ÖKSE OTU ( Viscum album )

Ökse otu ( Viscum album ) 

Ökse otu, çeşitli ağaç ve çalılarda görülen kışın yapraklarını dökmeyen, yarı parazit bir bitkidir. Dalları çatallaşarak en fazla 80 cm. kadar büyür.  Yaprakları derimsi ve yeşil renklidir. Demetler halinde ( 3 -5 çiçekli ) beyaz, pembe ve kırmızı renkli çiçek açar. Meyveleri beyaz veya sarı renkli, küremsi ya da armut şeklinde, nohut büyüklüğünde ve bir veya iki tohumludur. Meyvesinin etrafında yapışkan bir madde ( zamk ) vardır. Ağaçtan aldığı besinleri, yapraklı olduğundan  kendi özümler. İlaç sanayinde, ökse olarak ve süs bitkisi  olarak kullanılır. Bazı kültürlerde evleri kötülüklerden koruduğuna inanıldığı için, kapılara nazarlık olarak takılır.  

Ökse otu ( Viscum album )

Ökse otu konakçı olduğu ağaçlara büyük  zarar verir, hatta zamanla onları  öldürebilir.  En çok elma, armut, erik, ceviz, kuşburnu.  meşe, ıhlamur, söğüt, kestane, fındık, huş   ve çam türleri üzerinde yetişir. Halk arasında burç, purç,  güvelek, çekem, hurç, armut çekümü, çeküm, yapışkan ot,  çam üzümü, gökçe,  gibi adlarla da bilinir. Çok fazla yerel adının olması,  yurdumuzda çok yaygın olduğunu gösterir.

Güvelekgiller ( Santalaceae  ) familyasındandır ( Bu familyanın dünya üzerinde 109 türü bulunur ).  Avrupa, Asya ve K. Afrika'da doğal  dağılımı vardır. Ülkemizde doğal olarak bir tür ( Viscum album ) ve bu türe bağlı 3 alt türü yetişir. Bazı yörelerde meyvelerindeki yapışkan madde çubukların üzerine sürülerek kuşları yakalamak için 'ökse' olarak  kullanılır. Adına Türkce 'ökse otu' denmesi de bu nedenledir.  

Ökse otu, güneşli ve yarı gölge yerleri sever. Meyvelerini yiyen kuşların, kondukları ağaçların üzerine dışkılarıyla tohumları bırakması sonucu ürer ve yayılır.  

Ökse otu tarafından sarılmış bir ağaç. 

Ökse otları ( Viscum album )

Ökse otu ve  meyvesi 

Kaynaklar: Türkiye'nin Bütün Ağaçları Ve Çalıları ( Prof. Ünal Akkemik ). Türkiye Bitkileri Sözlüğü ( Prof. Ertan Tuzlacı ). Vikipedi, İnternet Siteleri. 

KARABAŞ OTU

Karabaş otu ( Lavandula stoechas )
Seferihisar / İzmir

Karabaş otu, lavanta cinsinden ( Lamiaceae familyasından  ), herdem yeşil, çok yıllık ve  çalımsı bir bitkidir. Akdeniz ve Kuzey Afrika'ya özgüdür. Yurdumuzu Marmara, Asıl Ege ve Akdeniz bölgelerinde makilik alanlarda, kireç taşı üzerindeki oluşan topraklarda daha çok yetişir. Türkiye'de yetişen  iki alttürü vardır.  

Beyaz çiçekli karabaş otu ( Lavandula stoechas )

Bilimsel adı Lavandula stoechas olan karabaş otu, bazı yörelerimizde keşiş otu, anababakokusu, dedeburnu, karababa, gargan, yalancı lavanta  gibi adlarla  bilinir. Oldukca yaygın bir bitkidir.  Cins adı ( lavandula)  eski Yunanca  'yıkama' anlamına gelir. Cinsin öz suyunun yıkanırken kullanılan banyo suyuna kullanıldığını işaret eder.

Pembe ve mor çiçekli karabaş otları 
( Lavandula stoechas )

Karabaş otu 60 cm. kadar boylanır, zamanla odunlaşan  dört köşeli bir gövdesi vardır. Çiçekler  bir sap üzerinde başak / salkım  şeklinde, 6 - 10 çiçekten oloşan  bir  kurul oluşturur. Haziran - temmuz aylarında siyahımsı mor renkli ve güzel  kokulu çiçekler açar. Azda da olsa pembe ve beyaz renkli  çiçek açan çeşitlerine de rastlanırır.  Yapraklar mızraksı, tüylü ve  yeşil - gri renklidir. Yaprak ve çiçeklerinden uçucu yağ elde edilir. Halk hekimliliğinde antiseptik ve yara iyileştirici gibi etkileri başta olmak üzere, farklı rahatsızlıkların tedavisinde kullanılır.  Sabun ve parfüm yapımında kullanılır, böcek kovucudur. Çayı ve reçeli olur. 

Akdeniz ikliminin görüldüğü yerlerde yetişir, güneşi  sever, kuraklığa dayanıklıdır, soğuğu fazla sevmez. Taşlı, kumlu ve  geçirimli topraklar üzerinde yayılış gösterir. Arıları çeker. 

Park ve bahçelerde süs bitkisi olarak yetiştirilir. Çelikle, tohumla ve kökten ayrılarak üretilir. 

Karabaşotu ( Lavandula stoechas )
( Ulamış Barajı - Seferihisar )

Karabaş otu çiçeği 

Karabaş otu ( Lavandula stoechas )

Pembe çiçekli karabaş otu
( Lavandula stoechas ) 

Kaynaklar: Türkiye'nin Bütün Ağaçları  ve Çalıları ( Editör Prof. Dr. Ünal Akkemik ). İnternet siteleri 

DOKUNMA BANA ÇİÇEĞİ ( Küstüm Otu ).

Dokunma bana ya da Küstüm otu çiçeği
( Mimosa pudica )

Dokunma bana çiçeği ya da küstüm otu, dokunulduğu zaman  yapraklarını  kısa bir süreliğine  kapayan  ilginç ve  eğlenceli  bir bitkidir. Bu duruma, yaprakların üzerinde yer alan tüylerde bulunan sıvının çekilmesi neden olur. Bitkinin bunu savunma amacı ile yaptığı sanılmaktadır. 

Dokunma bana çiçeği / meyve  ( Mimosa pudica ) 

Botanik adı Mimosa pudica olan küstüm otu, baklagiller (  Fabaceae  ) familyasına mensup, tek veya çok yıllık, çalımsı ve dikenli  bir  bitkidir. Tropikal iklimlerde yaprağını dökmez, herdem yeşildir.  Anavatanı Orta ve Güney Amerika'nın tropikal bölgeleridir. Tür adı olan 'pudica' latince 'utangaç' anlamına gelir. Bazı ülkelerde istilacı bir bitki kabul edilmektedir.  Çok yıllık bir bitki olmasına rağmen, soğuğu sevmediği için yurdumuzda daha çok  tek yıllık olarak yetiştirilmektedir. Gövdesi ve yaprakları  dikenlidir, dalları uzadıkca yere yatar, bu nedenle budanması gerekir.   Küstüm otu hem  bahçede,  hem de salon çiçeği olarak yetiştirilmeye uygundur.  Yazın pembe renkli,  ponpon şeklinde ve  güzel  kokan  çiçekler açar. 

Küstüm otu / Dokunma bana çiçeği ve yaprağı 
( Mimosa pudica )

Mimosa pudica sıcak ve ılıman iklimlerde yetişir, güneşli yerleri  sever, soğuk yerlerde kışın ölür. Toprak bakımında seçiçi değildir, ayrıca toprağı gübreleyerek verimli hale getirir. 

Dokunma bana çiçeği  tohumla ve çelikle  üretilir. Tohumdan üretmek için; tohumlarının  bir gece ılık suda bekletildikten sonra ekilmesi  gerekir. Soğuk havalarda ekilen tohumlar çürür. 

Dokunma bana ya da küstüm otu çoçukların ilgisini çeken, saksıda da yetişebilen  bir mimoza türüdür. Bu nedenle çoçuklarımıza hediye olarak alacağımız bir küstüm otu ya da bir  bitki, farkında olmadan onların bitkileri ve doğayı sevmelerini ve korumalarını sağlıyabilir.  

Küstüm otu ya da dokunma bana çiçeği
( Mimosa pudica ) 

Küstüm otu  ( Mimosa pudica ) 

Kaynaklar: Vikipedi 

AMERİKAN SARMAŞIĞI ( Ampelopsis )

 

Amerikan sarmaşığı bitkisinin genel görünümü
( Porthenocissus quinquefolia ya da Ampelopsis quinquefolia )

Botanik adı Partheocissus quinquefolia ( ya da  Ampelopsis quinquefolia ) olan amerikan sarmaşığı,  asmagiller ( vitaceae ) familyasından  çok yıllık, odunsu gövdeli, tırmanıcı ve sarılıcı bir bitkidir. Anavatanı, adında da anlaşılacağı gibi Amerika'dır. Çok hızlı bir şekilde  büyür,  boyu 30 - 40 m. yi bulur.  Gövdesi üzerinde sarıldığı yerlere tutunmak için sülükler vardır, bu nedenle binaların duvarlarını kolayca  kaplar.  Yaprakları kışın dökülür,  bileşik, uzun saplı ve  genel olarak beş parçalıdır. Bu nedenle 'Beşlim sarmaşığı' da denir.  Yaprakları sonbaharda, dökülmeden önce kırmızı bir renk alır ve muhteşem görünür. İlkbaharda açan çiçekleri yeşilimsi renkli  ve  gösterişsizdır. Meyve, üzüm salkımı şeklinde, yuvarlak,  mavimsi renkli ve 2-3 tohumludur. İnsanlar için zehirli olmasına rağmen kuşlar için önemli bir besin kaynağıdır. 

Amerikan sarmaşığı (çiçek )

 Amerkan sarmaşığı ılıman iklimlerde yetişir, güneşli ya da gölge yerleri sever. Dona karşı hassatır, soğuk yerlerde korunması gerekir. Geçirimli, nemli ve humus bakımından zengin toprakları tercih eder.  Kamelya, Pergola, duvar, çit gibi yerlerle sardırılır ve iyi bir gölge bitkisidir. Ancak ağaçlara sardırılırsa zarar verir, fotosentez yapmasını engeller, arsız bir bitkidir. Yaprakları döküldükten sonra genel olarak, istenmeyen  dallar ise  her zaman budanır. Tohumla, çelikle ve daldırma ile üretilir. 

Amerikan sarmaşığı ( Sonbahar )

Ağaca sardırılmış amerikan sarmaşığı

Amerikan sarmaşığı ( meyve )

Amerikan sarmaşığı ( yaprak )

Yararlandığım kaynaklar: Vikipedi.

ŞAKAYIK ÇİÇEĞİ ( Poenya )

Ağaç şakayığı ( Paeonia suffruticosa )
Taşbaşı Parkı / Giresun

 Halk arasında ayı gülü, eşek gülü, bocur, tombak  gibi adlarla da bilinen şakayık ( paeonia  / peonya ), ayıgülü familyasının ( paeoniaceae ) tek cinsi olan 'paeoni' türleri için kullanılan genel bir addır. Asya, Güney Avrupa ve Kuzey Amerika'ya özgüdür.  Bütün dünyada kırk kadar türü vardır. Bazı türleri ağaç (odunsu ) formundadır. 

Şakayık ( Paeonia officinalis  ) tıbbi bitkidir,  kökü eskiden sara hastalığının tedavisinde kullanılmıştır. Cins adı ( paeonia ), latince ' tanrıları doktoru ' demektir. Bir çok mitolojik hikayeye konu olmuştur. Bu mitlerden birine göre ilaç tanrısı Asklepios, aynı zamanda öğrencisi olan Paeonia'yı çok zeki ve başarılı olduğu için kıskanmaktadır. Bu nedenle Zeus, Paeonia'yı Asklepios'tan korumak için  şakayık çiçeğine döndürür. Bir başka efsaneye göre de;  Herkül'ün Plüton'a saldırısı sonucu oluşan yaralarını Paeonia'nın  Çin'den gelen  kökleri ile tedavi etmiştir. 

Yurdumuzda doğal olarak yetişen bütün şakayık türleri ( dokuz tür  ) otsu olup, çok yıllık ve rizomludur.  Kışın toprak üstü kısmı  ölür.  Bazı  türleri  endemikdir ve süs bitkisi olarak da yetiştirilir. Tombak, bocur, atlas, guguk,  ayı gülü, eşek gülü, yer şakayığı  .... gibi adlarla da bilinir. 

Şakayık, Bocur ( Paeonia peregrina )
( Safranbolu / Karabük )

Paeonia perogrina:  Parlak kırmızı çiçekli bir şakayık türüdür. Bocur, Ayı gülü olarak da bilinir.  Özellikle Batı Karadeniz ormanlarında ve İzmir yöresinde yetişir. Yaprakları birleşik ve derin lopludur, bahçelere süs bitkisi olarak dikilir. Katmerli çiçek açan kültür formları yetiştirilmiştir, kesme çiçek olarak da kullanılır.

Şakayık, Bocur ( Paeonia peregrina )

Şakayık, geçirimli, humusca zengin, nemli toprakları ve güneşli ya da yarı gölge yerleri sever. Fazla sıcak ve kurak iklimleri sevmez. Yüksek rakımlı yerlerde yetişir, tam bir dağ bitkisidir. Kışın soğuklamaya ihtiyacı vardır. Bu nedenle,  Ege ve Akdeniz bölgelerimizin kıyı kısımları için uygun bir çiçek değildir. Tohumla, çelikle ve kökten ayırma ile üretilir. Seferihisar'da yetiştiremedim. . 

Şakayık, Bocur ( Paeonia peregrina )

Ağaç şakayığı (Paeonia suffruticosa, Paeonia arborea  ): Anavatanı Orta Asya ve Çin'dir. Gül şeklinde çok gösterişli çiçekler açan bir çalıdır. Süs bitkisi olarak yetiştirilen çok fazla türü vardır. İlkbaharda pembe, mor, beyaz, sarı renkli, katmerli ve güzel kokulu çiçekler açar.  Tohumdan yetiştirilenler ilk yıl çiçek açmaz bu nedenle daha çok aşı ile ve  kökten ayırarak  üretilir. Hassas bir bitkidir, yer değiştirmeyi sevmez. Sonbaharda yaprakları dökülmeden önce renk değiştirir, uzun ömürlüdür. Şakayık,  Çin'in ulusal çiçeğidir, bahçelerin kraliçesi kabul edilir. 

Ağaç şakayığı çiçeği ( Paeonia suffruticosa )

Ağaç şakayığı ( Paeonia suffruticosa )
Taşbaşı Parkı / Giresun

Ağaç şakayığı ( Paeonia suffruticosa )

Not: Düğünçiçeğigiller / Ranunculaceae familyasından otsu bir süs bitkisi olan Ranunculus asiaticus   'şakayık gülü' adı ile çiçekcilerde satılmaktadır.  Bir tür düğün çiçeği olan bu bitkinin gerçek şakayık ( paeonia ) türleri ile hiç bir ilgisi yoktur. 

Yararlandığım Kaynaklar: Vikipedi, Ağaçlar ve Çalılar -I ( Prof. Dr. Ersin Yücel ), Bitki Mitosları ( Deniz Gezgin ). Türkçe Bitki Adları Sözlüğü ( Turhan Baytop ) 

KARAKAFA BİTKİSİ ( Aeonium arboreum )

Karakafa bitkisi ( Aeonium arboreum var. atropurpureum )

Aeonium arboreum  ( Eski botanik adı: Sempervivum arboreum ), damkoruğugiller ( Crassulaceae ) familyasından, çok yıllık, otsu ( çalımsı )  ve sukulent bir bitkidir. Ülkemizde Karakafa bitkisi,Taçlı kaktüs, Ağaç aeonium, İrlanda gülü. Enginar çiçeği gibi adlarla da bilinir.  Kanarya Adaları'na özgüdür. Subtropikal iklimlerde yetişir. 

Aeonyum ( aeonium )  cinsinin 35 kadar türü vardır. Bunlardan Aeonium arboreum,  Aeonium  kiwi, Aeonium  decorum gibi  türleri ve bunlardan elde edilmiş kültivarlar  süs bitkisi olarak yetiştirilir. 

Karakafa bitkisi  ( Aeonium arboreum )  ve çiçeği

Aeonium arboreum, ağaç görünümündedir, seyrek dallıdır.  Fırıldak şeklindeki  yaprakları dalların ucunda  rozet oluşturur. Herdem yeşildir.   Rengi güneşe göre ve mevsimlere  göre değişir.  Güneşte siyaha yakın mor  renklidir, fazla güneş almazsa, gölge yerlerde  yeşile döner ve güzelliğini kaybeder. Kışın, özellikle  güneşli yerleri sever.  Yazın durgunlaşan bitki daha çok kış mevsiminde büyür. Olgun rozetler  kışın ve ilkbaharda, 20 cm. uzunluğunda çiçek sapları olan, koni görünümünde,  küçük yıldız şeklinde ve  sarı renkli  çiçekler açar. Daha sonra çiçek açan rozetler kurur  ancak bitki tamamen ölmez, çiçek açmayan rozetleri ile  yaşamaya devam eder. Yani monikarpik bir bitkidir.  ( Bir kez çiçek açıp tohum verdikten sonra ölen bitki türlerine monokarpik denir. )

Karakafa bitkisi .

Karakafa bitkisi don olmayan iklimlerde bahçelerde, kaya bahçelerinde de yetiştirilir. Kış mevsimi soğuk geçen yerlerde ise, saksı çiçeği olarak balkon ve verandalarda yetiştirilir. İç mekanlarda güneş görmesi gerekir. Güneşli yerleri ve kumlu, geçirgen hafif toprakları sever, kuraklığa dayanıklıdır. Yazın öğle güneşinden korumak gerekir. Sukulent bir bitki olduğu için toprağı kurudukça ama düzenli olarak  sulanmalıdır. Susuz kalırsa, yaprakları solar ve dökülür.  Geçirimsiz topraklar ve fazla su  bitkinin köklerinin çürümesine yol açar.  Kışın ayda bir kaç defa  sulamak yeterli olur. Soğuğa kısmen dayanıklıdır.

Karakafa çiçeği, tohumla ve çelikle üretilir, fazla bakım istemez.

Aeonium arboreum 'Zwartkop' 

Aeonium arboreum çiçeği 

Aeonium arboreum 

Bir adı da taçlı kaktüs olan aeonium arboreum.

Aeonium arboreum

Karakafa bitkisi ve rozet halindeki yaprakları.

Karakafa bitkimin artık çiçek açmasını bekliyorum. 

Aeonium arboreum

Karakafa bitkisi.

Aeonium arboreum çiçeği. 

Yararlandığım kaynaklar: Vikipedi, Sevgili Bahçem ( Nejat Ebcioğlu ).

LEŞ KAKTÜSÜ ( Stapelia )

Leş kaktüsü ( Orbea variegata ya da Stapelia orbea )

Leş kaktüsü ya da leş çiçeği Apocynaceae ( Eskiden;  İpekotugiller / Asclepiadaceae ) familyasından bazı bitki cinslerinin ve  türlerinin ortak adıdır. Adında kaktüs  geçmesine rağmen, aslında bu bitkiler dikensiz olup  kaktüs ile hiç bir ilgisi yoktur. Anavatanı Güney Afrika'dır.  Çok yıllık, sukulent ve otsu bitkilerdir.  

Leş kaktüsleri orbea ( eskiden stapelia )  ve  stapelia cinsindendir. 100 kadar türü vardır. Bu bitkilerin hepsi de  eskiden  stapelia cinsinden olduğu  için;  leş kaktüslerine  genel olarak stapelya ( stapelia ) denir. Süs bitkisi olarak en çok;  Stapelia grndiflora, Stapelia gigantea ve kaplan desenli olan Orbea variegata  ( Stapelia variegata ) yetiştirilmektedir.   

Leş kaktüsleri çubuk şeklinde dikine olarak büyür ve kol atarak etrafına yayılır.   Yaz aylarında beş köşeli, deniz yıldızı şeklinde ve gündüz leş gibi kötü kokan oldukca  gösterişli çiçekler açarlar.  Yaprakları oldukca küçük ve kısa ömürlüdür, gövdeleri uzadıkca dökülür.  

Leş kaktüsleri.

Leş kaktüslerinin  yurdumuzda daha çok  şu  türleri  yetiştirilmektedir.

- Kaplan desenli leş kaktüsü (  Orbea variegata ya da Stappelia variegata ): Yıldız şeklindeki  çiçekleri kaplan desenli olup çok gösterişlidir.

- Büyük çiçekli leş kaktüsü ( Stapelia grandiflora ): Çiçekleri  büyük ve tüylüdür.  

Büyük çiçekli leş kaktüsü ( Stapelia grandiflora )

Orbea variegata  ve Stapelia grandiflora  

Genel olarak çoğu çiçek tozlayıcısını kendine çekmek için güzel koku salar.  Ancak  leş kaktüsleri tozlayıcı  olarak  kötü kokuyu seven, leşle beslenen  kara sinekten yararlanır. Bu nedenle leş gibi bir koku salarlar. Hatta bazı leş kaktüsü çiçekleri kesilmiş et parçalarını andırır. ( Az da olsa bazı leş kaktüsü türlerinin çiçekleri  güzel kokuludur ), 

Stapelia granlora  ve tozlayıcısı karasinek. 

Leş kaktüsü ( Tohum kapsülü / zarfı  )

Leş çiçeği ( stapelia ), sıcak,  güneşli. aydınlık  yerleri ve kumlu gevşek toprakları sever. Kuraklığa dayanıklıdır, kışın çok az su ister. Kapalı yerlerde iyi gelişmez, açık havayı sever.   Yazın öğle güneşinden korumak gerekir, soğuğa kısmen dayanıklıdır.
Stapelya ( stapeia ),  yetiştirilmesi ve üretilmesi kolay bir çiçektir. Tohumla, çelikle ve kökten ayırma ile  üretilir.

Büyük çiçekli leş kaktüsü ( Stapelia grandiflora )

Stapelia grandiflora çiçek tomurcuğu.

Orbea variegata çiçek tomurcuğu.

 

Leş kaktüsü (  Tohum )

Kaplan desenli leş kaktüsü çiçeği
( Orbea variegata )

Kaplan desenli leş kaktüsü ( Stapelia Orbea - Leopar )  .

Kaplan leş kaktüsü ( Orbea variegata ) 

Kaplan desenli leş kaktüsü çiçeği ( Orbea variegata ) 

Yararlandığım kaynaklar: Vikipedi,
Kaktüsler ve Diğer Etli Bitkiler. ( Nejat Ebcioğlu )

( Bu yayın son olarak 19. 06. 2024 tarihinde güncellenmiştir. )