 |
Bahçe elması ( Malus domestica )
|
Elma, dünyada en çok yetiştirilen ve sevilen meyvelerin başında gelir. Eski çağlardan beri kültürü yapılmaktadır. Elma,Türkçe kökenli bir kelimedir, aslı 'alma' dır. Kelimenin başındaki 'al' kırmızı demektir, dolayısıyle 'kırmızı meyve' demektir. Meyvelerin anası, atası olarak kabul edilir. Kazakistan'ın eski başkenti olan Almatı ( Alma Ata ), elmalı veya elmanın yayıldığı yer demektir.
Bir rivayete göre elma, Adem ile Havva'nın cennetten kovulmasına neden olan yasak meyve olarak kabul edilir. Varlığı ilk insana kadar uzanır. Cinselliği sembolize eder.
Newton un, elma ağacının altında kafasına düşen elma sayesinde yerçekimi kanunu bulduğu rivayet edilir.
Homeros'un ünlü İlya'da destanında anlatılanlara göre; Afrodit, İda ( Kaz dağı ) dağında yapılan
ilk güzellik yarışmasını Paris'in altın elmayı kendine vermesi ile kazanır. Pek çok ülkede, elma ile mitolojik hikaye, efsane ve masallara rastlanır*.
 |
| Elma ağacı - çiçeği ( Malus domestica ) |
Malus cinsini oluşturan oluşturan elma gülgiller ( Rosaceae ) familyasındandır. Dünya üzerinde yaklaşık 40 - 50 kadar elma türü ve binlerce çeşidi vardır. Meyvesi ile ünlü olan elma ağacı kışın yaprağını döker, 10 - 12 m. kadar büyür, beyaz veya pembe renkli çiçekler açar. Cins adı meyve demektir. Anavatanı kesin olarak bilinmemekle beraber bazı kaynaklarda Hazar Denizi ile Karadeniz arasındaki bölge ( Kafkaslar ), bazı kaynaklarda ise Orta Asya olarak belirtilmiştir. Dünyaya Orta Asya'dan yayıldığı kabul edilir. Kuzey Anadolu, Kafkaslar, Kazakistan ve Güney Rusya'da çok eski çağlardan beri yetiştirilmiştir.
Meyveleri A ve C vitamini bakımından zengindir, taze olarak bir yıl kadar saklanabilir. Armut, ayva gibi yalancı bir meyvedir. Esas meyve etli kısmın ortasında bulunur ve çekirdeklerden oluşur. Tadı kokusu ve rengi çeşidine göre değişir. Elmanın iyi bir şekilde yıkandıktan sonra ( ilaç kalıntıları nedeniyle ) kabuğu ile yenmesi tavsiye edilmektedir.
 |
Yaban elması ( Malus sylvestris )
Azdavay / Kastamonu |
Yurdumuzda doğal olarak iki elma türü yetişmektedir ( Malus pumila ve Malus sylvestris ). Bunlardan Malus sylvestris ( yaban elması ), bahçelerde yetiştirilen Malus domestica ( ya da M. communis ) türünün atasıdır, 500 kadar kültür çeşidi vardır. Malus pumila ( bodur elma ) ve bazı çeşitleri Doğu Karadeniz Bölgesi'nde kültür olarak yetiiştirilmektedir. Yurdumuzda doğal olarak yetişmeyen Malus x purpurea ve Malus floribunda, park ve bahçelerde süs bitkisi olarak yetiştirilmektedir.
 |
| Süs elması ( Malus x purpurea ) |
Elma, ılıman iklimlerde ve güneşli yerlerde yetişir. Soğuğa dayanıklıdır, fazla sıcağı ve kurak yerleri sevmez. Yurdumuzun bütün bölgelerinde yetiştirilmektedir ( En çok Isparta ilimizde yetiştirilmektedir.). Amasya ilimiz misket elması ile meşhurdur. Güneşli yerleri ve verimli, derin ve geçirimli toprakları sever. Yaprağını döktüğünden dolayı, kışın belli bir soğuklanmaya ihtiyacı vardır. Aşı ile üretilir, çekirdekten yetiştirilirse kalitesiz olur. Türkiye elma üretiminde dünyada 3. 4. sıradadır. Taze olarak, kurutularak tüketildiği gibi, meyve suyu, sirkesi, reçeli de olur.
Şifalı bitkiler uzmanı M.Messegue; 'Eğer bir tek ağacınız olacaksa, onun elma ağacı olmasını tercih edin.' diyor.
*Bir Slav mitine göre, bir zamanlar sahip olduğu bahçenin elmaları dillere destan olmuş bir kral varmış. Kralın bahçesindeki elma ağaçlarından birisi altın elmalar vermekteymiş. Kral bu ağaçla övünür, onun gençlik ve güç kaynağı olan meyvelerine bir zarar gelsin istemezmiş. Ancak her gece ağaçtaki meyvelerin bir kısmı ortadan kayboluyormuş. Kral ağacın meyvelerine ne olduğunu anlayabilmek için İvan adlı genç bir işçiyi ağacın başına bekçi olarak dikmiş. İvan gece olduğunda ağaca gelen Anka kuşunu görmüş, tam kuşun üzerine atılacakken Ankakuşu çaldığı elmalarla beraber şaşılacak bir hızla gözden kaybolmuş. İvan'ın elinde Ankakuşunun sadece bir adet tüyü kalmış. Delikanlı bu tüyü, krala götürmüş ve ona olanları heyecanla anlatmış. Kral Ankakuşunun tüyünün güzelliğinden çok etkilenmiş ve İvan'dan bu kuşu yakalayıp kendisine getirmesini istemiş. Böylece İvan, Ankakuşunu yakalamak üzere yola çıkmış. Yolda gri bir kurt ona yardım etmiş ve Ankakuşunu biraya batırılmış peynirle sarhoş edip yakalamasını öğütlemiş. İvan kurdun önerdiği yöntemle Ankakuşunu yakalamayı başarmış ve kurt onu sırtına alarak kralın sarayına götürmüş. Kral Ankakuşunu görünce çok sevinir. Hemen altın bir kafes yaptırır ve Ankakuşunu kafese kapatır. Kral bu defada evlenmek istediği prenses Yelena'yı ülkesinden alıp kendisine getirmesini ister. Bu görevde de kurt İvana yardım eder ve onu sırtında götürüp getirir. Ancak bu defa olayların boyutu aniden değişir. Çünkü yolculuk esnasında İvan ve Yelena birbirlerine aşık olurlar. Kurt onların ayrılmalarına dayanamaz ve saraya vardıklarında kendini güzel bir kıza çevirir. İvan, kurt - prensesi, krala evleneceği kız olarak takdim eder ve kral kızın güzelliğinden etkilenerek hemen ona evlilik teklif eder. Böylece prenses ve kral evlenirler. Ancak kral nikahtan sonra gelini öpmek isteyince prenses aniden kurda dönüşür, gördükleri karşısında dehşete kapılan kral da fenalaşarak ölür. Kralın ölümünün ardından İvan, Yelena'yla ile evlenir ve ülkenin yeni kralı olur. İvan bu hayata sahip olmasında büyük bir rolü olan Ankakuşuna duyduğu minneti ise onu serbest bırakarak gösterir ve bahçesinden altın elmaların kaybolmasına hiç ses çıkarmaz.
( Bu mit, Deniz Gezgin'in 'Bitki Mitosları' adlı kitabından alınmıştır. Teşekkür ederim. )
 |
| Elma - çiçek ( Malus domestica ) |
 |
| Demir elma ( Malus communis ) |
 |
| Misket elması, Amasya |
 |
Elma ağacı ( Malus domestica )
|
 |
| Süs elması ( Malus x purpurea ) |
 |
| Elma - meyve ( Malus domestica ) |
 |
| Elma ağacı ve meyveleri |
 |
Elma - meyve ( Malus domestica )
|
Kaynaklar: Türkiye'nin Bütün Ağaçları Ve Çalıları ( Editör. Prof. Dr. Ünal Akkemik, Türkiye'nin Ağaçları ve Çalıları ( Necati Güvenç Mamıkoğlu ), Ağaçlar ve Çalılar 1 ( Prof. Dr. ERSİN yücel ), Kabalcı Şifalı Bitkiler Ansiklopedisi ( Oktay Mete ), Peyzaj Bitkileri ve Özellikleri ( Araş. Gör. Erdi Ekren ), Bitki Mitosları ( Deniz Gezgin ). Vikipedi, İnternet siteleri
