BENİM ADIM KARAÇALI ( Paliurus spina - christi )

Karaçalı ( Paliurus spina - christi )
Salihli / Manisa

Ben kışın yapraklarımı  döken, 3 m. kadar büyüyen, sarı çiçekli ve sert dikenli bir çalıyım. Cehrigiller ( Rhamnaceae ) ailesine mensubum, botanik adım Paliurus spina - christi.  Doğal olarak Akdeniz havzası ve Asya kıtasında yayılış göstermekteyim. Ilıman iklimlerde yetişirim, güneşli yerleri ve geçirimli toprakları severim, kuraklığa ve  -15 derece soğuğa dayanabilirım. Yurdumuzun hemen hemen bütün bölgelerinde bana rastlıyabilirsiniz. Ayrıca park ve bahçelerde çit ve süs bitkisi olarak da yetiştirilirim. Ancak dikanlı olduğum için, beni uygun yerlere dikmenizi tavsiye ederim. Halk arasında çaltı, karadiken, çeşmezen, avanaktamisi, sincan dikeni, isadikeni gibi yöresel isimlerle de bilinirim. 

Cins adım eski Yunanca'da  idrar söktürücü demektir. Eski çağlardan beri idrar artıcı ve taş düşürücü olarak kullanılmaktayım. Ayrıca eskiden yılan ve akrep sokmasına karşı da  kullanılırdım. Tür adım İsa'nın dikeni anlamına gelir. İsa'nın çarmıha gerilmeden önce, başına benim dikenlerimi  sardığı rivayet edilir. ( Bazı kaynaklarda bu bitkinin sütleğengiller familyasından, botanik adı Euphorbia milli olan  'Dikenler tacı' olabileceği belirtilir ).  

Karaçalı / çiçek  ( Paliurus spina - christi )

İlkbaharda, arıların çok sevdiği yıldız şekline yeşilimsi sarı renkli çiçekler açarım.  Önce yeşil olan meyvelerim olgunlaşınca kahverengine döner, disk şeklindedir. Küre şeklindeki tohumumun etrafında  2 -3 cm. çapında yassı bir kanat bulunur. Kakırdak adı verilen tohumum çiğ ya da kurutularak yenir.  Yapraklarım oval, parlak ve yeşil renklidir. Meyvelerim kahverengine dönerek, yapraklarım döküldükten sonra da dalımda durur.  Adıma, meyvelerimin renginden ya da kabuklarından dolayı karaçalı denmiş olabilir.   

Yursumuzda doğal olarak yetişen ve kültür olarak da yetiştirilen  hünnap ( Zizyphus jujuba ) ile ayni familyadanım.  Son yıllarda orman köylülerine ek bir kazanç sağlamak amacı ile, hünnap aşılanmakta anaç olarak kullanılmaya başlandım.  Ayrıca dere yataklaının ıslahında kullanılırım. 

Tohumla, çelikle ve köklerimden çıkan sürgünlerle üretilirim.  

Karaçalı / meyve  ( Paliurus spina - christi )
Seferihisar / İzmir. 

Karaçalı  ( Paliurus spina - christi ) ve çiçeği

Karaçalı / çiçek ( Paliurus spina - christi )
Giresun Kalesi

Karaçalı ( Paliurus spina - christi )
Giresun Kalesi

Karaçalı ağacı / çalısı,  genel  görünümü
( Salihli / Manisa )

 Kaynaklar: Ağaçlar ve Çalılar 1 ( Ersin Yücel ), Türkiye'nin Bütün Ağaçları Ve Çalıları ( Ünal Akkemik ), Türkiye'nin Ağaçları ve Çalıları ( Necati Güvenç Mamıkoğlu, kocaelibitkileri. com sitesi, Vikipedi 

HAYIT AĞACI ( Vitex )

Hayıt ağacı ve çiçeği 
( Vitex agnus - castus )

Hayıt ağacı, doğanın bizlere  armağan ettiği en değerli bitkilerden biridir.  Kökünden çiçeğine, meyvesinden gövdesine, yaprağına  kadar her şeyi  insanlar için  çok faydalıdır.  Tıbbi bir ağaç / çalıdır.  Bu nedenle dünyanın en faydalı bitkileri arasında kabul edilmektedir. Ilıman iklimlerde yetişir. 

Anavatanı Akdeniz havzası olan hayıt, yurdumuzun güney ve batı  bölgelerinde  doğal olarak yetişmektedir. Maki formasyonu içinde yer almasına  karşı  kışın yapraklarını döker, nadir olarak ağaç olanlarına da rastlanmaktadır.

Ben  bu bitkiyi  Seferihisar'da tanıdım, çiçek toprağı arıyordum.  Burada eskiden beri çiçekleri hayıt toprağına dikerlermiş.  Gerçekten de bu bitkinin dibinde oluşan topraklar, yaşlı köklerinin çürümesiyle oluştuğu için  gevşek ve humusça çok  zengin,  çiçek yetiştirmeye oldukça elverişlidir. 
Birde eskiden su kuyusu kazmak için,  o çevrede hayıt olup olmadığına bakılıyormuş. Hayıt, yer altı suyunun yüzeye yakın olduğunun işareti kabul edildiği için, su kuyuları  buralara kazılırmış.

Hayıt'ın, insanlar tarafından tanınması bundan 2500 yıl kadar önce Hipokrat sayesinde olmuştur. Tıbbın babası sayılan ünlü filozof, hayıtı yaraları tedavi etmek için kullanmıştır. Ancak, hayıt'ın  dünyaca tanınması daha  sonra olmuştur.
Hayıt ağacının bilimsel adı olan 'Vitex agnus - castus' ( Lamiaceae / ballıbabagiller ), Yunanca namus  kelimesinden esinlenerek bu bitkiye  verilmiştir. Homeros'un İlyada destanında, hayıt ağacı namus simgesi olarak kullanılmıştır.

Bu bitkinin namusla olan ilişkisine gelince; Genel olarak erkeklerde cinsel gücü artırıcı /afrodizyak bitkiler daha çok tanınırken, hayıt,  'antiafrodizyak' olması tanınmasına yol açmıştır. 

Peki, böyle bir bitkiyi kim niçin kullanır derseniz;  Bunun cevabını hristiyanlık inancında   aramamız gerekiyor.  
Hristiyan  ( katolik mesebi ) din adamlarının evlenmemesi ve cinsel hayatlarının olmaması,  bu bitkiyi önemli hale getirmiştir. Nitekim bu nedenle hayıt'a, 'Namus ağacı', ' Rahip biberi ' gibi adlar verilmiştir. Manastırların çevrelerine hayıt dikilmiş olması da, bunun rahipler tarafından kullanıldığını göstermektedir.

Hayıt çiçeği ( Vitex agnus - castus )

Hayıt bitkisinin  günümüzde ki önemi ise;  kadınlarda hormon dengesi üzerindeki olumlu etkisinin bilimsel olarak  kanıtlanmasından sonra olmuştur.  Hayıt tohumları  kadın hastalıklarının tedavisinde kullanılmaktadır.

Hayıt meyveleri ezilerek evlerde baharat olarak kullanılmaktadır, aynı zamanda çok iyi bir sakinleştiricidir. Hayıt bitkisinin gövdesinden ise sepet yapımında kullanılır. Kökleri  ise ip boyamada, sarı boya olarak yararlanılmaktadır.

Hayıt ağacı, meyve ve yaprağı 
( Vitex agnus - castus )

Hayıt yaprakları 5-7 parçalı olup açık bir ele benzer, bu özelliğinden dolayı 'beşparmak otu' da denir. Meyveleri gibi yaprakları da tıbbi amaçla  kullanılmaktadır.  

Hayıt yaz boyunca, başak şeklinde beyaz - mor ve tonlarında çok güzel ve  kokulu çiçek açar.  Çiçekleri arıcılık için  çok önemlidir. Az bitkinin çiçek açtığı bir dönemde çiçek açması, arıcılık bakımından önemli bir bitki olmasına neden olmuştur.  Hayıt balının değişik bir aroması ve kokusu vardır. Bazı hastalıklara  iyi geldiği için  aranan bir baldır.

Ülkemizde doğal olarak yetişen bu bitki; bazı ülkelerde tıbbi amaçlarla, bazı ülkelerde ise kokulu ve güzel çiçeklerinden dolayı süs bitkisi olarak yetiştirilmektedir. Güneşli yerlerde ve  drenajı iyi nemli topraklarda yetişir, soğuğa dayanıklıdır.  Tohumla, kökten ayırarak ve çelikle üretilir. 
Kısaca hayıt doğanın insanlara, özellikle kadınlara bir armağanı olup dört dörtlük bir bitkidir.

Hayıt ağacı çiçekleri:

Hayıt aüacı, nam-ı diğer namus ağacı

 

Hayıt ağacı
başak şeklinde ve pembe-mor  renklerde, güzel kokulu çiçekler açar. 

Hayıt çiçeği ve misafiri  peygamberdevesi

Hayıt bitkisinin çiçeğinin rengi,
güneşe ve toprağın kimyasal yapısına göre değişir. 

Hayıt ( vitex agnus-castus )

Hayıt bitkisi ( Vitex agnus - castus )

Hayıt bitkisi, meyvesi  ( Vitex agnus - castus )

Hayıt çiçeği ( Vitex agnus - castus ) 

Hayıt çiçeği ( Vitex agnus - castus )

Sonbaharda olgunlaşan hayıt meyveleri siyahi bir renk alır.

Hayıt tohumu baharat olarak ta kullanılmaktadır.

Hayıt  yaprakları 5-7 yaprakçıktan oluşur, ele benzer
 bu nedenle 'Beş parmak otu' da denir.

Kaynaklar: Türkiye'nin Ağaçları ve Çalıları ( Necati Güvenç Mamıkoğlu ). Ağaçlar ve Çalılar 1 ( Prof. Dr. Ersin Yücel ). Türkiye'nin Bütün Ağaöları ve Çalıları ( Prof. Dr. Ünal Akkemik ). Wikipedia