NOSTALJİK BİR ÇİÇEK LEYLAK ( Syringa )

Adi leylak ( Syringa vulgaris )

Günümüzde ithal ve melez bitkilerin  her gün biraz daha artmasıyla beraber, bazı geleneksel çiçeklerimiz artık eskisi kadar  fazla yetiştirilmiyor,  hatta bazıları neredeyse   unutulmuş gibi.  Ama yaşınız benim gibi ilerlemiş sonbaharınızı yaşıyorsanız, sokaklardan geçerken yine de gözleriniz çocukluktan tanıdığınız bazı çiçekleri arıyor. Leylak da bunlardan biri. Gerçi bu çiçek günümüzde de çok yetiştiriliyor ve popüler ama, şimdikilerin çoğu  doğal değil.  Günümüzde yetiştirilen leylak çiçeklerin çoğu  melez ve bunların  kültür formları. Nitekim, leylak çiçeğinin 800 kadar bahçe formu olduğu belirtiliyor.  Bunların çiçekleri  ( beyaz, sarı, pembe, kırmızı, ebruli  renkli, yalınkat ve  katmerli ) çok  gösterişli  ama,  çoğu ya hiç kokmuyor ya da az kokuyor. 

Eskiden sadece  adi leylak da denilen mor renkli  ( Syringa vulgaris ) leylaklar   vardı.  Bu bitkiye 'adi leylak' denmesi ise; doğrusu beni rahatsız ediyor. Sanki bitkiye hakaret ediliyormuş gibi geliyor. Balkan Yarımadası'na özgü bir bitki olan  'Syringa vulgaris', çok eskilerden kültüre alınmış.  Yurdumuzda da  eskiden beri bahçelerde yetiştirilmiş, ancak doğal olarak yetişmiyor.  Türkiye'de kaydı olan bir bitki değil. 

Seferihisar'ın eski bir mahallesinde  yarı yıkılmış, tek katlı bir eve rastlıyorum Bahçesinde ki leylak çiçek açmış, durup bir süre nostaljik yapıyorum. Giresun'da ortaokula giderken oturduğumuz Rum evinin  bahçesinde leylak vardı, yine Giresun'da öğretmenlik yaparken oturduğumuz evin bahçesinde de  leylak ağacı vardı. Bahar gelince çok güzel kokarlardı. O yıllar gözümün önünden bir film şeridi gibi geçiyor. Maalesef hayat çok kısa, zamanı çok iyi değerlendirmek lazım.  

Leylak, fazla bakım istemeyen ve her yerde kolayca  yetişen bir çiçek.  Bu nedenle eskiden  fakir insanların oturduğu  mahallelerde daha çok  yetiştirilmekteydi. Anlayacağınız,  sardunya çiçeği  gibi leylak da 'fakir  çiçeği'.  Günümüzde tek katlı, bahçeli evlerin yerini yüksek apartmanların alması ile bu çiçekler de artık eskisi gibi fazla yetiştirilmiyor. Yetiştirilenler ise melez ve kültür çeşitleri daha çok. 

Neyse, sözü daha fazla  uzatmadan, gelin bu rengi ve kokusu ile meşhur çiçeği  daha yakından  tanıyalım. Belki bir gün yetiştirmek istersiniz. 

Beyaz çiçekli leylak ( Syringa vulgaris )

Botanik adı Syringa vulgaris olan leylak, zeytingiller ( Oleaceae ) familyasından, kışın yapraklarını döken  bir çalı ya da 3 m kadar boylanan küçük bir ağaçtır. Çiçekleri ve kokusu nedeniyle bütün dünyada süs bitkisi olarak yetiştirilmektedir.  Anavatanı Balkanlar ve Uzak Doğu Asya'dır. Yurdumuzda  doğal olarak yetişmez, ancak çok eskiden beri bahçelerde süs bitkisi olarak  yetiştirilmektedir.  Soğuğa ( - 15 ) ve kuraklığa  dayanıklıdır. Bu nedenle, yurdumuzun hemen hemen çoğu bölgesinde  rahatlıkla yetiştirilmektedir.   Ancak çok sıcak  yerleri pek  sevmez.

Leylak çiçeğinin kendine has, eflatun - mor  bir rengi vardır. 'Leylak rengi'  adını bu çiçekten almıştır, kokusu da en az çiçeği kadar  ünlüdür.  Parfüm, kozmetik ve sabun  sanayinde kullanılmaktadır.  Ayrıca çiçekleri uzun ömürlü olduğu için kesme çiçek olarak da kullanılır.

Leylak, ilkbaharda dalların uç kısmında boyu 20 cm bulan  bileşik  bir salkım halinde çiçekler  açar. Meyve  çok tohumlu bir kapsülden oluşur. Yaprakları  sivri uçlu ve  kalp şeklindedir. 

Leylak ( syringa  ) cinsinin  bütün dünyada 20 kadar  türü bulunmaktadır. Kesik yapraklı leylak ( Syringa  x laciniata ), Fars leylağı ( Syringa x persica ), Çin leylağı ( Syringa x chinsis ) gibi, süs bitkisi olarak yetiştirilen  melez türleri  vardır. 

Cins adı  ( syringa ) eski Yunanca tüp, tür adı ( vulgaris ) ise  sıradan  anlamına gelmektedir. 

Leylak, güneşli ve yarı gölge  yerlerde  ve ılıman ıklimlerde yetişmektedir.  Toprak bakımından pek seçici olmamakla birlikte, kireçli, verimli ve hafif nemli toprakları  sever.  Bol çiçek vermesi  için, çiçek açtıktan  sonra, uç budaması yapılır. Geç budamalarda çiçek tomurcukları kesileceği için  o yıl çiçek açamaz. Mutlaka çiçeklerini açtıktan hemen  sonra budama yapmak  gerekir. 

Leylak üretilmesi çok kolay bir çiçektir,   kökten verdiği piçlerden   daha çok üretilir.  Ayrıca çelikle, aşı ile ( kurtbağrına aşılanır ), daldırma ile  ve tohumdan da üretilir. 

Şimdi de çiçeklerimize bir göz atalım. İyi seyirler. 

Leylak çiçeği ( Syringa vulgaris ) 

 

Beyaz renkli leylak çiçeği ( Syringa vulgaris )

Leylak çiçeği ( Syringa vulgaris )

Leylak çiçeği ( Syringa vulgaris )

Leylak çiçekleri, Seferihisar / İzmir. 

Leylak çiçeği ( Seferihisar / İzmir ) 

Katmerli beyaz renkli leylak çiçeği

Katmerli pembe renkli leylak çiçeği

Kaynaklar: Sevgili bahçem ( Nejat Ebcioğlu ). Bahçem ve Ben ( Gülnar Önay ). Ağaçlar ve çalılar 1 ( Prof. Dr. Ersin Yücel ). Türkiye'nin Bütün Ağaçları ve Çalıları ( Prof. Dr. Ünal Akkemik ). Türkiye'nin Ağaçları ve Çalıları ( Necati Güvenç Mamıkoğlu ).