14 Haziran 2014

ZAMBAK ( Lilyum )

Bir adı da mis zambak olan ak zambak ( Lilium candidum )

Genel olarak bahçemde yetiştirdiğim bitki ve çiçekleri tanıttığım blogumda;  Bu defa hepimizin tanıdığı bir çiçek olan  zambaklardan ( lilium )  söz etmek istiyorum.
Konu çiçek olduğu için de, yazılarımı mümkün olduğu kadar fotoğraflarla desteklemeye, süslemeye çalışıyorum.  Umarım, az da olsa bitki ve doğa sevgisine bir katkım olur.  Doğa bitki, çiçekle  güzeldir. Onları tanıyalım, sevelim ve koruyalım. 

Zambak ( lilium ), en narin ve gösterişli çiçeklerden biridir. Zambakgiller ( liliaceae ) familyasının 'lilium' cinsini oluşturan bu bitkinin  dünyada  yaklaşık 110  türü bulunmaktadır. Soğanlı, çok yıllık ve otsu bitkilerdir.  Soğanlı, hatta adında zambak geçen birçok bitkinin  ise  gerçek  zambak türleri ile   hiçbir ilgileri yoktur. Ayrıca çok fazla  hibrid ( melez ) zambak türü ve çeşidi vardır.

Zambak ya da lilyum,  insanların çok eski çağlardan beri tanıdığı  ve çeşitli şekillerde yararlandıkları bir bitkidir.
 Bazı zambak türlerinin soğanları  pişirilerek yenir. Yine bazı zambak türlerinin çiçekleri ilaç,  reçel ve pafüm yapımında kullanılmaktadır. Ancak  bazı zambar türlerinin zehirli olduğundan,  bilmediğiniz bir bitkiyi kesinlikle yememeliyiz. Bütün z ambak türleri kediler için zehirlidir. 

Zambak, lale, karanfil, gül.... gibi eskiden beri yetiştirdiğimiz çiçeklerden  birisidir.  Yurdumuzda doğal olarak, ikisi endemik olmak üzere yedi zambak türü yetişir.  Bunlardan Lilium martagon'a  'Türk zambağı'  denir. 

Zambak,  dış mekan bitkisidir, bahçe yada  balkonda, açık alanlarda yetişir. İç mekanlar zambak için uygun değildir. Havadar ve güneşli yerleri sever, direk güneş almaması gerekir. Mis zambak gibi bazı türleri güzel kokuludur. Bazı zambak türleri ise kötü kokulu olur.

Zambak, sarımsak gibi dişli olan soğanlardan yetişir, küçük soğanlar ilk yıl çiçek açmaz. Kışın ılık geçen yerlerde soğanları toprakta kalabilir. Humusça zengin geçirimli toprakları ve havadar, güneşli yerleri sever. Toprağını hafif nemli tutmak ve bitkiyi direk güneşten korumak gerekir.

                                      Süs Bitkisi Olarak Yetiştirilen Bazı Zambak Türleri 

                                     AK ZAMBAK ( Mis zambak - Lilıum candidum  )

Ak zambağa ( Lilium candidum ), halk arasında çiçeği güzel  kokulu olduğu için  'mis zambak' da denmektedir. ( Mis zambak L. akkusianum türüne denir ).  Yurdumuzun Güneybatı kısmında  doğal olarak  yetişmektedir. Beyaz renklidir, poleni sarıdır. Çiçeklerinden reçel ve şerbet yapılır. Kesme çiçek olarak ta kullanılır. Tohumla, ayırma ile ve soğancıklar ( diş ) ile üretilir. Dişler toprak yüzeyine ekilmeli, derine dikilmemelidir.

Ak zambak, Yunan mitolojisinde de adı geçen bir çiçektir.   Herakles'i ( Herkül ) istemeden  emziren Hera'nın  dökülen sütlerinden biterek dünyaya yayılmıştır.

(Yararlandığım kaynaklar: Vikipedi, Türkiye'nin Yabani Besin Bitkileri Ve Ot Yemekleri - Prof. Dr. Ertan Tuzlacı )

Ak zambak / Mis zambak çiçekleri ( Bahçemden  ):

Ak zambak ( Lilium candidum )
Mis zambak, güzel kokulu olup kesme çiçek olarak da değerlendirilir.

Bahçemden bir köşe,  ak zambak çiçekleri 

 
Ak zambak  soğanı 

                                                
                                                 KİRNO  ( Kirpikli zambak / Tüylü zambak  )

Trabzon ve Giresun illerimizde ( yaylalarda )  yetişen endemik  bir bitkidir. Boyu 1,5 m. kadar çıkar, yapraklarının kenarları tüylüdür. Çiçekleri  gösterişli, basık küre şeklinde  ve kötü kokuludur. 

Kirno / Kirpikli zambak ( Lilium ciliatum ).
( Paşakonağı Yaylası, Bulancak  / Giresun )
Kirno / Kirpikli zambak  ( Lilium ciliatum ).
( Kümbet Yaylası, Dereli / Giresun ).
                                            
                                                        JAPON ZAMBAĞI ( Lilium speciosum )
Beyaz ve pembe çiçekli bir bitkidir. Japonya ve Çin'e özgüdür. Diğer zambak türlerinden gec çiçek açar. Çiçekleri güzel kokar. 
Japon zambağı ( Lilium speciosum )
                                              
                                      KAPLAN ZAMBAĞI ( Lilium lancifolium )

Uzak Doğuasya kökenlidir, boyu 2 m. bulur. Çiçekleri turuncu,  parlak renkli olup   gösterilidir.  Üzerinde  kaplan derisi gibi siyah  veya kırmızı benekler bulunur. 

Kaplan sambağı ( Lilium lancifolium ) 


                          SULTAN ZAMBAĞI ( Türk zambağı / İstanbul zambağı - Lilium martagon )

Yurdumuzun Kuzetbatı kısmında yetişir. Çiçekleri pembe ile mor arasındadır ve kokuludur.  İstanbul zambağı, Türk zambağı da denir. Süs bitkisi olarak yetiştirilir. 

Türk zambağı / Sultan zambağı / İstanbul zambağı - Henüz açmamış, tomurcuk halinde 
 ( Lilium martagon  - Azdavay / Kastamonu )
                            
                                             PORTAKAL ZAMBAĞI ( Lilium bulbiferum )
Turuncu zambak, ateş zambağı da denir. Avrupa kıtasına özgüdür.  Üzerinde notalar bulunan, parlak sarı - turuncu rehkli çiçek açar.  Çiçeklerinin ağzı çoğu zambak türünün aksine yukarı bakar ve kokusuzdur.  Dikine büyür ve sapı boyunca küçük siyah soğanlar üretir.  Diğer zambak türlerinden erken çiçek açar. 

Portakal zambağı  ( Lilium bulbiferum )

Portakal zambağı  ( Lilium bulbiferum  )

     
                                           ASYA  ZAMBAKLARI ( Lilium hibrit zambaklar )

Son derece sevilen bu zambaklar hibrittir. Doğada yetişmezler. Çeşitli lilum türlerinden ve melezlerinden elde edilirler. Çok geniş bir renk yelpazesine sahiptırler. Dikine büyürler ve bol çiçek açarlar. Genellikle parlak, benekli çiçek açarlar. Çoğu kokusuzdur, nemli toprakları  ve güneşli yerleri severler. 
Asya hibrit zambağı ( Lilium hibrit ) 
Asya hibrit  zambağı  

( Bu yayın 14. 06. 2023 tarihinde güncellenmiştir. )

8 yorum:

  1. Çocukluğumda mis zambağının daha iri çiçekli daha iri yapraklı ve daha hafif kokulu bir türü vardı bahçemizde. Yıllardır onu arıyorum ama bulamıyorum. Bunca çeşidin içinde bulması epey zor anlaşılan. Teşekkürler paylaşımlarınız için.

    YanıtlaSil
  2. Mis zambak gerçekten çok güzel bir çiçek,herkese tavsiye ederim.Çiçeklerinin dayanıklı ve kokulu olması nedeniyle vazolar içinde iyi bir çiçek.
    Mis zambaklar doğal olduğu için melez zambaklar gibi piyasada pek yok,meraklı olanlardan ancak bulabilirsiniz.Selamlar,sevgiler,sarkaç.

    YanıtlaSil
  3. Merhaba,
    Kültur zambagi hakkinda arastirma yaparken sitenize ulaştim.

    Özellikle mis zambagini evet pek çok kimse bilmez.
    Eskiden tek katli evlerin bahcesinde olurdu.
    Neyse ki ben bir yerlerden buldum ve bir hayli cogalttim.

    İzin verirseniz çogaltma şeklini yazmak isterim.
    Bende yaşli bir komşumuzdan ögrendim.
    Çicek açan uzun dal, cicekler solup bittikten sonra kesilmez
    Kök kismina dogru iyice kurumasi beklenir.
    Ta ki hafifce tutup ceknce kendiliginden kopmali, daha sonra nemli bir topraga yatirilir ve belirli araliklarla topral kurudukca sulanir.
    Bir iki haftaya kadar o kurumuş sap kismindan minik soganlar cikmaya başlar, bu şekilde bir cok yeni sogan elde edebilirsiniz.

    Defne

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. Bazı zambak türlerinin gövdelerinde küçük soğanlar verdiğini bende duymuştum, verdiğiniz bilgiler için teşekkür ederim. Bazı zambak yetiştirenler için ilginç gelebilir. Sevgiyle kalınız.

      Sil
  4. mis zambak hangi ulkede yetişir

    YanıtlaSil
  5. Merhaba zambak çiçeğinin zehirli olduğunu duydum doğruluğu nedir teşekkür ederim

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. Çok fazla zambak türü var, yurdumuzda doğal olarak yedi türü yetişiyor. Bildiğim kadarıyla Ak zambak ( Lilium candidum ) çiçeklerinden reçel ve şurup oluyor, Türk zambağı ( L. martagon ) soğanları pişirilerek yeniyor. Ancak bazı türleri zehirli olabilir. Yine insanlar için zehirsiz olan bazı zambak türleri hayvanlar için zehirli olabiliyor. Selamlar.

      Sil

Reklam amaçlı ve bitki isteği ile ilgili yorum göndermemenizi rica ederim. Bitki, çiçek satmadığımı bir kez daha belirtmek isterim.