MABET AĞACI ( Ginkgo )

Mabet ağacı, Ginkgo ( Ginkgo biloba )

Bilimsel adı Gingko biloba olan mabet ağacı ya da ginkgo, Ginkogiller ( Ginkgoaceae ) familyasından kışın yapraklarını döken, dünyanın yaşayan en eski ağacıdır. Darwin'in taktığı adı 'yaşıyan fosil'dir.  XVII. yüzyılda sadece Çin'de Buda mabetlerinin bulunduğu bahçelerde son örnekleri bulunmuştur. Bu yüzden  adına  mabet ağacı denir. Yapılan incelemelerde ginkgo ağacının atalarının dinazorlarla aynı dönemde bundan 270 milyon yıl önce yaşadığı anlaşılmıştır. Günümüzde ginkgo ağacının hiçbir yakın türü ve benzeri yoktur, tamamen kendine özgü bir ağaçtır. Anavatanı Çin, Kore ve Japonya'dır.  Konfücyus'un mabet ağacı altında vaaz verdiği söylenir. Çin'de saygı gösterilen bir ağaçtır. Halk tıbbında kullanılmaktadır. 

Cins adı Japonca 'gümüş kayısı' anlamına gelir. Cinsin meyvesine atıftır. Tür adı 'iki loblu' anlamına gelir. Türün yaprasını işaret eder. 

Ginkgo, yurdumuzda süs bitkisi olarak park, bahçe ve yol boylarında  yetiştirilmektedir. Gümüş kayısı, fil kulağı, kız saçı, çin yelpaze çamı gibi isimlerle de anılmaktadır. 

Hiroşima'ya atılan  atom bombasından sağ kalabilen  ve bugün hala yaşıyan  Ginkgo ağacı. Yıkılan tapınak daha sonra ağaca zarar vermeyecek bir şekilde yapılmıştır. 
( Fotoğraf  kwanten. home. xs4 all. nl/ hiroshima. htm sitesinden alınmıştır. Teşekkürler  ) 

Mabet ağacı, 30 - 40  metre kadar boylanır, oldukca uzun ömürlüdür, 2500 yıl kadar yaşıyabilmektedir.  Japonya'nın Hiroşima kentine 1945 yılında atılan  atom bombasının patladığı noktaya  1 - 2 km mesafede yer alan dört ginkgo ağacı, bu alanda patlamadan sağ kalabilen  ve hayatlarını  bugün de sürdüren yegane canlı varlıklardır. Uluslararası bir sembol haline gelen bu ağacın üzerinde 'Hiroşima yok'  ve insanların barış için duaları kazınmıştır. 

Ginkgo  ağacının sonbaharda dökülen  yaprakları.  

Yaprakları fil kulağı, yelpaze şeklinde olup  iki lobludur. İki evciklidir,  meyvesi  kötü kokulu ve  kirleticidir,  bu nedenle bahçelere erkek çeşidini dikmekte yarar vardır. Sonbaharda yaprakları parlak sarı bir renk alarak hoş bir manzara oluşturur. Meyveleri kabuğu soyulduktan sonra pişirilerek yenmektedir. Ancak fazla yenilmesi tavsiye edilmememektedir. 

Yapraklarından elde edilen 'gingko' adlı alkoloid beyin damarlarını açıcı özelliktedir. Bu nedenle tıbbi bir bitkidir. Bazı ülkelerde tıbbi amaçla yetiştirilmektedir. Bunama ve alzheimer hastalığına karşı, hastalığı yavaşlatan ilaçların yapımında kullanılmaktadır. 

Ginkgo, bir çok iklime uyum sağlar. Güneşli ya da yarı gölge yerlerde yetişir.  Çok sıcak ve kurak iklimleri sevmez. Kökleri derine iner ve filiz verir, çok dayanıklıdır,  Kirli havadan  etkilenmediği için, şehirlerde  peyzaj çalışmalarında  kullanılır.  Tohumla, çelikle ve aşı ile üretilir. 

Ginkgo ağacı ( Ginkgo biloba ) 

                                                     Kırk Paralık  Ağaç ( Ginkgo biloba )

Bir söylentiye göre ünlü düşünür, yazar ve besteci  Jean - Jacques Rousseau ( 1712 - 1778 ). İsviçreli bir bahcıvanın  Çin'den getirdiği Ginkgo ağaçlarını çaldırır.  Rousseau, botanik tutkusu nedeniyle yaptığı bu suçtan  40 altın para ödeyerek yakasını  kurtarabilir.  Rousseau'nun  ölmeden önceki son sözleri ise; 'Ah, doğa ne kadar güzel' olmuştur. 

Hikayenin bir başka versiyonu da şöyledir. İngiliz bir bahçıvanın elindeki 4 - 5   ginkgo ağacı olduğunu  öğrenen bir Fransız botanikçi, İngiltereye giderek ağaçları satın almak ister. Ancak, normal yollardan  İngilizi ağaçları satmaya ikna edemez. Bunun üzerine akşam  yemeğe davet ettiği İngilizi sarhoş ederek, Ginkgo ağaçlarını kırk altın para ödeyerek satmaya ikna eder. 

( Bu hikayelerin orjinalleri  Gülnar Onay'ın Bahçem ve Ben kitabında yer almaktadır. Teşekkür ederim. )   

Kaynaklar: Bahçem ve  Ben ( Gülnar Önay ). Türkiye'nin Bütün Ağaçları ve Çalıları ( Prof. Dr. Ünal Akkemik ), Ağaçlar ve Çalılar 1 ( Prof. Dr. Ersin Yücel ). Şifalı Bitkiler Ansiklopedisi ( Oktay Mete ), Vikipedi