TAVŞANMEMESİ ( Ruscus )

Tavşanmemesi ( Ruscus aculeatus ) 

Türkçede yaygın adı tavşanmemesi olan Ruscus aculeatus, Kuşkonmazgiller ( Asparagaceae ) ailesine bağlı, herdem yeşil, rizomlu ( toprak altı gövdeli ), bodur bir çalıdır.  Avrasya ve Kuzey Afrika'ya özgüdür ancak süs bitkisi olarak dünyanın diğer bölgelerine de yayılmıştır. Dünyada yedi, yurdumuzda ise tavşanmemesi ( Ruscus aculcatus )  ile birlikte dört türü  ( Ruscus colchicus /  zernek, Ruscus hypoglossum / atdili  ve Ruscus hypophyllum / tavşan kirazı ) yetişmektedir. Tavşanmemesi, gelinküpesi, tavşan elması, fare dikeni, emir, herdemtaze, sıçan dikeni, tavşantopuğu, dikenli mersin, ruskus, kasap süpürgesi, çalı süpürgesi ....  adları ile  bilinir. 

Cins adı eski Yunanca  'gaga' anlamına gelir. Yapraksı gövdenin ucunun kuş gagası şeklinde olduğunu ifade eder. Türkçe adı olan tavşanmemesi  ise,  bitkinin meyvesinin tavşan memesine benzediğini işaret etmektedir. Epite ( tür adı )  dikenli demektir, yapraksı gövdedisinin ucunun, sert ve batıcı olduğunu belirtir. İki evciklidir, yani erkek ve dişi çiçekler ayrı bitkilerde yer alır. Meyveleri sonbaharda olgunlaşır. 

Bitkinin çiçek ve meyvesi 

Dikine büyür ( 20 - 60 cm ), mersine ( myrtus ) benzer, bu nedenle dikenli mersin, yahudi mersini  olarak da  bilinir,  kışın yaprağını dökmez.  Bitkinin dalları değişime uğrayarak  yaprak şeklini almıştır,  ucu sert ve  batıcıdır.  Gerçek yapraklar ise bunların  üzerindedir,  pulsu ve mızrak şeklindedir.  Çiçeklerini   yaprakların koltuğundan  çıkan  bir sap üzerinde açar,  yeşilimsi beyaz renklidir.  Meyve,  üzümsü,  küre şeklinde, parlak kırmızı renkli ve tek çekirdeklidir.Yurdumuzun Marmara, Asıl Ege ve Karadeniz ve Akdeniz  bölgelerinde, ormanlık yerlerde yetişir.

Bitkinin genç sürgünleri eski çağlardan beri sebze olarak kullanılmıştır. Ayrıca tohumlarından bir tür  kahve yapılır. 

Eski çağlardan beri bitkinin dalları,  kurutulmuş kök ve rizomları tıbbi amaçlarla kullanılmıştır. ( idrar söktürücü ve taş düşürücüdür, kan dolaşımını harekete geçirir, ödemi azaltır, meyvesi müshil etkilidir. )

Bitkinin dalları,  Avrupa'da süpürge olarak kullanılmıştır, kasap süpürgesi denir. Günümüzde ise süs bitkisi olarak yetiştirilmektedir.  Daha çok peyzaj çalışmalarında  kullanılır. Dallarından  kesme çiçek aranjmanlarında yararlanılır.  Dikenucu ( Smilax excelsa ) meyvesi ile tavşanmemesi dalları kombine edilerek,  'kokina' adı ile özellikle yılbaşında çiçekcilerde satılır. Bulunduğu  yere bereket ve şans getirdiğine inanılır. 

Yetiştirilmesi oldukca kolaydır, fazla bakım istemez. Direk güneşi sevmez, gölge ve yarı gölge yerleri ve geçirimli, nemli toprakları sever. Soğuğa ( - 20 kadar ) ve kuraklığa dayanıklıdır. Bahçelerde ve  büyük saksılarda da  yetiştirilir. Tohumla ve bölünerek çoğaltılır. Tohumları kuşlar tarafından dağıtılır. 

Tavşanmemesi ( Ruscus aculeatus ) 

 

Kokina 

Kaynaklar: Türkçe Bitki Adları Sözlüğü ( Turhan Baytop ). Türkiye'nin Ağaçları  ve Çalıları ( Necati Güvenç Mamıkoğlu ). Ağaçlar ve Çalılar 1 ( Prof. Dr. Ersin Yücel ). Şifalı Bitkiler Ansiklopedisi ( Oktay Mete ). Wikipedia