2011 AĞAÇ YILI

2011 Ağaç Yılı 

2011 Yılı bütün dünyada 'Ağaç Yılı 'olarak kabul edilmiştir. Doğanın sigortası olan ağaçların, ormanların korunmasını amaçlayan bu proje, bu bakımdan  çok önemlidir.

Ormanları, hayvanları, doğayı tanımadan, sevmeden sadece kanunlarla koruyamayız.  Bu nedenle çocuklarımıza mutlaka  doğayı, bitkileri, hayvanları  tanıtıp sevdirmemiz gerekmektedir. Bu konuda ise;  başta okullarımız ve aileler  olmak üzere hepimize önemli görev ve sorumluluklar düşmektedir.

'Ağaç Yılı'nı destekleyen 'Sinek Sekiz' yayınevi 2011 yıl için şöyle diyor;

'Bu sene bir ağacı gözlemleyerek üzerindeki yaşamın çeşitliliği ve güzelliğiyle keyiflenme ve hayattaki küçük şeylerin daha çok farkına varma zamanı.Bunu denerseniz hayatınızın değişeceği ve mutluluğunuzun katlanarak artacağını biz garanti ederiz.'

'The three year' adlı site de,  2011 için şöyle bir aktivite de öneriyor;

- Yolunuzun üzeri,evinizin önü, yakınınızda olan bir ağacı seçin.

- Bir sene boyunca ağacınızı gözlemleyin.

- Gözlemlerinizi fotoğraf, yazı ya çizim olarak kaydedin ve paylaşın.'

Ben ağacımı seçtim, ya siz?

GREVİLYA AĞACI ( Grevillea )

Grevilya ağacı ve çiçeği  / İpek ağacı  ( Grevillea robusta )
Kültürpark / İzmir 

Yurdumuzda süs bitkisi olarak yetiştirilen Grevilya robusta , 40 metre kadar boylanan, herdem yeşil ve  dekoratif  bir ağaçtır. Anavatanı Avustralya'dır ancak süs bitkisi olarak dünyaya dağılmıştır.  Gümüşağacıgiller ( Proteaceae ) familyasındandır, 200 kadar türü bulunur.  Türkiye'de,  biri çalı olmak üzere iki türü yetiştirilmektedir.  İpek ağacı, ipek meşesi, fırça ağacı gibi adlarla  da bilinir. Hızlı büyüyen, sağlam bir ağaçtır. Ilıman iklimlerde yetişir. 

Cins adı, ( 1749 - 1809 ) yılları arasında yaşamış olan İskoç bahçivan Charles Francis GREVİLLE'a  ithafen  verilmiştir. 

Grevilya, çiçek ve yaprakları ile oldukça gösterişli bir ağaçtır.  Peyzaj bitkisi olarak kullanılır. 

İlkbahar ve yaz aylarında tarak ya da diş fırçası şeklinde, turuncu renkli, taç yaprağı olmayan  gösterişli çiçekler  açar.  Eğrelti otunu andıran, derin parçalı bileşik yaprakları da  çiçekleri gibi narin ve  gösterişlidir. 
Tropikal ve subtropikal iklim görülen ülkelerde  yetişmektedir.  Güneşli ya da  yarı gölge yerleri ve geçirimli, asitli, nemli  toprakları sever, soğuğa kısmen  dayanıklıdır. 
Yurdumuzun  Akdeniz, Eğe ve Marmara  bölgelerinde,  park, bahçe ve yol kenarlarında, yaygın bir şekilde süs bitkisi olarak yetiştirilmektedir

Daha çok  çelik ile  ve tohumdan üretilir.  Süs bitkisi olarak yetiştirilen çalı  türleri de bulunmaktadır.

Grevilya / İpek meşesi ağacı ve çiçeği
( Grevillea robusta )

Grevilya ağacı  / İpek meşesi ağacı çiçeği 
( Grevillea robusta. )

Grevilya ağacı - meyve ( Grevillea robusta )

Grevilya ağacı - çiçeği  ( Grevillea robusta )
Kültürpark / İzmir 

Grevilya ağacı - çiçeği  ( Grevillea robusta )

Grevilya ağacı - yaprağı  ( Grevillea robusta )

Grevilya ağacı ( Grevillea robusta )

Grevilya ağacı - meyvesi  ( Grevillea robusta )

Grevilya / İpek  ağacı çiçeği ( Grevillea robusta ) 

. 

Grevilya ağacı - yaprağı  ( Grevillea robusta )

Grevilya ağacı - meyve
( Grevillea robusta ) 

Grevilya ağacı - gövde 
( Grevillea robusta )

Yaprak - Grevillea robusta 

Kaynaklar:  Kültürpark'ın Ağaç, Ağaççık ve Çalıları. Türkiye'nin Ağaçları ve Çalıları ( Necati Güvenç Mamıkoğlu ). Türkiye'nin Bütün Ağaçları ve Çalıları ( Prof. Dr. Ünal Akkemik ). Süs ve Sera Bitkileri ( Attilla Odabaş ). Ağaçlar ve Çalılar 1 ( Prof. Dr. Ersin Yücel ). Wikipedia 

SÜSEN ( İris )

Göksüsen ( İris germanica ) ve Ak süsen ( İris albicans ) 

Latince adı iris olan süsen ( İridaceae / süsengiller  ),  çok yıllık, rizomlu - soğanlı ve  otsu bir bitki cinsidir. Bütün dünyada 260 - 300 kadar türü vardır.  Iliman iklim görülen Kuzey Yarım Küre'de ( Asya, Avrupa, K. Amerika )  yetişmektedir, habitadları farklıdır. Yurdumuzda, bazıları endemik olmak üzere   51  türü doğal olarak  yetişir. 

İris,  eski Yunanca 'gökkuşağı' demektir. Tanrıların çiçeği olarak kabul edilir. İris, tasvirlerinde  gökkuşağı renginde bir tüle sarılmış  kanatlı bir kız olarak gösterilir. Bundan dolayı,  gökkuşağının tanrıların sesini duyulur hale getirdiğine inanılır. Tanrılarla insanlar arasında haberleşmeyi sağlar. Süsen bitkisinin özellikle mezarlıklara yetiştirilmesi bu bakımdan ilginçtir.     

Çok yıllık, yeşil yapraklı,  rizomlu ( köksapı )  ve otsu bitkilerdir. Genellikle güzel kokulu, mor, beyaz ve sarı  renkli çiçek açarlar.  Halk arasında navruz, kırna, zambak, mezarlık zambağı, susam  gibi yöresel adlarla da bilinir.  Bazı süsen türlerinin kökleri, çiçekleri ve gövdesi, Anadolu'da  sebze olarak  yenir. Ancak bazı süsen  türleri zehirli olduğu için dikkatli olmak gerekir. 

Güneşli yerleri sever,  soğuğa dayanıklıdır.  Toprak bakımından seçici değildir.  Soğanla, tohumla  ve rizomları ile üretilir. 

Süs bitkisi olarak yetiştirilen  süsen türleri; rizomlu ve soğanlı olmak üzere iki gruba ayrılır.    Rizomlu olanlar herdem yeşildir,  soğanlı olanların toprak üstü kısmı çiçek açtıktan sonra yazın kurur.  Süs bitkisi olarak yetiştirilen çok fazla melez ve  kültür çeşidi vardır.  

Süs bitkisi olarak yetiştirilen bazı süsen türleri şunlardır

Mor süsen çiçeği ( İris germanica )

Güksüsen / İris germanica )

Göksüsen / Mor süsen çiçeği ( İris germanica )

Göksüsen / Mor süsen çiçeği ( İris germanica )

Mor süsen çiçeği ( İris germanica )

- Gök süsen, Mor zambak, Alman süseni ( İris  x germanica, İris versicolor  ): Avrupada doğallaşmış bir süsen  türdür.  Rizmlu, herdem yeşil,  melez bir türdür. 120 cm boylanır, gövdesi dallı ve silindiriktir. Mor renkli çiçekleri güzel kokuludur.  Yurdumuzda eskiden beri yetiştirilen çok yaygın bir bitkidir. Fazla bakım istemez, güneşli ya da yarı gölge yerleri ve geçirimli toprakları sever.  Daha çok yol kıyılarında, taş bahçelerinde ve mezarlıklarda yetiştirilir. Tohumla, ayırma ile ve rizom parçaları ile üretilir. 

Ak süsen ( İris albicans ya da İris florentina )

Ak süsen ( İris albicans ya da İris florentina )

Ak süsen ( İris albicans ya da İris florentina )

Ak süsen ( İris albicans ya da İris florentina )

Ak süsen ( İris albicans )

- Ak süsen ( İris x albicans ya da İris florentina  ): Büyük kılıç gibi yaprakları olan, herdem yeşil, kokulu ve beyaz çiçekli bir süsen türüdür. Doğal bir melezdir, 60 cm kadar  uzar, dalsızdır.  Müslümanlar tarafından mezarlıklara dikilmiştir. Hacca gidenler tarafından ülkemize getirilmiştir. Yine müslümanlar aracılığı ile  götürüldüğü  Endülüsten ( İspanya ) Avrupa'ya yayılmıştır. Floransa'nın resmi çiçeğidir.

Mavi çiçekli hollanda süseni ( İris x hollandica )

 

Beyaz çiçekli hollanda süseni ( İris x hollandica ) 

Hollanda süseni  ( İris x hollandica )

Hollanda süseni  ( İris x hollandica )

- Hollanda süseni ( İris hollandica ) : Hollanda da üretilmiş melez bir türdür, doğada yetişmez.  Bu türden olan süsen çeşitlerinin  çiçekleri küçük olmasına karşı daha  gösterişlidir.  Çok fazla çeşidi üretilmiştir, beyaz, mavi ya da sarı renkli çiçek açar, soğanlıdır.  Yaprakları şerit şeklinde olup çiçek açtıktan sonra kurur.   Soğanla üretilir.

Bataklık süseni, Sarı süsen, Kelbaş ( İris pseudacorus )

Bataklık süseni, Sarı süsen, Kelbaş ( İris pseudacorus )

- Bataklık süseni, Sarı süsen ( İris pseudacorus ): Doğal olarak Batı Asya, Kuzey Afrika ve Avrupa'da yayılış gösterir.  İstilacı bir bitki kabul edilir. Sulak yerlerde yetişir, boyu 150 cm bulur,  çok yıllık, rizomlu ve parlak sarı renkli  çiçeklidir.  Sudaki zararlı  maddeleri emerek köklerinde depo eder. Boya ve mürekkep yapımında kullanılır. 

Doğu süseni / Ankara süseni ( İris orientalis ) 

- Doğu süseni, Ankara süseni, Türk süseni  ( İris orientalis ): Türkiye ve Yunanistan'a özgüdür. 1 m kadar uzar, çok yıllık ve  rizomlu bir bitkidir. Beyaz  çiçeklerinin üzerinde  sarı renkli bir bant vardır. Ilıman iklim görülen ülkelerde süs bitkisi olarak yetiştirilir. Yetiştirildiği bir çok ülkede doğallaşmıştır.  İngiltere'de  Türk süseni olarak bilinir. 

Kokar süsen - meyve kapsğlü 
( İris foetiddissima )

- Kokar süsen, Kokuşmuş süsen  ( İris foetidissima ): Herdem yeşil, rizomlu, çok yıllik, otsu bir bitkidir. Mavi ve sarı renkli  çiçek açarlar.  Tohum kapsülü parçalanınca kötü  kokar. Tohumla, ayırma ile ve rizom parçaları ile üretilir. Kırmızı renkli tohum kapsülü  dikkat çeker. Park ve bahçelerde süs bitkisi olarak yetiştirilir. 

Çalı navruzu ( İris unguicularis )

Çalı navruzu ( İris unguicularis )

Çalı navruzu ( İris unguicularis )

- Çalı navruzu ( İris unguicularis ): Erken ilkbaharda çiçek açar. Çam ormanlarının altında yetişir. Çiçek sapları yenir, yumruları peynir yapımında kullanılır. Süs bitkisi olarak da yetiştirilir. 

Bodur süsen ( İris suaveolens )

Bodur süsen ( İris suaveolens )

- Bodur süsen ( İris suaveolens ): Herdem yeşil, rizomlu bir bitkidir. Kısa boyludur ( 15 cm ), kokulu,  sarı ya da mor çiçeklidir. Makilik yerlerde yetişir. 

Kaynaklar: Türkçe Bitki Adları Sözlüğü ( Turhan Baytop ). Türkiye'nin Yabani Besin Bitkileri ve Ot Yemekleri / Prof. Dr. Ertan Tuzlacı ). Türkiye Bitkileri Sözlüğü ( Prof. Dr. Ertan Tuzlacı ). Wikipedia 

ERGUVAN AĞACI

Erguvan ağacı / çiçeği 
( Cercis siliquastrum ) 

Cercis siliquastrum, Türkce adı ile erguvan ağacı  baklagiller familyasından, en fazla 10 m. kadar boylanan, kışın yapraklarını döken, pembe çiçekli küçük bir ağaçtır. Bazı yörelerde deliboynuz, zazalak, gelin yemişi, yemişen ağacı gibi gibi adlarla da bilinir. İstanbul Boğazı ile  özdeşmiştir. Bursa şehrimizin de simgesidir. Bizansın ve hıristiyanlığın sembollerindendir. Erguvan rengi Bizans hükümdarlarının kıyafetlerinde kullanılırdı.  Zenginlik ve güc belirtir.  

Anavatanı Türkiye, Güney Avrupa ve Batı Asya'dır. 

Çiçeklerini ilkbaharda, gövde üzerinde, toplu halde ve yapraklardan önce açar. Pembe - mor renklidir ( Cercis siliquastrum Alba çeşidi beyaz çiçek açar ). Yapraklar yuvarlak, böbrek şeklindedir. Güneşli yerlerde ve ılıman iklimlerde yetişir. Soğuğa ve kuraklığa dayanıklıdır. Akdeniz bölgesine özgüdür.   Geçirimli, nemli,  taşlı, kireçli toprakları sever. Makiliklerde ve ormanlarda doğal olarak yetişir. Akdeniz, Ege ve Marmara bölgelerimizde süs bitkisi olarak yetiştirilir. Tohumla, çelikle ve kökten bölerek çoğaltılır. Tohumların ekilmeden önce kısa bir süre sıcak tutulması gerekir. 

Erguvan ağacı / meyve ( Cercis siliquastrum ) 

Efsaneye göre erguvan ağacının daha önce beyaz renkli olan çiçekleri, İsa peygambere ihanet eden Yahuva kendini bu ağaca asınca utancından çiçekleri pembe olmuştur ( Mitoloji ). 

Erguvan ağacı ( Cercis siliquastrum ) 

Erguvan ağacı bütün baklagiller gibi köklerinde azot toplayarak toprağın verimini artırır. Çiçekleri çiğ ve pişirilerek yenir. 

Erguvan ağacı ( Cercis siliquastrum 

Erguvan ağacı ( Cercis siliquastrum ) 

SİZ HİÇ ÇARKIFELEK YEDİNİZ Mİ? ( Passiflora )

Mavi çiçekli çarkıfelek bitkisi ve meyveleri ( Passiflora caerulea )

Ülkemizde ki yaygın adı çarkıfelek olan  possiflora, passifloraceae ( Çarkıfelekgiller ) familyasını oluşturan sarmaşık formlü bir bitki cinsidir. Tropikal ve subtropikal iklim görülen yerlerde yetişen  567 türü bulunmaktadır.   Hızlı büyüyen, herdem yeşil veya kışın yaprağını döken,  odunsu gövdeli, sarılıcı tırmanıcı formlu bir bitki cinsidir. Anavatanı Güney Amerika'dır ( Brezilya, Peru ve Arjantin).  Çiçeklerinin şeklinden dolayı, yurdumuzda çarkıfelek denir. Ayrıca   saat çiçeği, fırıldak çiçeği, tutku çiçeği  de denir.  En tanınmış türleri şunlardır: 

- Mavi çarkıfelek çiçeği veya Mavi tutku çiçeği ( Passiflora caerulea )

- Çarkıfelek - meyve ( Passiflora edulis ) 

- Kanatlı çarkıfelek çiçeği ( Passiflora alata )

- Mor çarkıfelek çiçeği ( Passiflora incarnata )

- Kırmızı çarkıfelek çiçeği ( Passiflora racemosa )

- Sarı çarkıfelek çiçeği ( Passiflora lutea )

- Menekşe tutku çiçeği / Victoria çarkıfelek çiçeği ( Passiflora x violacea ). P. racomosa x P. caerulea'nın melezidir. 

Çarkıfelek ( passiflora ), yurdumuzda daha çok gösterişli çiçekleri nedeniyle  süs bitkisi olarak yetiştirilmektedir. Passiflora edulis ( çarkıfelek meyvesi ), yenilen  meyveleri için yetiştirilir ve tarımı yapılır. Sarı ve mor renkli meyveleri olan iki çeşidi vardır.   Ayrıca çok fazla melezi ve bunlardan elde edilmiş kültür çeşitleri vardır.  Ilıman  iklimlerde yetişir,  güneşli yerleri ve   nemli, kumlu,  gevşek  toprakları sever. Türlerine göre değişse de fazla soğuğu sevmez,  yazın düzenli olarak sulama ister.  Daha çok çardak, perggola, balkon ve duvarlara sardırılır.  Saksı çiçeği olarak da yetiştirilir.  Çelikle ve tohumdan üretilmektedir.

Bir  yıl kadar önce, çiçek amacı ile diktiğim mavi çiçekli çarkıfelek ( Passiflora caerulea ) meyve  vererek bize  sürpriz yaptı. Daha önce meyvesini görmemiştim, turuncu renkli, pimpon topu gibi bir şey, nar gibi içindeki tohumları  yeniyormuş. Ayrıca meyve suyu, kokteyl, tatlı ve dondurma yapımında da kullanılmaktaymış.

Ben yemedim,  eşim meraklı olduğu için  yedi. ancak yorum yapamadı. Tadı pek hosuna gitmedi sanırım.   

Avrupa'da lüks lokantalarda 'mutluluk meyvesi' olarak takdim edilen çarkıfelek, anlayacağınız bizim damak zevkimize  göre  değil.  Hani 'Eşek hoşaftan ne anlar' diye bir söz vardır ya,  bizim ki de o misal😜

Mavi çarkıfelek çiçeği ( Passiflora caerulea ) 

Olgunlaşmış mavi çiçekli çarkıfelek meyvesi
( Passiflora caerulea )  

Mavi çarkıfelek - meyve  (  Passiflora caerulea )

Bir adı da saat çiçeği olan Passiflora caerulea  ( meyvesi )   .

Çarkıfelek meyvesinin nar gibi sulu olan  tohumları yenmektedir.

Menekşe tutku çiçeği, Victoria çarkıfelek çiçeği  
( Passiflora x violacea 'Victoria') 

Kaynaklar: Ağaçlar ve Çalılar 1 ( Prof.  Dr. Ersin Yücel ). Türkiye'nin Bütün Ağaçları  Ve Çalıları 8 Prof. DR. Ünal Akkemik ). Vikipedi