağacı ile ilgili bazı anekdotlar.   

 

*Allah, Nuh peygamber'e  tufan olacaağını bu nedenle bir gemi yapmak için çınar ağacı dikmesini emretmiştir. Yani Nuh peygamber ünlü  gemisini   çınar ağacından yapmıştır. 

*Çınar ağacının kendi kendine tutuşarak yandığı söylenir,  bu nedenle onun  için ' Çınarın ateşi kendindendir' denilmektedir. 

 

*İsrailoğulları ( yahudiler ),  Meryem'i hamile bıraktığını düşündükleri için Zekeriya peygamberi öldürmek için peşine düşerler. Zekeriya peygamber kaçarken  bir çınar ağacının  kovuğuna saklanır. Bunu öğrenen yahudiler çınar ağacını keserek Zekeriya peygamberi şehit ederler. 

  

*Yeniçeriler IV. Avcı Mehmed zamanında ( 1656 ) İstanbul'da büyük bir ayaklanma çıkarırlar. Bu ayaklanma sonunda , isyancılar tarafından ölüme mahkum edilen kişiler, o zamanki adı At Meydanı olan bugünkü Sultan Ahmet Meydan'nda bulunan büyük bir çınar ağacının dallarına ayaklarından asılırlar.  Tarihde bu ayaklanmaya 'çınar vakası' denmiştir. Ayrıca, üzerine cesetler asılmış bu ağacın hint mitolojisinde adı geçen  ve meyveleri insan olan vakvak ağacına benzetilmesi sebebiyle  vaka - i vakvakiye olarak da adlandırılmıştır.

*Eşcar -ı bağ hırka -ı tecride girdiler

Bad -ı hazan çemen el aldı çınardan

Günümüz Yürkçesi: Bahçedeki ağaçlar, dünya alakalarından soyunma hırkasını giydiler, yani yapraklarını döktüler.

Hazan rüzgarı çınardan el aldı yani onun ele benzeyen yapraklarını yerlere döktü ( Baki ) 

Ülkemizin değişik yörelerinde, anıtsal nitelikli, bazılarının hikayesi olan   çok fazla  ulu cınar ağacı bulunmaktadır.  Aşağıda, değişik  zamanlarda ve yerlerde çektiğim çınar ağaçlarından  küçük bir albüm oluşturdum. Buyurun birlikte izleyelim.

1830 yaşındaki Anıt çınar ağacı 
Tekeler, Demirci / Manisa 

Karagöl Tabiat Parkı
Menemen / İzmir 

Sonbaharda yaprakları  döken çınar ağaçları
Seferihisar / İzmir 

Çınar ağaçlarının süslediği Tarihi Giresun Kalesi 
Giresun  

Sonbahara   renk veren  çınar ağaçları (  Seferihisar / İzmir ) 
Teos Doğa Sporları Grubu

Musa Ağacı 
Hıdırbey Köyü, Samandağ / Hatay.
( Bu çınar ağacının hikayesini,  mavi yazıya tıklıyarak okuyabilirsiniz. ) 

Çınar ağacı ve sonbaharda dökülen yaprakları  
Ovacık, Urla / İzmir 

Çınar Ağacı - kış  ( Ovacık, Urla / İzmir  )
Teos Doğa Sporları Grubu

Yaprakları dökülmeye başlıyan çınar ağaçları ( sonbahar ) 
Gödence, Seferihisar / İzmir 

Anıt çınar ağacı, Kemalpaşa, İzmir 
( İzmir Büyük Şehir Belediyesi tarafından restore edilerik onarılmış )  

Yaşlı bir çınar ağacı
Gödence,  Seferihisar / İzmir 

Çınar ağaçları ( Sonbahar )
Ovacık, Urla / İzmir 

Ağlayan çınar ( Anıt ağaç - 751 yaşında  )

                                                                     Gölyazı, Nilüfer / Bursa 

Birbirlerini çok seven Mehmet ve Eleni ( Rum ),  Ulubat Gölü kıyısındaki  bu çınar ağacının oyuğunda buluşurlarmış. Mübadele sırasında birbirlerinden ayrılmak  istemeyince, Eleni'nin kardeşleri Mehmet'i yaralarlar. Olayı duyan Elen'i her zaman buluştukları çınar ağacının oyuğuna  gelince Mehmet'i kanlar içinde yattığını  görünce,  kendini çınar ağacına asar. Rivayete göre, hikayenin şahidi olan bu çınar ağacı  o günden sonra  zaman kanlı gözyaşları dökermiş. 

Sülümenli Kavağı ve  Gelin Kınası Kuyusu 
Düzce, Seferihisar / İzmir

Gelinler, kına gecesi sabahı ellerini, uğur getirdiğine inanıldığı için  bu çınarın yanındaki kuyuda yıkarmış. ( Yörede çınar ağacına kavak denir. )     

İkiz çınarlar ( II.Beyazid Camisi ile yaşıt  )
Amasya 

Meryem Ana Evi ve kapısındaki tarihi  çınar ağacı 
Sümbül Dağı, Selçuk / İzmir 

Anıt Çınar Ağacı ( Taraklı / Sakarya ) 

 Osmanlı devleti,  topraklarına kattığı yerlere çınar ağacı dikmiştir. Aileler çoçuklarının uzun ömürlü olması ve nesillerinin kıyamet gününe kadar devam etmesi için, yeni doğan bebekler adına çınar dikmiştir.    

Gökçeada'nın en yaşlı çınar  ağacı   
Tepeköy - Çınaraltı, Gökçeada, Çanakkale 

Kökleri erozyon nedeniyle açığa  çıkmış yaşlı bir çınar ağacı 
İhsaniye, Seferihisar / İzmir 

Roma Hamamı ve tarihe tanıklık etmiş bir  çınar ağacı 
Deliömerli, Menderes / İzmir 

Kovuğna  içki şişeleri atılmış yaşlı bir çınar ağacı
Seferihisar / İzmir 

Kral mezarı ve onu süsleyen  yaşlı  çınar ağacı
Kaş. Antalya 

Üzerine kar yağmış  çınar ağaçları 
Kumluca, Ulus / Bartın 

Bursa Ulu Camii ve bahçesindek tarihi çınar ağacı
Bursa 

Altında, bir zamanlar oturup  çay içtiğim tarihi bir çınar ağacı.  
Geyve / Sakarya 

Ağaç ev
Bozat Köyü, Piraziz / Giresun 

Tarihi  çınar ağacı
Tokat 

Tarihi Çeşteman Kavağı ( Tire / İzmir )

Çeşteman, kır bekçisi demekmiş bu ağacın altında buluştukları için adına çeşteman kavağı denmiş olmalı ( Yukarı da belirtiğim gibi İzmir yöresinde çınar ağacına halk arasında  kavak deniyor ). Kanuni Sultan Süleyman, Rodos seferine giderken çadırını bu ağacın altına kurdurmuştur. Yıldırım Bayezit, Evliya Çelebi ve Fransız yazar  Alphonse  de Lamartine de bu ağaçla tanışmış  ünlülerdenmiş.  1932 yılında Tire belediyesi ağacı satar. Ağacı satın alan müteahhit ağacı kesmek isteyince , Faruk Tokluöğlu  kendini  zincirle ağaca bağlıyarak kestirmez.  Ve daha sonra mahkeme ağacın kesilmesini yasaklar. 

Kaynaklar: Türkiye'nin Ağaçları ve Çalıları ( Necati Güvenç Mamıkoğlu ). Türkiye'nin Ağçları ( Gülnar Önay ). Türkiye'nin Bütün Ağaçları ve Çalıları ( Prof. Dr. Ünal Akkemik ). Ağaçlar ve Çalılar 1 ( Prof. Dr. Prof. Dr. Ersin Yücel ). Bitki Mitosları ( Deniz Gezgin ). Vikipedi. Türkiye Bitkileri Sözlüğü ( Prof. Dr. Ertan Tuzlacı ). Türkce Bitki Adları Sözlüğü ( Turhan Baytop ).