ÇİĞDEM ÇİÇEKLERİ

Uludağ çiğdemi  ( Uludağ / Bursa )
( Crocus gargaricus Ssp. herbertii )

Süsengiller ( iridaceae ) familyasının 'crocus' cinsinden olan bitkilere, yurdumuzda genel olarak çiğdem denir. Türkiye'de 30 kadar çiğdem ( crocus ) türünün  yetiştiği tespit edilmiştir. Çok yıllık, yumrulu ( kormlu ), leylak, mor, beyaz, sarı çiçek açan otsu bitkilerdir. Zehirli değildirler, yenilebilir.   Türlerine göre;  ilkbahar ve sonbahar  aylarında  çiçek açarlar.
Çiğdem ( crocus ) türleri  değişik adlarla yurdumuzun bütün bölgelerinde  yetişmektedir. Bazı türleri endemiktir, sadece yurdumuzda yetişmektedir. En tanınmışı, değerli bir baharat olan safran ( crocus sativus ) dır.

Uludağ çiğdemi ( Crocus gargaricus Ssp. herbertii )
Uludağ / Bursa )

Güzlalesi ( Crocus pulchellus )
( Kemalpaşa / İzmir )

Sonbahar ve kışın çiçek açan bir tür çiğdem çiçeği
 Güzcimi  ( Crocus pallasii )

Colchicaceae ( acıciğdemgiller ) familyasının  'colchicum' cinsinden olan bitki türlerine ise, genel olarak  'acıçiğdem' denir ( Eski familyası Liliaceae / zambakgiller ). Acıçiğdem türleri zehirli olduğu için, yumruları  yenmez.  Sonbaharda  pembe, sarı, eflatun renkli çiçek açarlar. Yurdumuzda acıçiğdem cinsinin   47  türü tespit edilmiştir.  Süs bitkisi olarak ve ilaç sanayinde kullanılır.

 

Bir tür acıçiğdem, sürincan ( Colchicum boissieri )
( Kemalpaşa / İzmir )

Bir bitkinin gerçek çiğdem ( crocus ) türü mü yoksa  acıçiğdem ( colchicum ) türü  olduğunu anlamak için, erkek organlarına ( stamen ) bakmak gerekmektedir.  Gerçek çiğdemlerin üç, acıçiğdem / zehirliçiğdem türlerinin ise altı erkek organı bulunur.

Şepart - Colchicum speciosum ( yöredeki adı  vargit )
( Doğukaradeniz yaylalarından )

Doğukaradeniz yaylalarında, yaz sonunda  havaların soğumaya başlaması ile birlikde bir tür  acıçiğdem olan  'vargit çiçeği'  ( colchicum speciosum ) açar.  Halk arasında bu çiçeklerinin açmaya başlaması, yayla mevsiminin bittiğinin işareti kabul edilir. Giresun yöresinde  bu acı çiğdem türüne  'cambırt' denir, litaraturdaki  adı ise  'şepart' dır. Camburtca adında  bir de yayla vardır.

 
Şepart ve kolşikum ( colchicum ) türleri  sonbaharda çiçek açmasına rağmen, yaprak ve meyveleri, daha sonra  ilkbahar aylarında oluşmaktadır.   Bu nedenle  acıçiğdem ( colchicum ) türlerine halk arasında öksüzoğlan, öksüzali gibi adlar verilmiştir. 

Bir adı da cambırt  olan colchicum speciosum.
( Karatepe yaylası / Bulancak )

Cambırt ya da şepart ( colchicum speciosum).

Cambırt yaprağı ve meyvesi 

Nergisgiller ( amaryllidaceae ) familyasının  'sternbergia' cinsinden olan bitkilerin çiçekleri kadeh şeklinde olup, uzaktan bakınca çiğdem çiçeklerini andırırlar. Bu nedenle, sonbaharda sarı renkli çiçek açan bu bitkilere karanergis, karaçiğdem, güz nergisi,  sarı çiğdem  gibi adlar verilmiştir. Ancak bu bitkilerin, süsengiller familyasından olan  gerçek çiğdem  türleri ile bir akrabalığı yoktur. Sternbergi cinsinin yurdumuzdaki en yaygın türü karanergis / karaçiğdem ( sternbergia lutea ) dir.  Bu bitkinin  yaprakları çiçek açtıktan sonra çıkar, yeşil renkli olup  kayışa benzer.  Zehirli bir bitkidir.  

Bir adı da karaçiğdem olan karanergis çiçekleri  ( Sternbergia lutea ).
Karagöl mermer ocağı / Seferihisar.

Karanergis ( Sternbergia lutea )
Karagöl mermer ocağı,  Sığacık / Seferihisar.

Karanergis / karaçiğdem ( Sternbergia lutea ).
  ( Karagöl mermer ocağı / Seferihisar )

Safranbolu'ya adını vermiş olan safran (Crocus sativus ), bir tür çiğdem çiçeğidir.  Bu bitkinin çiçeklerinden eskiden beri 'safran' adı verilen çok değerli bir baharat elde edilmektedir ( Yemeklere tat ve renk vermesi için kullanılır ). Kültür bitkisi olarak yetiştirilir. 
Safran çiçekleri eskiden sarı sarı boya yerine de kullanılmıştır,  ayrıca  ilaç ve kozmetik sanayinde  kullanılır. 

Safran çiçeği / kültür  ( Crocus sativus ) 

Çiğdem çiçeği, diğer çiçeklerin aksine  soğuktan ve rüzgardan etkilenmez. Dağların, yaylaların  cesur ve güzel bekçileridir.
Kadınlarımızın isimlerinin yüzde ikisinin 'çiğdem' olması, halkımızın bu çiçeği ne kadar çok sevdiğini göstermektesir.

Sarı çiğdem ( Crocus chrysanthus )

Çiğdem,  eski çağlardan beri insanların değişik amaçlarla yararlandığı bir bitki olmuştur. İnsanoğlu çiğdem çiçeklerinden; kimi zaman zehir, kimi zaman ilaç, bazende yiyecek olarak yararlanmıştır.

Edebiyatımızda da çiğdem çiçeğinin önemli bir yeri vardır. 'Benim sadık yarim kara topraktır.' diyen Aşık Veysel, 'Çiğdem der ki ben alayım / elayım', türküsünde ise;  onu en güzel çiçek olarak niteler.

Çiğdem, mitolojide de hikayesi olan bir çiçektir. Tanrı Hermes, çok sevdiği arkadaşı  'Crucus' ölünce, onu çiğdem çiçeğine dönüştürerek yaşatır. Latince adının  'crocus'  buradan geldiği söylenir.

Vargit ( Colchicum variegatum ) 

Vargit ( Colchicum variegatum )

Vargit 
( Colchicum variegatum / Seferihisar )

Çiğdem çiçekleri hem bahçede, hem de saksıda yetiştirilir. Ama  en güzel doğada yetişir,  bunu unutmayalım. 
Doğayı koruyalım ki,  bu güzel çiçekler hep açsın. 

(Bu yayın son olarak 07. 10. 2019 tarihinde güncellenmiştir. )

ÇUHA ÇİÇEĞİ ( Primula )

Polyanthus çiçeği / Sahte çuha çiçeği 
( Primula x polyantha )

Çuha çiçeği, kışın ve erken ilkbaharda çiçek açan ender bitkilerden biridir.  Yaprakları nedeniyle ( çuha kumaşına benzediği için ) adına çuha çiçeği denir.  Familyası  ( Primulaceae )  onun adını taşır, bütün dünyada 400 kadar türü bulunmaktadır. Bunlardan bir çoğu  çiçekleri güzel olduğu için, bütün dünyada  süs bitkisi olarak yetiştirilir.  Doğal olarak  Himalayalar başta  olmak üzere  Kuzey yarım kürede yetişir ( Asya, Avrupa ve Kuzey Afrika ). Çok fazla melezi ve bunlardan elde edilmiş  kültür çeşidi vardır.   En tanınmış  türleri;  Primula vulgaris ( ya da acaulis ), Primula veris  ve Primula obconica'dir. 

Yurdumuzda 'onbiray çiçeği' olarak  tanınan  Primula obconica,  egzotik bir bitkidir ( Mavi yazıyı tıklıyarak tanıyabilirsiniz ). 

Piyasada 'polyanthus'  ismi ile satılan çuha çiçekleri ise;  Primula acaulis x Primula veris türlerinin melezlenmesi ile  elde edilmiştirler. Doğal olmadığı için 'sahte çuha çiçeği' de  denir. 

  
Primula cinsinin yurdumuzda doğal olarak,  ikisi endemik olmak üzere  9 türü yetişir. Özellikle Karadeniz ve Doğu Anadolu bölgelerimizde   yaygındır.  Bu nedenle çok fazla yöresl adlarla bilinirler.  Çoban çiçeği, menekşe, tutya, bahar çiçeği, ayıkulağı, felçotu, mart çiçeği, menevşe, ayran çiçeği, kandıra otu, koyungözü, gıl... bunlardan bazılarıdır. 

Primula'nın, Çin kültüründe önemli bir yeri vardır. Eski çağlardan beri tıbbi amaçlarla kullanılmıştır.

Çuha çiçeği,  kışın ve erken ilkbahar da çiçek açar. Latince adı ilk, öncü anlamına gelir,  cinsin baharda erken çiçek açtığını işaret eder. Eskiden  'evvelbahar çiçeği' denirmiş.  Kültür türleri yaza kadar çiçek açar. Bazı  türlerinin   çiçekleri kokulu ve  iki renklidir. Meyve  kapsüldür, içinde çok fazla küçük  tohum bulunur. Yapraklar tabanda rozet halindedir.  Rizom ve saçak köklüdür.  

Çuha çiçeği türlerine göre değişmekle beraber soğuk yerleri  ve humusca zengin,  nemli toprakları sever.  Fazla sıcak ve direk göneşten olumsuz etkilenir.

Bazı primula  türleri ( Primula vulgaris veya P. acaulis  )  yurdumuzun kuzey kısımlarında ( Doğuanadolu ve  Karadeniz bölgelerinde  ) doğal olarak yetişmektedir. Primula  veris ve Primula vulgaris  türlerinden,  katmerli  ve ebruli çiçek  açan hibrit ( melez )   türler ve çeşitler üretilmiştir.

Çuha çiçeği,  şifalı bir bitkidir, kök ve kurumuş çiçeklerinden çay yapılır, tohumlarından bir çeşit  yağ elde edilmektedir. Zehirsizdir, yapraklarından  salata yapılır, çiçekleri ile pasta süslenir. Ancak,  onbiray çiçeği  zehirli olduğu için yenmez.
Çuha çiçeği,  kolay yetişir ve fazla bakım istemez.  Kökten ayırarak  ve tohumdan üretilir.
                          Çuha çiçekleri ( Primula ) 

Çuha çiçekleri ( Primula acaulis )
 Seferihisar / İzmir 

Bir adı da evvelbahar  çiçeği  olan çuha çiçekleri 
(  Primula acaulis Rubra ), Giresun    

Çuha çiçeği
( Primula veris ssp. acaulis   veya P.  acaulis  ssp. acaulis )

Evvelbahar çiçeği   ( Primula acaulis subsp. Rubra )
Fındık bahçesi / Giresun  

Çuha çiçeği ( Primula vulgaris ssp. rubra  ya da P. acaulis ssp. rubra )
 Küre Dağları / Kastamonu 

Fındık bahçelerinin altını süsleyen çuha çiçekleri
 ( Evelbahar çiçeği / P. acaulis ssp. rubra  )

Polyanthus çiçeği / Sahte çuha çiçeği   ( Primula x polyantha )  

Polyanthus çiçeği / Sahte çuha çiçeği 
 ( Primula x polyantha ) 

Polyanthus çiçeği - kültür  ( Primula x polyantha ) 

Polyanthus çiçeği    ( Primula x polyantha ) 

Polyanthus çiçeği / sahte çuha çiçeği
( Primula x polyantha ) 

Polyanthus çuha çiçekler    
( Prımula x polyantha ) 

Çuha çiçekleri ( Primula acaulis / P. veris  ), Giresun  

Evvelbahar çiçeği, Bartın 
( Primula veris  ssp. rubra veya P.  acaulis ssp.rubra )

Çuha çiçekleri ( Primula acaulis ), Giresun 

Tutya çiçeği  ( Primula veris ) ?, Ardahan
( Primla elatior mı? emin değilim.  )   

Felçotu ( Primula auriculata )
Karagöl Yaylası - Giresun 

Onbiray çiçeği - kültür  ( Primula obconica ) 

Çuha çiçeği ( Primula acaulis ssp. acaulis ), Giresun 

Kaynaklar: Türkiye Bitkileri Sözlüğü ( Prof. Dr. Ertan Tuzlacı ). Vikipedi  

NERGİS ÇİÇEĞİ VE HİKAYESİ

Nergis çiçeğinin genel görünümü
( Narcissus tazetta ' Double Roman'  )

Nergis ( narcissus ), Amaryllidaceae ( Nergisgiller  )  familyasının narcissus cinsini oluşturan bitki türlerine verilen ortak bir  addır.  30 kadar türü vardır ( Yurdumuzda 9 türü yetişir. ). Anavatanı Avrupa ve Asya  kıtasıdır.  Çok yıllık, soğanlı,  otsu  ve güzel çiçeklidir.  Bu nedenle, bazı  nergis  türleri  süs bitkisi olarak yetiştirilir. Çok fazla kültür çeşidi vardır.   . 

Nergis, ilkbaharda  ilk önce  çiçek açan bitkilerden birisidir.  Kışın bittiğini, doğanın uyanmaya başladığını bize  müjdeler. Hatta, İzmir ve bazı  illerimizde  daha erken, kışın çiçek açar. İzmir'in Karaburun ilçesinde,  her yıl ocak ayında Nergis festivali yapılmaktadır. 

Nergis çiçeği ( Narcissus tazetta ' Double Roman'  )

Nergis çiçeği ile  ünlü İzmir'in Karaburun ilçesi 

Dünyanın en güzel kokulu nergisleri ( Narcissus tazetta 'Double Roman' ), yurdumuzda İzmir'in Karaburun ilçesinde yetiştirilmektedir.

2018 - Karaburun  Nergis Festivali.

Karaburun Nergis Festivali.

Bir nergis tarlası, Salman / Karaburun.

Nergis hasatı, Bozköy / Karaburun.

Nergis çiçeği  satan bir üretici, Yeniliman / Karaburun.

Nergis, üretilmesi  ve yetişmesi kolay bir bitkidir. Ancak her yerde güzel çiçek açmaz. Lodosun bu bitki üzerinde etkisinin olduğu belinmektedir.  Güneş alan yerleri ve humusça zengin, geçirgen, nemli toprakları sever. Soğanlarını dikmeden önce; iki - üç ay kadar buzdolabında tutmak ( soğuklama )  ve fazla derine dikmemek gerekir. 
                                     YURDUMUZDA YETİŞTİRİLEN BAZI NERGİS TÜRLERİ:  

Nergis çiçeği ( Narcissus tazetta )

- Nergis ( Narcissus tazetta ) : 60 cm. kadar büyüyen, beyaz - sarı çiçekli bir bitkidir. Çiçek kurulu şemsiye şeklinde, 2 ile 10 çiçekten oluşur. Kokuludur. Marmara, Ege ve Akdeniz bölgelerimizde yetişir. Katmerli çiçek açan formları vardır. 

Zeren ya da zerrin  (  Narcissus pseudonarcissus ) 

- Zeren, zerrin (  Narcissus pseudonarcissus ): Yurdumuzda son zamanlarda daha çok  yetiştirilmeye başlanan bir nergis türüdür.  Yalancı nergis, altınkadeh  de denilir.  Çiçekleri trompet şeklinde, sarı renkli ve güzel  kokuludur. Her sapta tek çiçek açar.

Fulya ( Narcissus jonquilla )

- Fulya ( Narcissus jonquilla ):  En tanınmış nergis türlerinden biridir. Çok güzel kokuludur. Çok başlıdır, gec çiçek açar. Diğer nergis türlerine göre daha küçüktür. 

Sim / Mısır gülü ( Narcissus papyraceus )

- Mısır gülü, Sim ( Narcissus papyraceus ):  Beyaz çiçekli, keskin koklu,  kağıt gibi çiçekli bir nergis türüdür. Erken çiçek açar. İzmir - Karaburun  civarında yetiştirilir. 

Nergis aynı zamanda tıbbi bir bitkidir (  Ateş düşürücü ve yatıştırıcıdır. ), kurutulmuş çiçeklerinden çay yapılır. Ancak,  bitkinin soğanı zehirlidir yenmez. .

Bahçemdeki nergis çiçekleri 

                                             KENDİNE AŞIK NARKİSOS'UN HİKAYESİ

Nergis, mitolojik hikayesi olan bir çiçektir.

Narkisos ( Narcisus ), kimseyi sevmeyen, çok  yakışıklı olduğu için bütün kadınların aşık olduğu bir avcıdır. Ancak kendi de bunun farkında değildir. 
Ekho ( Zeos'un kızı ), Narkisos'un  aşkını reddetmesine üzüldüğü için ölünce, Olimpos dağının  tanrılarının gazabına uğrar. Tanrılar, kimseyi sevmeyen Narkisos'u cezalandırmak için harekete geçerler.

Narkisos, cemalini ( yüzünü )  görmediği sürece yaşayacaktır. Bu yüzden Narkisos'a bir tuzak kurarlar, Mimas ( Mordoğan )* yakınlarında  bir dereden geçerken suda yüzünü görmesini ve kendine aşık olmasını  sağlarlar. Kendi cemaline  aşık olan Narkisos, su da gördüğü yüzüne dokunmak isteyince, uçurumdan düşer ve orada ölür.

Ancak Narkisos'u görmek için gelenler;  güneş gibi parlak, mis gibi kokan, boynu bükük bir çiçekle karşılaşırlar.  Tanrılar, Narkisos'u  çiçeğe dönüştürmüştür. Bu nedenle bu güzel  çiçek bütün dünyada  Narkisos'un  adı ile bilinir. Ve  nergis çiçeğinin onun yaşadığı yer olarak kabul edilen, Mimas'dan  dünyaya yayıldığına inanılır. 


*Bura, bugünkü adı ' Dilek Pınar ( Narcissus )  olan,  İzmir'in Karaburun ilçesine bağlı Mordoğan beldesi  ( Mimas )  yakınlarında bulunmaktadır.

Yine bir tür büyüklük, kendini beğenmişlik şeklinde görülen 'narsizmin' de,  Narcisus'tan  geldiği kabul edilir.

Nergis çiçekleri ( Narcissus ):

Nergis çiçeği ( narcissus tazetta 'Double Roman' )

Nergis  çiçekleri / Seferihisar

Doğayı korumak çiçekleri sevmekle başlar.

Nergis çiçeği - Seferihisar

Nergis çiçeği ( Narcissus )

Bir tür beyaz nergis çiçeği
Mısırgülü, Sim ( Narcissus papyraceus )

Nergis çiçeği ( Narcissus )

Mısırgülü, Sim ( Narcissus papyraceus )

Nergis çiçeği ( narcissus tazetta 'Double Roman' )

Nergis / Zerrin (  Narcissus pseudonarcissus ) 

( Bu yayın son olarak 20. 08. 2023 tarihinde güncellenmiştir. )