HİNT YAĞI BİTKİSİ ( Ricinus )

Hintyağı bitkisi - çiçeği ( Ricinus communis )

Bilimsel adı Ricinus communis olan hint yağı bitkisi, sütleğengiller ( Euphorbiaceae ) familyasının hintyağı ( ricinus )  cinsinin tek türüdür. Ülkemizde yaprakları  güzel olduğu için süs bitkisi olarak yetiştirilir.  Anavatanı Hindstan'dır. Doğal olarak Afrika'nın tropikal iklim görülen yerlerinde ve Akdeniz havzasında  yetişir. Kene çiçeği, Hint baklası, Afrika harika ağacı, köstebek fasulyesi,  Japonika, dedemene, castor oil gibi adlarla da bilinir. Tek veya çok yıllıktır; doğal olarak yetiştiği bölgelerde  10 - 12 metreye kadar  boylanarak ağaç halini alırken, soğuk iklimlerde tek yıllık, 1,5 m - 2,5 m boylarında,  otsu bir bitki halinde kalır. Hindistan, Brezilya gibi bazı  ülkelerde tohumlarından yağ elde etmek için yetiştirilmektedir.  

Hint yağı, sanayide sabun, mürekkep ve boya üretiminde, kolay ısınmadığı için motor yağı olarak ( Castor oil ) kullanılır. Eskiden issiz olduğu için kandillerde kullanılmıştır. Geleneksel tıpta, cilt bakımından saç bakımına kadar pek çok alanda kullanılan doğal bir üründür. Kabızlık tedavisinde müsil olarak kullanılır. Yağı zehirsiz olmasına rağmen mutfakta kullanılmaz. Tohumlarından süs eşyası yapılır.  

Hint yağı bitkisi hızlı büyür, kırmızı renkli ve dallı bir gövdesi vardır, sıcak iklimlerde gövde kalınlaşarak  ağaç haline gelir.  Yurdumuzda ve  yetiştirildiği  ülkelerde  naturalize ( doğallaşmıştır )  olmuştur. Bazı ülkelerde istilacı sayılır. Bitki 'risin' adlı çok zehirli  bir madde taşıdığı için, dikilecek yerin  dikkatli seçilmesi gerekir.  

Cins adı olan ricinus, Latince kene anlamına gelir. Tohumları keneye benzediği için bu ad verilmiştir. Epitet ( tür adı ) adı olan communis, yaygın anlamına gelir. Doğal olarak yetiştiği yerlerde  yaygın  olduğunu işaret eder. 

Hintyağı bitkisi - genel görünümü 
( Ricinus communis )

Çiçekler dik salkımlarda toplanmıştır, taç yaprakları yoktur ve sarımsı - yeşil renklidir.  Üst tarafta dişi, alt kısımda erkek çiçekler bulunur. Yaz aylarında ve sonbaharda  çiçek  açar. Meyve içinde çok fazla tohum bulunan dikenli bir kapsüldür. Yapraklar uzun saplı, tüysüz, büyük ve el şeklinde olup,  7- 12 parçalıdır. 

Sıcak ve ılıman iklimlerde yetişir. Güneşli yerleri ve geçirimli, nemli, verimli toprakları sever. Donlara karşı duyarlıdır, yazın düzenli sulanması gerekir.  Destek ister, budanarak form  verilir. Park ve bahçelerde peyzaj bitkisi olarak kullanılır. Tohumla üretilir, çoğu zaman dökülen tohumlarından biter. 

Hintyağı bitkisi ( Ricinus communis )

Hintyağı bitkisi ( Ricinus communis )

Kaynaklar: Wikipedia. Extension Gardener.

PUĞRE ( Telekia speciosa )

Puğre ( Telekia speciosa ) 

Bilimsel adı  Telekia speciosa olan puğre;  papatyagiller ( Asteraceae ) familyasından, çok yıllık, rizomlu ( köksap ) ve  otsu  bir bitki türüdür.  Anavatanı Avrupa'dan Kafkasya'ya kadar geniş bir  bölgedir  ( Karadeniz Bölgesi, Orta ve Güney Rusya, Balkanlar, Kafkaslar ). Yaz aylarından başlayarak  sonbahara kadar  büyük ( 8 - 10 cm çapında ) papatya şeklinde  ve altın sarısı renkli çiçekler açar.  Dilsi çiçekleri saça benzer oldukça gösterişli ve  dekoratiftir bu nedenle süs bitkisi olarak da  yetiştirilir.  Yaprakları büyük, kalp şeklinde  ve kötü  kokuludur.  Genellikle nemli, gölgeli ve azot bakımından zengin ormanlık yerlerde yetişir. Arı ve kelebekleri çeker. Fabriciana adippe kelebeğinin besin kaynağıdır. 

Puğre  ( Telekia speciosa )

Cins adını 1845 - 1916  yılları arasında  yaşamış olan  Macar kaşif Samuel Teleki'ye adanmıştır. Tür adı olan speciosa  latince 'süslü'  demektir. Bu nedenle adına eski cins adından ( İnula telekia  / andızotu )  dolayı  'süslü andız otu' da  denir.  Ayrıca sarı öküz gözü, kalp yapraklı öküzgüzü,  hedef tahtası adları ile de tanınır.  Görünüşü andız otuna  ( inula ) benzer.

Farklı habitatlara uyum sağlar. Nemli yerlerde 2 metreye  kadar boylanır, gövdenin  tepesinde dallanarak uçlarında  salkım halinde ( 3 - 8 )   çiçek açar.  Yaprakları oldukça büyük olmasına rağmen çiçeklerini kapatamaz.  Eskiden boya maddesi olarak kullanılmıştır.    

Güneşli - yarı gölge yerleri  ve nemli toprakları sever, soğuğa dayanıklıdır ( - 40 derece ). Tohumdan üretilir. 

Fotoğraflar  Giresun yöremizde çekilmiştir.  İyi seyirler, sevgili doğa severler. Bitkileri tanıyalım, sevelim ve koruyalım. 

Puğre / Süslü andızotu ( Telekia speciosa )

Puğre ( Telekia speciosa )

Puğre ( Telekia speciosa ) 

Puğre ( Telekia speciosa ) 

Puğre ( Telekia speciosa ) ve kelebek   

Puğre ( Telekia speciosa ) 

Puğre ( Telekia speciosa ) 

Kaynaklar: Vikipedi, Türkçe Bitki Adları Sözlüğü ( Turhan Baytop )

ŞEKERCİ BOYASI ( Phytolacca )

Şekerci boyası bitkisi ( Phytolacca americana )
Genel görünüm 

Şekerci boyası ( Phytolacca americana ), şekerciboyasıgiller  ( Phytolaccaceae)  familyasından Kuzey Amerika'ya özgü, çok yıllık otsu bir bitkidir.  Ancak  yetiştirildiği bir çok ülkede  ve yurdumuzda doğallaşmıştır.  Özellikle Doğukaradeniz Bçlgemiz'de  yaygındır. Bazı yörelerde acımur ( Giresun ), dünyagüzeli ( Rize ), dünya otu, şerbet boyası, kuşüzümü gibi adlarla da bilinir. İstilacı bir ot olarak kabul edilir.

Cins adı eski  Yunanca 'cilalı' demektir, meyvelerinin durumu kastedilmektedir. Tür adı Amerika demektir. Bitkinin doğal olarak  yetiştiği yer belirtilmektedir.

Şekerci boyası ( Phytopacca americana )
Çiçek  

2 - 3 m kadar boylanır, gövdesi genellikle kırmızı - pembe renkli olup çok dallıdır. Haziran - Eylül ayları arasında, salkımlar  halinde,  çok sayıda, beyaz - yeşil ( meyve aşamasında pembe veya kırmızıya döner ) renkli çiçek açar. Yaprakları geniş, mızraksı ve yeşil renklidir. Sonbaharda dökülmeden önce pembemsi bir renge döner. Meyve, üzümsü, basık, küre şeklinde,  önce yeşil, olgunlaşınca kırmızı - mor renklidir. Tohumu küçük ve  siyah renklidir.  Kuşlar için önemli bir besin kaynağıdır, bu sayede tohumlar çevreye  yayılır. Kışın toprak üstü tamamen olür.  

Kayıtlarda genç gövde ve yapraklarının pişirilerek yenebilceği belirtilmektedir. Kökleri cilt, romatizma, ülser  ve  bazı hastalıkların tedavisinde  kullanıldığı belirtilmektedir.  Ancak zehirli bir bitki olduğu için dikkatlı olmak gerekmektedir. Bitkinin meyvelerinden elde edilen kırmızı  boya ise  gida ve şarap boyası olarak kullanılmıştır.  Kökü 'saponin' açısından zengindir, sabun yapımında kullanılmaktadır. 

Şekerci boyası ( Phytolacca americana )
Meyve ve çiçek  

Şekerci boyası, ılıman iklimlerde ve güneşli veya yarı gölge  yerlerde  yetişmektedir. Verimli, derin, kumlu ve nemli  toprakları sever.  Orman açıklarında, çalılıklarda, tarlaların kenarlarında, yol kenarlarında   yetişmektedir. Kazık köklü olduğu için yangınlara dayanıklıdır. 

Özellikle  çekici meyveleri nedeniyle park ve bahçelerde  süs bitkisi olarak da yetiştirilmektedir. Saksı içinde de yetişir. Zehirli olduğundan çoçuklardan uzak tutulmalıdır. Tohumla üretilir. 

Şekerci boyası bitkisi ( Phytolacca americana )
Genel görünüm 

Şekerci boyası bitkisi ( Phytolacca americana ) 

Şekerci boyası ( Phytopacca americana )
Sonbahar 

Şekerci boyası ( Phytopacca americana )
Gövde 

Kaynaklar: İstanbu'un Doğal Bitkileri ( Prof. Dr. Ünal Akkemik ). Türkçe Bitki Adları Sözlüğü ( Turhan Baytop ). Türkiye Bitkileri Sözlüğü ( Prof. Dr. Ertan Tuzlacı ). Ağaçlar ve Çalılar  1 ( Prof. Dr. Ersin yücel ). Vikipedi. 

ALACALI SÜTLEĞEN ( Üçüz Çiçeği )

Alacalı sütleğen / Üçüz çiçeği  ( Euphorbia marginata )
Bitkinin Genel görünümü 

Alacalı sütleğen,  adından da anlaşılacağı gibi bütün dünyada süs bitkisi olarak yetiştirilen otsu bir sütleğen türüdür. En büyük bitki ailelerinden olan Sütleğengiller ( Euphorbiaceae ) çoğu otsu olmak üzere çalı ve ağaçlardan oluşan  209 cins  ve 6482  türle bitki dünyasında  temsil edilir.  Bunlardan  bazıları ( E.  ingens / Ağaç kaktüs,  E. milii / Noel yıldızı , E. pulcherrima / Atatürk çiçeği, E. tirucalii / Kalem kaktüs,  vs. ),  aynı zamanda  süs bitkisi olarak yetiştirilirler. Bu bitkilerin ortak özelliği; toksit ve allerjik, beyaz, sütsü ( lateks ) bir sıvı taşımalarıdır. Bazı türleri ise kaktüsler gibi sukkulenttir 

Botanik adı  Euphorbia marginata olan alacalı sütleğen, tek yıllık ve otsu bir bitkidir. Anavatanı Kuzey Amerika'dır. Ancak süs bitkisi olarak dünyaya dağılmış ve bazı ülkelerde doğallaşmıştır. 

E. marginata, oldukca gösterişli ve dekoratif bir bitkidir. Yapraklarının  kenarları dantel gibi beyaz bir kuşakla kaplıdır. Bitki bu haliyle uzaktan bakılınca üzerine kar yağmış bir dağı andırır. Nitekim İngilizce adı  'Dağ üzerinde kar'  anlamına gelir. 

Alacalı sütleğen- tohum kapsüllerü 

Alacalı sütleğen, çiçeklenmeden önce  yeşil yapraklı, gösterişsiz bir bitkidir. Çiçeklenmeye başlayınca;  çiçek saplarında yeşil-beyaz, alacalı yaprakçıklar ortaya çıkar,  brakte ( çiçek sapı yaprağı )  adı verilen bu oluşumlar  çiçek kabul edilir.  Değişik şekil ve renklerdeki bu  yaprakçıklar tozlayıcılarını ( böcekleri )  cezbetmeye yarar. Dalların uçlarında bulunan  esas çiçekler ise beyaz renkli, çan şeklinde ve  gösterişsizdir. 
Sütleğen cinsi ( euphorbia ) bitkiler,  koparılınca  beyaz renkli  bir özsuyu salgılarlar. Genel olarak "süt" denilen bu sıvı zehirli ve allerjiktir. Bu nedenle bu bitkilerle fazla temas etmekten  kaçınmak gerekir, bazı kişilerde alerji yapabilir.
Alacalı sütleğen dikine büyür, belli bir yüksekliğe ulaşınca devamlı  üçe ayrılarak  dallanmaya başlar ve  fıstık çamı gibi  bir taç oluşturur. Yine  tohum kapsülleri üç odacıklıdır. Bu nedenle  bitkiye  'üçüz çiçeği' de denir. Ak sütleğen, 'dağda kar' adı ile de  bilinir.   

Alacalı sütleğen, hem bahçe  hem saksı çiçeği olarak yetiştirilir. Güneşli ya da yarı gölge yerleri sever, kuraklığa dayanıklıdır.  Toprak bakımından seçici değildir, geçirimli, kuru  ve  verimsiz toprakları sever. Fazla sulama ve gübreleme bitkiyi olumsuz etkiler ve  güzelliğini kaybetmesine neden olur.  Kesme çiçek olarak da kullanılır.  Vazo ömrünün daha uzun olması için, kesilen sapların ucu sıcak  suya sokulur veya yakılır. 

Üçüz çiçeği  ya da alacalı sütleğen tohumdan yetiştirilir, çoğu zaman toplanmayan, dökülen  tohumlarından kendiliğinden biter. Fazla bakım istemez. 

Alacalı sütleğen, en güzel hali
 ( Euphorbia marginata ) 

Alacalı sütleğen çiçeğinin genel görünümü.

Üçüz çiçeği ( Euphorbia marginata )

Brakte adı verilen bu yaprakçıklar aslında bitkinin değişime uğramış
 çanak yapraklarıdır.

Alacalı sütleğen bitkisinin çiçeği ( Yakın çekim ) 

Kaynaklar: Vikipedi. 

BALON SARMAŞIĞI ( Cardiospermum )

Balon sarmaşığı ( Cardiospermum halicacabum )

Bilimsel adı  'Cardiospermum halicacabum' olan balon sarmaşığ,  sabunağacıgiller ( Sapindaceae ) familyasından, küçük beyaz çiçekli,  otsu bir bitkidir. Afrika, Avustralya ve Kuzey Amerika'nın tropikal ve subtropikak iklim görülen yerlerinde  doğal olarak yetişmektedir. Balon otu, aşk çiçeği,  kalp tohumu, japon feneri, yürek sarmaşığı gibi adlarla da bilinmektedir.  

Oldukça dekoratif olan tohum keseleri nedeniyle, bütün dünyada süs bitkisi olarak yetiştirilmektedir. Yetiştirildiği  bir çok  ülkelerde doğallaşmıştır.  Çiçekleri  beyaz renkli,  küçük ve  gösterişsizdir.  Yeşil renkli olan  tohum keseleri  daha sonra sarıya  ve turuncuya döner. İçi hava doludur vurulunca patlar, bu nedenle  çocuklar  tarafından da  çok sevilir,  eğlenceli bir bitkidir. Kerala ( Hindistan'da bir eyalet ) halkının on kutsal çiçeği arasında yer alır.   

Tıbbi bir bitkidir, ilaç sanayinde  kullanılmaktadır, egzamaya iyi geldiği bilinmektedir. Yeşil kısımları sebze olarak yenir ( vikipedi ). 

Balon sarmaşığı bitkisinin genel görünümü
( Cardiospermum  halicacabum)

 Tohum keselerinin  içinde üç adet  siyah renkli, üzerinde beyaz kalp deseni bulunan tohum bulunur.  Bu nedenle ünlü  İsveçli bilim adamı ve botanikci  Carl von linna  ( Asıl adı Carl Linnaeus ), bitkiye kalp tohumu anlamına gelen  'cardiospermum' adını  vermiştir. Tür adı olan 'halicacabum', 'tuz fıçısı' demektir, meyvevelere atıfta bulunulmuştur. 

Balon sarmaşığı ılıman iklimlerde yetişir, güneşli, yarı gölge yerleri ve  nemli toprakları sever, kuraklığa dayanıklıdır. Çok yıllık bir bitki  olmasına rağmen, ülkemizde tek yıllık olarak yetiştirilir.  Oldukça arsız ve yayılıcı  bir bitkidir. Bir çok ülkede istilacı  ve zararlı bitkiler arasında yer almıştır. Dökülen tohumlarından kendiliğinden biter, hiç bir bakım istemez.

Balon sarmaşığı ya da balon otu bitkisi
( Cardiospermum halicacabum ) 

Cardiospermum  halicacabum 

Balon sarmaşığı çiçeği ve tohum kesesi.

Balonlu sarmaşık ( Cardiospermum halicacabum )

Balon sarmaşığının küre şeklindeki  tohumları beyaz kalp desenlidir.
Bu nedenle kalp çiçeği, aşk çiçeği gibi adlar verilmiştir. 

Balon sarmaşığı / tohum kesesi 
( Cardiospermum halicacabum )

Balon sarmaşığı / yaprak 

Kaynaklar: Vikipedi 

LOBELYA ÇİÇEĞİ ( Lobelia erinus )

Lobelias çiçeği ( Lobelia erinus ) 

Lobelya ya da lobelias ( lobelia ), çançiçeğigiller ( campanulaceae ) familyasından, Amerika, Asya ve Afrika kıtalarında  yetişen  415  bitki türünün  ortak  adıdır.  Yurdumuzda doğal olarak yetişmez. Çalı ve otsu olan bu bitkilerden bazıları, süs bitkisi olarak bütün dünyaya dağılmıştır. 

Bunlardan 'Lobelia erinus' en  populer olandır. Anavatanı Güney Afrika'dır. 10 - 25 cm kadar büyür,  sarkıcı ve yer örtücü çeşitleri vardır. Çiçekler boru şeklinde, dudaklı ve beş lobludur, yelpaze şeklindeki alt dudak ise üç lobludur.  Doğada yetişenler mavi ve menekşe renkli çiçek açar. Beyaz ve başka renklerde ( kırmızı - mor, pembe ve tonlarında ) çiçek açan çok fazla kültivarları ( çeşitleri ) vardır. Hem saksıda, hem de bahçede yetişirtirilir. Özellikle pendula ( sarkan ) çeşidi pencere önlerinde ve asma saksılarda  çok güzel durur. Çok yıllık olmasına rağmen, çoğu zaman tek yıllık olarak yetiştirilir.  İlkbahardan başlıyarak sonbahara, hatta donlara  kadar  çiçek  açar.  

Lobelya çiçeği ( Lobelia erinus ) 

Lobelya cinsinin süs bitkisi olarak yetiştirilen bir başka  türü de; adına Kardinal çiçeği denilen 'Loblia cardinalis' dir.  Kuzey Amerika'ya özgü olan bu bitki kırmızı çiçeklidir. Çiçeklerinin rengi, katolik kardinallerinin giysisine benzediğinden dolayı bu ad verilmiştir.  Doğal olarak dere kenarlarında  ve bataklıklarda yetişir. Populer bir süs bitkisidir. 

Bitkiye  lobelya ( lobelia ) adı, Belçikalı doktor ve  bitki meraklısı  Mathias de l'obel ( 1538 - 1616 )'in adından dolayı verilmiştir. Tek çenekli bitkiler ile çift çenekli bitkiler arasındaki ayrımı, ilk defa o takdir etmiştir.  

Bahçe lobelyası  da denilen Lobelia erinus, fazla bakım istemeyen bir çiçektir, buna karşı bol çiçek açar. Bahçelerde, teraslarda, bordürlerde, pergolalarda, asma saksılarda veya çardaklarda dekoratif olarak kullanılır. 

Lobelya, ılıman iklimlerde yetişir. Güneşli ve serin  yerleri sever, fazla sıcaktan ve kuraklıktan hoşlanmaz. Yazın toprağın nemli tutmak ve direk güneşten korumak gerekir. Derin, nemli ve organik madde bakımından zengin toprakları sever. Çiçeklerini açtıktan sonra, yeniden çiçek açması için budama yapmak gerekir. Tohumla ve kökten ayırarak çoğaltılır. 

Lobelya çiçeği ( Lobelia erinus ) 

Lobelya çiçeği ( Lobelia erinus ) 

Lobelya çiçeği ( Lobelia erinus ) 

  Kaynaklar: Vikipedi 

LATİN ÇİÇEĞİ ( Tropaeolum majus )

Latin çiçeği ( Tropaeolum majus )

Latin çiçeği. kabak gibi sürünücü  ve yayılıcı bir bitkidir. Anavatanı Latin Amerika ( Güney Amerika ) olduğu için, adına latin çiçeği denir. Çok yıllık olmasına rağmen, genellikle  tek yıllık olarak, mevsim çiçeği olarak yetiştirilir. Dondan korunursa  baharda tekrar yeşerir. Tadı su teresini andırdıği için, halk arasında 'Frenk teresi' de denir. 

Tropaeolum ( Tropaeolaceae / latinçiçeğigiller familyasından   ) cinsinin, Güney Amerika'nın And Dağları'nda yetişen 40 kadar türü bulunmaktadır. Bunlardan Tropaeolum  majus, çiçekleri güzel olduğu için süs bitkisi olarak  dünyanın bir çok bölgesine yayılmıştır.  Çok fazla varyetesi ( çeşidi )  yetiştirilmiştir.   

Latin çiçeği, yaz aylarından sonbahara kadar  parlak, sarı, turuncu ve kırmızı renklerde  ve  gösterişli çiçekler açar. Yapraklar iri, uzun saplı, yeşil renkli ve daire şeklinde olup, dekoratiftir. Kapsül şeklindeki meyvenin içinde, fasulyeye benzeyen üç tohum bulunur. 

Latin çiçeği ( Tropaeolum majus )

Tropaeolum majus, yenilebilir çiçekler arasında en popüler olandır.  Ayni zamanda tıbbi ( medikal )  bir bitki olduğundan çok yararlıdır. Bitkinin çiçek ve yaprakları çiğ olarak yenir, salataları süslemede kullanılır,  yapraklarından çorba yapılır.  Meyvesi  ( tohumu )  kapari  gibi değerlendirilir.   A ve C vitamini bakımında zengindir, antibiyotik özellik gösteri. 

Latin çiçeği sebzelerin arasına  dikilirse, onları haşerelere karşı korur. 

Latin çiçeği güneşli ve yarı gölge yerleri ve nemli toprakları sever. Fazla sıcağa dayanamaz, gölge yerlerde ise  daha az çiçek açar.  Toprak bakımından seçici değildir. Geçirimli  ve nemli toprakları sever.  Hem bahçede, hem  saksıda yetişir. Hızlı büyüdüğü ve  çok  dallandığından, güzel görünmesi için ara sıra  budanması gerekir.

 Latin çiçeği tohumdan yetiştirilir, çoğu zaman dökülen tohumlarından biter. Fazla bakım istemez, en kolay yetişen çiçeklerden biridir. 

Latin çiçeği ( Tropaeolum majus )

Latin çiçeği ( Tropaeolum majus )

Meyve / tohum kapsülü  ( Tropaeolum majus )

Latin çiçeği ( Tropaeolum majus )

Latin çiçeği ( Tropaeolum majus )

Latin çiçeği ( Tropaeolum majus )

Latin çiçeği ( Tropaeolum majus )

Kaynaklar: Vikipedi