ARAP YASEMİNİ ( Jasminum sambac )

Arap yasemin ( Jasminum sambac ).

Bilimsel adı Jasminum sambac olan arap yasemin, zeytingiller ( Oleaceae ) familyasından, çok yıllık, herdem yeşil, çiçekleri güzel kokulu,  çalı /  asma formlu bir bitkidir. Ful yasemin olarak da bilinir.   

Oldukca değişkendir, tırmanıcı / sarmaşık ve çalı formları  çeşitleri  vardır. Genel olarak beyaz renkli, katmerli ya da yalınkat çiçek açarlar. Çiçekleri keskin kokuludur, diğer yasemin ( jasminum )  türlerine göre  daha iri ve gösterişlidir. Çalı formlu olanların çiçekleri katmerlidir. Soğuk havalarda daha koyu çiçek açabilir.  

Çoğu zaman arap yasemi ( Jasminum sambac ) ile karıştırılan yıldız yasemin /
pervane çiçekli yasemin yada yalancı yasemin ( Trachelospermum jasminoides ) çiçeği 

Arap yasemin( Jasminum sambac ), zakkumgiller familyasından olan,  aslında yasemin türü olmayan yıldız yasemin / yalancı yasemin / Pervane çiçekli yasemin ( Trachelospermum jasminoides )  ile  karıştırılmamalıdır.  

Jasminum sambac,  anavatanı Asya kıtasının tropikal bölgeleri  olmasına rağmen, Arabistan Yarımadası'nda yaygın olarak yetiştirildiği için bütün dünyada Arap yasemini ( Arabian jasmine ) olarak tanınır.  Ful, araplardan geçmiştir, ayrıca  'mısır yasemini' de denir. 

Arap yasemini, yurdumuzda eskiden beri yetiştirilen geleneksel çiçeklerimizdendir. Halk arasında,  en güzel teneke kutular içinde yetiştiğine inanılır.

Arap yasemini  kışın sıcak geçen yerlerde  bahçelere dikilir.  Güneşli, havadar  ve yarı gölge yerleri sever.  Fazla  gölge yerlerde çiçek açmaz. Kışın soğuk geçen  yerlerde saksıda yetiştirilir.  Genç sürgünlerin ucunda çiçek açtığı için, sık sık budama yaparak ( derin değil )  yeni filizler vermesi sağlanmalıdır.

Ful yasemin  çiçeklerini  çok yakından koklamamak gerekir, aksi halde manolya çiçeği gibi kararmaktadır. Koparılan ful tomurcukları domateslere saplanarak, salonlarda daha uzun süre kokması sağlanabilir.

Çalı formlu arap yaseminin  ( ful )  katmerli, tırmanıcı - sarmaşık formlu  olanlar ise yalınkat çiçek açar. Kışın yaprağını dökmez.  Çiçekleri zehirsizdir,  çayı  yapılır ( yasemin çayı ). Ayrıca esans yapımında kullanılmaktadır. Ful yasemin, bu bitkinin  Grand Duke of Tuscany' kültivarıdır.   

Arap yasemini, Akdeniz ve Ege bölgelerimiz  dışarıda, diğer bölgelerde iç mekanlarda yetiştirilebilir. Yazın toprağı  kurudukca sulanmalıdır, dona karşı hassastır. Nemli, hafif asitli,  humusça zengin ve  geçirimli toprakları sever.  Çelikle ve daldırma yöntemi ile çoğaltılır.

Arap yasemin,  Filipinler'in ulusal çiçeğidir.

Arap yasemin ( jasminum sambac ) çiçekleri.

Arap yasemin çiçeği - sonbahar  ( Jasminum sambac 'Grand Duke of Tuscany' )
Sıcaklık değişiklikleri pigment üretimini etkiliyebilir. Bu nedenle soğuk havalarda  bazı çiçekler daha koyu renkli olabilir. 

Arap yasemin  ya da ful yasemin   ( Jasminum sambac 'Grand Duke of Tuscany' )

Tırmanıcı / sarmaşık  arap yasemini çiçeği ( Jasminum sambac )   

Çalı formundaki arap yasemini ya da ful yasemin, katmerli çiçekli
 ve güzel kokulu çiçeklidir.  

Arap yasemin çiçeği / yaın katlı çiçekli 
 ( Jasminum sambac  )

Arap yasemin / Ful yasemin 
 (Jasmin sambac 'Grand Duke of Tuscany' )

Arap yasemin çiçeklerinin her iki çeşidi de   güzel kokulu çiçeklidir. 

Çalı arap yasemin ya da  ful yasemin
 ( Jasminum sambac ' Grand Duke of Tuscany' )

Arap yasemini / sarmaşık formu ( jasminum sambac )

ÇİÇEKLERİN DİLİ ( GÜL )

Bazen duygularımızı ifade edip açıklamak da  zorlanırız.  İşte bu durumlarda imdadımıza çiçekler yetişir.  İnsanlar zaman içinde her çiçeğe belli anlamlar yüklemişler ve duygularını bu suretle karşı tarafa anlatmaya çalışmışlardır. Yani çiçekler sadece güzelliğin zerafetin sembolü  değil, ayni zamanda duygularımızın da anlatılmasında zaman zaman baş vurduğumuz  bir iletişim aracıdır.

İlk defa çiçeklerin dili, 1600 yıllarında İstanbul'da oluşturulmaya  başlanmıştır. İstanbul'dan daha sonra İngiltere'ye giden Mary Wortley Montaqu bu çalışmalara devam ederek ortak bir çiçek dili geliştirmiştir.
Lady Montaqu bu konuda  yazdığı bir mektupta; 'Parmaklarımzı oynatmadan, çiçeklerle tartışabilir, azarlayabilir, dostluk, aşk, nezaket mektupları ve hatta haber bile gönderebilirsiniz.' diye yazmıştır.

Daha sonra  Fransızlar bu dili daha da geliştirmiş ve 800 çiçeğin anlamı belirlenerek dünyada ortak bir çiçek dili oluşmuştur.
Çiçekler aleminde  müstesna bir yeri olan gülün renklerine göre anlamları şöyledir.

Sarı gül
SICAK SEVGİ BESLİYORUM

Kırmızı gül goncası
GENÇ VE GÜZELSİN

Pembe gül
GÖNLÜM SENDE

Beyaz gül
MASUMİYET

Kırmızı gül
AŞK

Kırmızı ve beyaz gül
BİRLİKTE  OLMAK İSTEĞİ

ŞEBBOY ÇİÇEKLERİ ( Metthiola - Erysimum )

Şebboy çiçeği ( Matthiola incana ) 

Şebboy ( metthiola ), bütün  dünyada süs bitkisi olarak yetiştirilen mor çiçekli, çok yıllık,  otsu bir bitki cinsidir.   Yurdumuzda da çok  eskiden beri bahçelerde  yetiştirilir.  En güzel kokan bahçe  çiçeklerden biridir.  Uçucu  yağ taşır,  kozmetik ve parfüm endüstrisinde  kullanılır.

Şebboy çiçekleri turpgiller ( Brassicaceae )  fanilyasının matthiola cinsindendir.  Ancak,  turpgiller familyasının zarifeotu (  Erysimum )  cinsine mensup melez bir bitki  olan Erysimum x cheiri'ye de 'sarı şebboy' denir ve süs bitkisi olarak yetiştirilir.  Türkçe adlarının  ayni olması, zaman zaman bu bitkilerin birbirleri ile karıştırılmasına neden olmaktadır. Ayrıca her iki türün, süs bitkisi olarak yetiştirilen çok fazla kültür çeşidi ve melezi üretilmiştir. Hem bahçede  hem de saksı çiçeği olarak  yetiştirilirler. İç mekanlar için uygun değildirler ancak balkon, pergula gibi yerlerde saksıda yetiştirilir.  Genel olarak açık , havadar ve güneşli yerleri sever. Daha çok peyzaj bitkisi olarak kullanılır. 

Yukarıda belirttiğim gibi, şebboy çiçekleri iki ayrı cinse mansuptur.  Botanik adları farklı da olsa,  halk arasında bu bitkilere genel olarak  şebboy denir.  Gelin şimdi de, Türkçe adı aynı  olan bu  bitkileri daha yakından tanıyalım.

Şebboy çiçeği, Bahçe şebboyu  ( Matthiola incana )
BAHÇE ŞEBBOYU ( Matthiola incana )  

1 - Botanik adı: Matthiola incana,  Türkçe adı: Şebboy, Bahçe şebboyu.

Bu cinsten olan şebboy çiçekleri daha yaygındır. Yaprakları gri renkli, etli ve tüylüdür. Güney Avrupa'ya özgüdür ncak süs bitkisi olarak dünyanın büyük bir kısmına  yayılmıştır. 

Cins adını,   1501 - 1577 yılları arasında yaşamış İtalyan doğa bilimci ve doktor  Pietro Andrea Mattiolii'den almıştır. Şebboy,  Farsca  'Gece kokusu' anlamına gelir. Çiçeklerinin özellikle gece daha  güzel koktuğunu işaret eder.  Epitet ( tür adı ), Latince 'ağarmış' anlamına gelir. Yapraklarının beyaz tüylü olduğunu işaret eder. 

Tek gövdelidir, 60 cm kadar boylanır,  çok yıllıktır, mevsim çiçeği değildir.  İlkbahar ve yazın çiçek açar. Çiçekleri  katmerli ya da  yalınkat olabilir.  Çiçek renkleri  mavi, kırmızı, pembe ya da  mor renklidir, özellikle gece daha yoğun  kokar. Yaygın bir bahçe bitkisidir,  daha çok çiçek tarhlarına, bordürlere dikilir, saksıda a yetişir. 

Şebboy çiçeği ( Matthiola ) güneşli - yarı gölge  yerleri ve humusça zengin, geçirimli ve nemli  toprakları sever.  Fazla sıcağı sevmez,  soğuğa karşı  türüne göre değişmekle birlikte oldukça  dayanıklıdır. Toprağı kurudukca düzenli bir şekilde sulanarak nemli tutulması gerekir.  Çiçeklerinden boya yapılır, tohumları tıbbi tıbbi amaçla  kulanılır. 

Şebboy, yetiştirilmesi kolay bir çiçektir, fazla bakım istemez, çelikle ve tohumdan üretilir.

Şebboy çiçeği ( Matthiola incana )
Şebboy, Farsça  'gece kokusu' demektir.

Bahçe şebboyu  ( Matthiola incana )

Beyaz çiçekli bahçe şebboyu ( Matthiola incana )

Bahçe şebboyu ( Matthiola incana ) 

Bahçe şebboyu ( Matthiola incana ) 

Pembe çiçekli şebboy çiçeği( Matthiola incana )

Sarı çiçekli şebboy çiçeği ( Matthiola incana )

                                                      SARI ŞEBBOY ( Erysimum x cheiri ) 

Sarı şebboy ( Erysimum x cheiri  )

 2- Botanik adı: Erysimum x cheiri ( Eski adı: Cheiranthus cheiri ).  Türkçe adları: Sarı şebboy, Duvar çiçeği, Adi şebboy. Zarifeotu, Ana kokusu 

Çok yıllık, turuncu çiçekli, yarı çalımsı, otsu bir bitkidir. Yunanistan'a özgüdür  ancak süs bitkisi olarak dünyanın bir kısmına  yayılmıştır.  Dallarının  ucunda  demet şeklinde  çiçekler  açar.  Çiçekleri parlak renkli  ve güzel kokulu olup nektar bakımından zengindir. Genel olarak yalınkat çiçek açar  ve  arıları kendine çeker.  İlkbahardan başlıyarak yaza kadar  çiçek açar. Süs bitkisi olarak yetiştirilen kültür çeşitleri  sarı - kırmızı renklerin  tonlarda ve değişik şekillerde  çiçekler açarlar. Bordür, kaya bahçelerinde, çiçek tarhlarında ve büyük saksılarda  yetiştirilir. Uzun boylu çeşitleri  kesme çiçek olarak kullanılır. 

Güneşli yerlerde ve ılıman iklimde yetişir, çoğu çeşidi gölgeyi sevmez.  Fazla su istemez, hafif donlara dayanır. Geçirgen, kalkerli, kumlu ve kuru   toprakları sever. Her yere kolay adapte olur.  Duvarlarda kendiliğinden yetişir, bu nedenle 'duvar çiçeği' denir.    

Genellikle iki yıllık olarak yetiştirilir ve çiçek açtıktan sonra sökülür. Yaprakları uzun, şerit - mızrak  şeklinde ve  parlak, yeşil renklidir.  Yalın kat, sarı, sarı - kahverengi, kırmızı, pembe, mor ve beyaz renklerde ve keskin kokulu çiçek açar.  Kozmetik ve parfümeri sanayinde kullanılır. 

Yetiştirilmesi kolaydır, tohumları doğrudan toprağa ekilir ve daha sonra sıkı alınır. Çelikle de üretilir. 

Sarı şebboy ( Erysimum x cheiri )
Eski adı: ( Cheiranthus cheiri )

Sarı şebboy ( Erysimum x cheiri  )

Duvar çiçeği,  sarı şebboy ( Erysimum x cheiri )

Duvar çiçeği, Şebboy çiçeği (  Erysimum x cheiri   )

Kaynaklar: Wikipedia, Türkçe Bitki Adları Sözlüğü ( Turhan Baytop ) 

CEVİZ AĞACI VE NAZIM HİKMET

Ceviz ağacım bu yıl ilk meyvelerini vermeye hazırlanıyor.

Ceviz ( juglans ), cevizgiller  ( Juglandaceae ) familyasından, kışın yaprağını döken, 30 m. kadar boylanan,  geniş tepeli bir ağaçtır. Meyvesi ve kerestesi  değerlidir. Bütün dünya üzerinde 30 yakın türü bulunmaktadır.  Yurdumuzda sadece 'Juglans regia' türü doğal olarak yetişir ( Doğu Anadolu Bölgesi ). Kültür olarak ise  bütün bölgelerimizde  yetiştirilir. Bazı yörelerde halk arasında  koz, yandak denir. 

Ceviz ağacının kökü ve yeşil kabukları boya yapımında ve eczacılıkta  kullanılmaktadır.
Nisan - mayıs aylarında çiçek açar, bir evcikli bir bitkidir. Fındık gibi erkek ve dişi çiçekleri aynı ağaçta fakat ayrı yerlerde bulunur, rüzgarla tozlaşır. Birleşik yapraklıdır, 5 - 9 yaprakcıktan oluşur ve   güzel kokuludur. 

Ceviz ağacı  çiçeği ( dişi ) 

Ceviz çiçeği ( erkek )

Ceviz meyvesi incelenirse şekil olarak insan beynine çok benzediği görülmektedir.İşin ilginç bir yanı da cevizin içinde bulunan ve başka hiç bir meyvede bulunmayan gümüş iyonlarının beyin için çok yararlı olmasıdır. Bu nedenle cevize, "beyin gıdası" da denir.

Koz da denilen ceviz

Ceviz ağacı  meyvesi

Ceviz ağacı, meyvesi gibi ağacını da koruma altına almıştır. Kabuklarının zehirli olması nedeniyle zararlı böcekler ve hayvanlar ceviz ağacına yaklaşmaz.  Zehirli bir gaz ( juglans ) yaydığı için altında oturulması tavsiye edilmez. Ceviz ağacı güneşli yerler ve derin toprakları daha çok sever.  Tohumla ve aşı ile çoğaltılır. 

Ceviz ağacı ve çiçeği
Önde dişi, arkada ( püskül ) erkek çiçek.

Konu ceviz ağacı olunca, yazımı  Nazım'ın ünlü şiiri  ' Ceviz Ağacı ' ile bitirmek istedim. ( Nazım Hikmet bu şiiri Gülhane parkında sevgilisini beklerken, polislerden kaçmak için çıktığı ceviz ağacında yazmıştır.)
                                                              CEVİZ AĞACI
                                             
Başım köpük köpük bulut,
içim dışım deniz,
ben bir ceviz ağacıyım Gülhane parkında,
budak budak, serham serham ihtiyar bir ceviz.
Ne sen bunun farkındasın, ne polis farkında.

Ben bir ceviz ağacıyım Gülhane parkında,
Yapraklarım suda balık gibi kıvıl kıvıl.
Yapraklarım ipek mendil gibi tiril tiril.
Yapraklarım ellerimdir tam yüz bin elim var,
Yüz bin elle dokunurum sana, Istanbul'a.
Yapraklarım gözlerimdir.Şaşarak bakarım.
Yüz bin gözle seyrederim seni, Istanbul'u.
Yüz bin yürek gibi çarpar, çarpar yapraklarım.

Ben bir ceviz ağacıyım Gülhane parkında,
Ne sen bunun farkındasın, ne polis farkında

                                                       Nazım Hikmet                                    

( Bu yayın 0. 05. 2024 tarihinde güncellenmiştir. )

HÜNNAP AĞACIM ÇİÇEK AÇTI !

Hünnap ağacı ve çiçeği

İki yıl önce diktiğim  hünnap ağacım ( Ziziphus jujuba ) bu yıl ilk defa  çiçek açtı. Daha önce çiçeğini görmemiştim.
Daha çok ormanlarda yetişen bu bitkinin, meyvelerinin lezzetli ve şifalı olması nedeniyle, artık kültür olarak ta yetiştirilmektedir.
Taze ve kurutularak yenen hünnap meyveleri, şeker, kolesterol ve damar hastalıklarına iyi gelmekteymiş. Bu nedenle aktarlarda da satılmaktadır.

Hünnap ağacı, ilkbaharda, yeşilimsi sarı renkli ve kokulu çiçekler açıyor. Yaprak diplerinde açan bu çiçekler, küçük ve gösterişsiz oluyor.  Erkek ve dişi organlar aynı çiçek üzerinde bulunduğundan (erselik bitki) tozlaşma sorunu olmuyor. Bu nedenle tek ağaç dikmek yeterli.

İkinci yıl çiçek açan  hünnap ağacım bakalım meyve de verecek mi?  Paylaşmak umudu ile, hoşcakalınız.

Hünnap ağacı çiçeği

Tam çiçek: İki üreme organına da sahip olan çiçeklere tam çiçek, böyle
 bitkilere ise, erselik bitki denir. 

  .

HİNT İNCİRİ ( Opuntia )

Hint inciri ( Opuntia ficus -  indica ) 

Bilimsel adı 'Opuntia ficus-indica'  olan Hint inciri,  kaktüsgiller ( Cactaceae ) familyasından, çok yıllık,  çalımsı ve etli ( sukulent )  bir bitkidir. Halk arasında daha çok "kaynanadili"denir. Frenk inciri, dikenli armut, dikenli incir  gibi adlarla da bilinir. Meksika orijinlidir. Meyvesi, çiçeği ve gövde parçaları yenir.  Bazı  ülkesinde tarımı yapilmaktadır. 

Amerika kıtasının keşfinden sonra İspanyollar tarafından Avrupa'ya getirilmiştir. Amerika kıtasına ilk ayak basanlar burasını Hindistan sanmıştır. Bu nedenle adına hint inciri denmiştit.  

360 kadar türü vardır,  bazı opuntia türleri Aztekler tarafından çok eskiden  beri nopal adı ile yiyecek olarak kullanılmıştır. Meksika kültüründe ve geleneklerinde  çok önemli bir yeri vardır, çiğ ve pişirilerek yenir. 

Yurdumuzun Akdeniz ve Ege bölgelerinin kıyı kısımlarında doğallaşmıştır. En çok Antalya, Mersin ve Muğla illerimizde yetişmektedir. Ayrıca park ve bahçelere  süs bitkisi olarak da  dikilmektedir.

Hint  inciri,  birbirine ekli  yassı ve yuvarlak parçalar oluşturarak büyür. Bitkinin yaprakları  diken haline dönüşmüştür. Yaprak görevini gövdesi yerine getirir, bu nedenle yeşil renlidir. Çiçekleri huni şeklinde olup parlak sarı reklidir. Meyve yumurta / fıçı  şeklinde ve dikenlidir, sarı, turuncu veya mor renkli olabilir. 

Meyveleri tatlı, sulu ve bol çekirdeklidir.  Dikenli olduğu için eldivenle toplanması gerekir. Elinize ve  vücudunuza dikeni  batarsa, zeytin yağı sürülerek beklemek gerekir. 

Hint  inciri, nam-ı diğer 'kaynana dili'  C vitamini,  potasyom, kalsiyum ve mağnezyum bakımlarından zengindir.  Tokluk hissi verdiği için zayıflamak için rejim yapanlar için iyi bir yiyecektir.  Vücudu dinç tutarak yaşlanmayı geciktirdiği, yaralara  ve cilt hastalıklarına iyi geldiği bilinir. 

Hint inciri - çiçeği  ( Opuntia ficus indica )

 Tekerlek kaktüs, Hint inciri ( Opuntia robusta  )
Meyveleri yenir. 

Hint inciri, tohumla ya da her hangi bir yerinden koparılan bir parçasından ( çelikle )  ürer.  Sıcak ve güneşli yerleri ve geçirimli toprakları  sever, dona karşı hassastır.  Kuraklığa  dayanıklı olmasına karşı suyu sever.

Hint incir ( Opuntia ficus - indica ).

Hint  inciri çiçeği

Olgunlaşmış hint İnciri meyveleri ( Opuntia ficus - indica )

Tekerlek kaktüs, ( Opuntia robusta   )

Tekerlek kaktüs, Kırmızı renkli hint inciri ( Opuntia robusta  )

Tavşan kulağı ( Opuntia microdasys )
Süs bitkisi olarak yetiştirilmektedir 

Kaynaklar: Kaktüsler ve Diğer Etli ( Sukulent ) Bitkiler ( Nejat Ebcioğlu ). Vikipedi ve İnternet sitelleri