ACI BAKLA ( Lupinus )

Büyük yapraklı acı bakla ( Lupinus polyphyllus )
Süs bitkisi olarak yetiştirilir 

Ülkemizde, baklagiller ( Fabaceae ) familyasının 'lupius' türlerine genel olarak acıbakla denir. Bir veya iki yıllık, tüylü, beyaz veya mavi renkli  çiçekli ve otsu bitkilerdir. ( Az da olsa çalı türleri de vardır )  200 ile  500 kadar türü vardır. Akdeniz havzası ve Amerika'da doğal olarak yayılış gösterir.  Bazı acıbakla türlerinin eski çağlardan bu güne tarımı yapılmıştır. Tohumları protein bakımından zengindir, besin maddesi olarak kullanılmıştır. Ancak zehirli olduğu için, suda kaynatıldıktan sonra yenir ( tazesi kesinlikle yenmez ). Cins adı ( lupinus ) latince ' kurt gibi' anlamına gelir. Huyu kurtlara benzediği için.  

Çiçekleri gösterişlidir, genellikle mavi renkli olup, uzun  dik salkımlarlarda bulunur ve aşağıdan yukarıya doğru  açar. Yapraklar el parmakları biçimindedir  ( 5 - 11 adet  yaprakcıklı  )  ve yeşil renklidir. Meyve, bakladır. 

Türkiye'de 6 acıbakla türünün  doğal yayılışı bulunmaktadır.  Halk arasında Termiye, camuz baklası, yaban baklası, koyun baklası, kurt baklası, yahudi baklası, gavur baklası, lüpen denir.  Yeşil gübre olarak değerlendirilir, tohumları  hayvan yemi olarak kullanılır, toprağı azot bakımından zenginleştirir. 

Büyük yapraklı acı bakla ( Lupinus polyphyllus )

Lupinus polyphyllus ( Lupinus x regalis ) türü, yaprakları ve çiçeği güzel olduğu için bütün dünyada  süs bitkisi olarak yetiştirilmektedir. Bir veya iki yıllıktır, 1, 5 metre kadar boylanır.  Kuzey Amerika'ya özgü bir bitkidir ancak yetiştirildiği ülkelerde doğallaşmıştır.   Çok fazla melez ve kültürü vardır. Yaprakları diğer türlere göre daha büyük ve uzun saplıdır.  Türkçe litaretürde adına  'büyük yapraklı acı bakla' denir.   Pembe, mavi, mor, sarı ve  beyaz renklerde  gösterişli çiçek açar, bodur çeşitleri de vardır.  Bahçe dekorasyonlarında ve  kesme çiçekcilikte  kullanılır.  

Güneşli,  açık alanları ve geçirimli nemli, kumlu  toprakları sever. Dona dayanıklıdır, suyu sever, fazla sıcak yerleri sevmez. 

Çoğu zaman dökülen tohumlarından kendiliğinden biter. Tohumları doğrudan toprağa ekilir. Ayrıca taban filizlerinden de yetişir. Ömrü kısadır, çiçek açıp tohum oluşturana kadardır.  Kelebek, arı ve kuşları kendine çeker. 

Yurdumuzda doğal olarak aşağıdaki acıbakla türleri yetişmektedir. 

1 - Termiye ( Lupinus  albus )

2 - Mısır baklası ( Lupinus anatolicus ). Endemik 

3 - Acıbakla ( Lupinus angustifolius )

4 - Delice bakla ( Lupinus hispanicus )

5 - Domuz baklası ( Lupinus micranthus ) 

6 - Gavur baklası ( Lupinus pilosus )  Süs bitkisi olarak da yetiştirilir.

Bunlardan aşığıda fotoğraflarını gördüğünüz  gavur baklası ( Lupinus pilosus ) süs bitkisi olarak da yetiştirilmektedir. Mavi lüpen ( Blue lupin )  de denir. 50 cm yüksekliğinde, tüylü, tek yıllık otsu bir bitkidir. Tohumları ( 2 - 4 adet )  suda haşlandıktan sonra kabuğu soyularak yenilir. Kahvesi olur ( Altrei kahvesi ).  

( Görseller  Seferihisar'da çekilmiştir )    

Gavur baklası ( Lupinus pilosus )

Gavur baklası ( Lupinus pilosus )

   Gavur baklası ( Lupinus pilosus )

Gavur baklası ( Lupinus pilosus )

Gavur baklası ( Lupinus pilosus  ya da L. varius )

Gavur baklası ( Lupinus pilosus )

Gavur baklası - meyve ( Lupinus pilosus )

Gavur baklası - yaprağı  ( Lupinus pilosus )

Acı bakla ( Lupinus angustifollus )
Yaprak sapları daha uzundur.    

Kaynaklar: Türkiye'nin Yabani Besin Bitkileri ve Ot Yemekleri ( Prof. Dr. Ertan Tuzlacı ). Türkiye Bitki Adları Sözlüğü ( Turhan Baytop ). Türkiye Bitkileri Sözlüğü ( Prof. Dr. Ertan Tuzlaca ) 

EJDER MEYVESİ ( Pitaya )

Kırmızı etli pitahaya, namı diğer ejder meyvesi 
( Selenicereus costaricensis ) 

Ejder meyvesi ya da pitaya / pitahaya , Selenicereus ( Hylocereus )  cinsini oluşturan kaktüs türlerinin  meyvelerini  ifade etmek için kullanılır. Boyu 10 metre'yi bulur,  çok dallı,  tırmanıcı ve  havai köklüdür.

Anavatanı Orta ve Güney Amerika'dır. Yirmi kadar türü vardır.  Hızla bir şekilde  büyür, ancak belli bir olgunluğa ulaştıktan sonra ve  gece çiçek açar.  Çiçekleri büyük, huni şeklinde, beyaz renkli ve güzel kokuludur. Popüler bir  süs bitkisidir.  Bazı türlerinin meyveleri frenk inciri ( Opuntia ficus indica ) gibi yenir, tarımı yapılır.  Hobi olarak yetiştireceklerin,  kendine verimli bir fidan almasında yarar vardır.  Kendine verimli olmayan çeşitleri  elle tozlanır.  

Ejder meyvesi çiçeği ( Selenicereus costaricensis )

En tanınmış türleri şunlardır: 

- Kırmızı etli pitaya / pitahaya ( Selenicereus  costaricensis / Hylocereus  costaricensis ):  Kırmızı kabuklu ve etlidir. meyveleri  tatlıdır. Çiçekleri çok büyük, kokulu ve gösterişli olduğu için süs bitkisi olara da yetiştirilir. Kosta Rika'ya özgüdür. 

- Beyaz etli pitaya ( Selenicereus undatus / Hylocereus undatus ): Beyaz etli ve pembe kabukludur. Meyveleri tatlıdır. 

- Sarı pitaya  ( Selenicereus maegalanthus / Hylocereus maegalanthus ): Sarı kabuklu ve beyaz etli olup tatlidır. 

- Ekşi pitaya ( Selenicereus gummosus / Pitaya agria ): Amerika'da yaygın olarak tüketilir. Daha sulu  ve ekşi tatlıdır.   

Selenicereus türleri  yılda 3 - 6 kez  gece çiçek açar ve gündüz çiçekleri solar. Çiçekleri yenilebilir, çayı  yapılır.  Meyvelerinin ağırlığı  600 gramı bulur.  Pitaya, ayışığı kaktüsü, gecenin kraliçesi gibi adlarla da bilinir. Melez bir tür olduğu sanılmaktadır.  

Pitaya, kolay yetiştirilen bir kaktüs türüdür. Kesilen bir dalı nemli ve geçirimli bir toprağa dikilerek kolayca üretilir.  Belli bir yükseklikte taçlandırılır, desteğe ihtiyacı vardır ve fazla dalları budanır. Meyve verecek dallarının ucu kesilerek büyümesi engellenir. Yazın toprağı kurudukca  düzenli sulanma ister. Geçirimli, organik madde bakımından zengin, nemli toprakları sever. Bütün sukulentler gibi aşırı sulama  kök çürümesi yapar. Balkon ve teraslarda, derin saksılar içinde ve daha çok seralarda yetiştirilir. Dona karşı hassastır. Direk güneş ister, gölge yerlerde cılızlaşır ve çiçek açmaz.

Ejder meyvesi, genel görünümü. 

Kırmızı etli pitahaya meyvesi 
( Stenocereus costaricensis / Hylocereus costaricensis )

Ejder meyvesi ve havai  kökleri. 
Bu sayede yakınındaki ağaçlara sarılarak tırmanır.  

Diken kümeleri ( Areoller ).  

Bitki, yeşil renkli  gövdesi sayesinde fotosentez yapar.   

Ejder meyvesi gece çiçek açar bu nedenle;
Ayışığı kaktüsü, Gecenin kraliçesi gibi adlarla da bilinir.  

İkiye kesilmiş kırmızı etli pitahaya meyvesi 
( Stenocereus costaricensis / Hylocereus costaricensis )

Ejder meyvesi çiçeği güzel kokuludur.
 ( Selenicereus costaricensis )

Kaynaklar: Kaktüsler ve Diğer Etli ( Sukulent ) Bitkiler ( Nejat Ebcioğlu ). Vikipedi ve İnternet Siteleri.

AĞAÇ BAMYASI ( Araujia )

Ağaç bamyası ( Araujia sericifera )

Yurdumuzda  ağaç bamyası olarak tanınan  Araujia sericifera, zakkumgiller ( Apocynaceae ) familyasının  arujya ( araujia ) cinsine mensup,  çok yıllık, sarmaşık formlu  bir bitkidir. Anavatanı Güney Amerika'dır ( Peru, Arjantin, Brezilya ve Uruguay ). Çan şeklinde, beyaz ya da soluk pembe renkli çiçek açar.  Çiçekleri gece güzel koktuğu için, dünyaya süs bitkisi olarak yayılmıştır.  

Ağaç bamyası bitkisi  ve çiçeği 

Ağaç bamyasının, bildiğimiz bamya ile uzaktan yakından bir ilgisi yoktur.  Ancak armut şeklindeki meyveleri bamyayı andırır ve tam olgunlaşmadan, ceviz büyüklüğüne gelince toplanarak sebze olarak yenilir. Özellikle etli dolması ve kızartması  yapılır.  Bitkinin diğer kısımları  zehirli olduğu için yenmez.

Ağaç bamyası ( arujya )  meyveleri

Bamya  bitkisi ( Abelmoschhus esculentus ).
( Ebegümecigiller ( Malvaceae ) familyasından, tekyıllık  ve otsu bir bitki olan bamya ( Abelmoschhus esculentus ) ile   ağaç bamyası ( Araujia sericifera ) arasında, isim dışında bir yakınlık yoktur. )  

Aslında kendi kendini tozlayabilen bir bitki olan ağaç bamyasının ( araujia ) tozlaşmasında, güveler de önemli rol oynar. Bu nedenle arujya  'güve otu', 'güve asması' adları ile de tanınır.  Mesane çiçeği, zalim bitki, bu bitkiye verilen diğer adlarından bazılarıdır.

Ağaç bamyasının  tozlaşması çoğu zaman  güveler tarafından olmaktadır. 

Ağaç bamyasının tohumları kanatlıdır,  meyvesi tam olgunlaştığı zaman çatlar ve içindeki çok fazla  tohum uçarak hızla etrafa yayılır. Bu nedenle, bazı ülkelerde araujia zararlı ve istilacı bitkiler arasında kabul edilmiştir.

Ağaç bamyası meyvesinin iç kısmı. 

Arujya ( araujia ), ılıman iklimlerde yetişen bir bitkidir. Güneşli veya yarı gölge yerleri ve organik madde bakımında zengin, nemli toprakları sever.  Soğuğa kısmen  dayanıklıdır ( - 7, 8 derece ).  Boyu 10 metreye kadar uzayabilir ve sarıldığı ağaçları kurutabilir. Çiçekleri, böcek kapan gibi bazı böcekleri hapsederek ölümüne neden olduğu için adına zalim zalim asma denir. Genel olarak tohumdan yetiştirilenler ikinci yıldan itibaren meyve vermektedir,  yerini severse  ilk yılda meyve verir. 
Ağaç bamyası, tohumla ve çelikle  üretilmektedir.

Ağaş bamyası ( Araujia sericifera )  tohumu 

Ağaç bamyası ( Araujia sericifera )
  meyvesi ve olgunlaşmış tohumları 

Ağaç bamyası ( Araujia sericifera )

Ağaç bamyası ( Araujia sericifera )

Ağaç bamyası bitkisinin  çiçek tomurcuğu. 

Ağaç bamyası kelebekleri kendine çeker. 

Ağaç bamyası ( Araujia sericifera )

Ağaç bamyasına konan  kelebekleri yakalamaya çalışan  kedim. 

Ağaç bamyası ( Araujia sericifera )

Ağaç bamyası ( Araujia sericifera )

Ağaç bamyası bitkisinin  üçgen şeklindeki yaprağı. 

Güve ve ağaç bamyası.

Ağaç bamyası ( Araujia sericifera )

Ağaç bamyası ( Araujia sericifera )

Ağaç bamyası ( Araujia sericifera )

Ağaç bamyası ( Araujia sericifera )

Ağaç bamyası ( Araujia sericifera )

Kaynaklar: Wikipedia 

BAHÇEMİN YENİ GÖZDESİ & NATAL ERİĞİ

Natal eriği ve olgunlaşmış meyvesi

Bu yıl tanıdığım  tropikal bir bitkiden  söz etmek istiyorum. Adı natal eriği (Carissa macrocarpa ya da Carissa grandiflora), zakkumgiller ( Apocynaceae ) familyasından. Yani, gülgiller ( Rosaceae ) familyasından olan bildiğimiz erik ( prunus ) ile hiç bir alakası yok, sadece şekli  benzer. 

Natal eriği ( Carissa macrocarpa ) ılıman ıklimlerde yetişmektedir. Anavatanı Güney Afrika ( Natal eyaleti ) dir.  Hem meyve, hem süs bitkisi olarak ( daha çok çit bitkisi olarak )  yetiştirilmektedir,  bonsai yapmaya da uygundur. 

Natal eriği, yıl boyu  çiçek açıp meyve verebilen ilginç bir bitkidir.
 

Natal eriği, herdem yeşil, çalı formunda, dikenli bir bitkidir. Beyaz renkli çiçekleri yasemine  benzer, güzel kokuludur ( Bazı çeşitleri pembe çiçek açar ). Bu nedenle 'sürünen  yasemin' de deniyor.  Bir adı da  doğuş eriği dir.  

Natal eriği'nin yumurta şeklindeki meyvesi  olgunlaştığında kırmızı bir renk almaktadır. Meyveleri taze olarak yenebiliyor, üzümsü, tadı hafif mayhoş, ayrıca jölesi, reçeli ve  turşusu da olduğu belirtilmektedir.  Güzel bir yanı da,  uygun ortamlarda yıl boyunca çiçek açıp meyve veriyor olmasıdır. 

Natal eriği, kuraklığa, rüzgara ve tuzluluğa dayanıklı  olmasına karşı  dona karşı hassastır. Bu nedenle; kışın soğuk geçen yerlerde saksıda yetiştirmek gerekir.  Toprak konusunda seçici olmamakla birlikte, geçirgen, kumlu  toprakları ve güneşli, aydınlık yerleri sever.  Deniz kıyıları / tuzlu topraklar için uygun bir bitkidir. Hızlı büyüdüğü için ara sıra  budamakta yarar vardır.  Sarkarak ve sürünerek  büyür,   kapari'ye benziyor.

Natal eriği dikenli bir bitkidir. Ancak çatallı olan dikenleri
 fazla sert değildir ve yapraklarının altındadır.  

Natal eriği,  tohumdan ve çelikten yetiştirilmektedir. Suya konan çelikler çok kolay kök verir.  Tek evcikli olduğundan kendi kendini döller.  Bu nedenle tek olarak  dikmekte bir sorun yoktur.
Pazarlarda satılmayan bu meyveyi  seveceğinizi umuyorum. Değişik bitkileri yetiştirmek isteyenlere tavsiye ederim. 
Fidanlarını internet üzerinden temin edebilirsiniz, pahalı değil.

( Yararlandığım kaynaklar: Vikipedi  )

YABAN MERSİNİ / AYIÜZÜMÜ ( Vaccinium )

Likarpa ( Vaccinium arctostaphylos )
Bern Sözleşmesi'ne tabi değerli bir bitkidir.
( Fotoğraf: Mehmet Yılmaz. Teşekkür ederim. ) 

Yaban mersini ya da ayıüzümü ( vaccinium ), fundagiller ( Ericaceae ) familyasından, kışın yapraklarını döken, çalı formlu  bir bitki cinsidir. Kuzey yarımkürenin ılıman iklim kuşağında, daha çok yüksek rakımlı yerlerde ve asitli topraklarda   yetişir. Bütün dünyada  475 kadar türü vardır.  Yurdumuzda doğal olarak dört türü yetişmektedir.  Son yıllarda Anavatanı Kuzey Amerika olan Vaccinium corymbosum türünün bazı çeşitleri, maviyemiş ( blueberry ) adı ile  yurdumuzda yetiştirilmektedir.   

Vaccinium türleri yaprağını  dökmeden önce kırmızı  bir renk almaktadır. İlkbahar ve yazın  küçük, çan şeklinde, pembemsi / beyaz  renkli ve hafif  kokulu çiçek açarlar.  Meyve üzümsüdür,  sonbaharda olgunlaşır  türüne göre  mavi, siyah ve kırmızı  renkli olur.  Bol çekirdekli olup   mayhoş bir tadı vardır. 

Reçeli, pekmezi, meyve suyu yapılmaktadır. Ayrıca  ilaç sanayinde hammadde olarak kullanılır. antioksidan içerir. 

1 - Likarpa ( Vaccinium arctostaphylos ):  Boyu  5 metreyi  bulan bir çalı veya küçük bir ağaçtır. Karadeniz ve Marmara bölgelerimizde yetişir. Eskiden yaprakları kurutularak çay olarak kullanılmıştır, bu nedenle  'Sapanca çayı', 'Trabzon çayı' da denmektedir. Meyveleri siyah renklidir. Giresun ve Ordu yöresinde 'Çalı çileği' denir, yeni açan taze yapraklarından 'çalı çileği çorbası' yapılır. Bern Sözleşmesi'ne tabi değerli   bir türdür.  

Bir adı da çalı çileği olan yaban mersini ( Vaccinium arctostaphylos )
Kışın yapraklarını döken, çalı formlu bitkidir. 
( Fotoğraf: Mehmet Yılmaz. Teşekkür ederim. )

Likapa  ( Vaccinium arctostaphylos  ).
(  Fotoğraf : Mehmet Tosunoğlu. Teşekkür ederim. )

2 -  Ayıüzümü ( Vaccinium myrtillus ): Gerçek yaban mersini*. Kışın yaprağını döken bodur bir çalıdır, 30 - 40 cm kadar boylanır.  Karadeniz ve Marmara bölgemizde ( Uludağ, Kocaeli ), asitli topraklarda yetişir.  Meyveleri mavi renkli olduğu için mavi meyveli yaban mersini ya da mavi meyveli ayıüzümü de denir.  

Ayıüzümü /  Yaban mersini ( Vaccinium myrtillus )
( Fotoraf: Prof Dr. Aydın Tüfekçioğlu. Teşekkür ederim  )

3 - Avcıüzümü ( Vaccinium uluginosum ): Doğu Karadeniz'in yüksek yerlerinde ( yaylalarda, 1700 - 3000m ) ve Uludağ'da  yetişen bir yaban mersini türüdür. 20 cm kadar büyür, soğuğa dayanıklı küçük bir çalıdır. Meyveleri siyah renklidir ve yenir.  Bataklık yaban mersini  olarak da bilinir. 

Avcıüzümü ( Vaccinium uliginosum  )
 Karagöl Dağları / Giresun.

Avcıüzümü  ( Vaccinium uliginosum  )
( Fotoraf: Prof Dr. Aydın Tüfekçioğlu. Teşekkür ederim )

Avcıüzümü ( Vaccinium uliginosum  )
( Fotoraf: Prof Dr. Aydın Tüfekçioğlu. Teşekkür ederim )

4 - Çalıçilek ( Vaccinium  vitis - idea ) : Meyveleri kırmızı renkli küçük bir çalıdır. Yaygın bir tür değildir. Kaçkar Dağlarında ve Kuzeydoğu Anadolu'da yetişmektedir. Tadı güzel değildir, kekredir.  Soğuk bölgelerde süs bitkisi olarak yetiştirilir. Dünyada 'dağ kızılcığı'  ve lingonberry olarak bilinir.  

Çalıçilek ( Vaccinium vatis - idea )
( Fotoğraf alıntıdır ) 

5 - Maviyemiş / Blueberry ( Vaccinium corymbosum ): Anavatanı Kuzey Amerika'dır. Bazı çeşitleri yurdumuzda yetiştirilmektedir. Meyveleri daha iri ve tatlıdır. Ancak antioksidan oranı düşüktür.  

Maviyemiş - meyvesi  ( Vaccinium corymbosum  )
Kültür.

Maviyemiş / Blueberry  - çiçeği  (Vaccinıum corymbosum  )
( Kültür )

* Halk arasında, bilimsel adı Myrtus communis'ya da yaban mersini denir. Ayrı familyalardan olan  ama Türkçe adları ayni olan bu bitkileri birbirleriyle  karıştırmamak gerekir.   

Kaynaklar: Wikipedia, Türkiye'nin Bütün Ağaçları  Ve Çalıları ( Prof Dr. Ünal Akkemik. Türkiye'nin Ağaçları ve Çalıları ( Necati Güvenç Mamıkoğlu ). Wikipedia