VARGİT ÇİÇEKLERİ AÇTI SEN GELMEDİN !

Sonbaharda Doğukaradeniz yaylalarını süsleye şepart / vargit  çiçekleri.
(  Karatepe Yaylası, Paşakonağı / Bulancak )

Doğukaradeniz Bölgesi yaylarına özgü bir çiğdem* türü olan vargit çiçeği, havaların soğumaya başlamasıyla beraber çiçek açmaya başlar ve çayırları pembe bir halı gibi kaplayarak çok güzel manzaralar oluşturur.  Bu durum, yayla mevsiminin bittiğini haber veren bir işaret olarak kabul edilir.  Acıçiğdem türleri  sonbaharda çiçek açtığı için güz çiğdemleri olarak da bilinir ( Ancak bazı  crocus türleri de sonbaharda çiçek açmaktadır. )   

Yayla mevsiminin bitmesi ile birlikte  çiçek açmaya başladıklarıiçin; halk arasında acıçiğdem ( colchicum ) türlerine göçkovan, kalkgit, vargit gibi adlar verilmiştir. 

Acıçiğdemgiller ( Colchicaceae ) familyasına adını veren  koşikom ( colchicum )  cinsinin bütün  dünyada 160 kadar türü bulunmaktadır.  Asya, Avrupa ve  Afrika'da yayılış gösterirler. Yurdumuzda, 22'si endemik olmak üzere 50 kadar  acıçiğdem  türü yetişmektedir. 

  

Vargit çiçeği / Şepart ( Colchicum speciosum )
( Karatepe Yaylası, Paşakonağı, Bulancak / Giresun ) 
Giresun yöresinde Colchicum speciosum çiçeğine vargit, ilkbaharda ortaya çıkan yapraklarına ise halk arasında 'cambırt' denmektedir ( Cambırtca Yaylası, adını bu bitkiden almış olmalı. ) 

Türkce literatürdeki adı 'şepart' olan Colchicum speciosum, Doğu Karadeniz yaylalarına özgü bir acçiğdem türüdür. Yörede;  Vargit ( Giresun, Ordu ), Likofor, Galeden ( Artvin ), Likoser ( Trabzon ), Zumak ( Trabzon) gibi adlarla bilinir.

Anavatanı Kafkasya, Kuzey İran  ve Türkiye olan bu bitki yaprakları çıkmadan  önce sonbahara doğru  çiçek açmaya başlar. İlkbaharda ortaya çıkan kayış şeklindeki yapraklı haline,  Giresun yöresinde 'cambırt' denilmektedir. Yaza doğru bitkinin toprak üstü kurumaktadır. Doğal olarak yaylalarda yetişir, eylül - ekim aylarında kadeh şeklinde, pembemsi - mor renkli  çiçek  açar. Süs bitkisi olarak yetiştirilen beyaz ve mor renkli  kültür çeşitleri üretilmiştir.  Güneşli, yarı gölge yerleri ve drenajı iyi toprakları sever. 

 Vargit I Şepart ( Colchicum speciosum ) , yaprak ve tohum kapsülü
( Karatepe Yaylası, Paşakonağı, Bulancak / Giresun )   

Acıçiğdem / kolşikum ( colchicum )  türlerinin yumruları acı ve zehirlidir.  Süsengiller ( İridaceae ) familyasından olan çiğdem ( crocus )  türlerinin   ise yumruları   zehirsiz olup yenir. Çiçekleri birbirine çok benzeyen bu bitki türlerinin  birbirleriyle  karıştırılması sonucu, Doğu Anadolu bölgemizde  ölümle sonuçlanan zehirlenmeler meydana gelmektedir. 

Vargit çiçeği / şepart  ( Colchicum speciosum ), tohumlarından tıbbi amaçla yararlanıldığı için  değerli bir bitkidir.   Soğanından ve yaprağından elde edilen 'kolşisin' adlı madde romatizma ve gut hastalıklarının tedavisinde kullanılmaktadır.  Süs bitkisi olarak da yetiştirilen çok fazla kültür çeşidi vardır. Tohum ve yumru ile üretilir. 

Türkce literatürde adı vargit olan Colchicum variegatum
( Seferihisar / İzmir ) 

Acıçiğdem türleri ( colchicum ), havaların soğuması ile birlikte sonbaharda,  yaprakları çıkmadan  önce  çiçek açar.  Bu nedenle  halk arasında öksüzoğlan, öksüzali, aliöksüz gibi adlar verilmiştir.  Crocuc türleri   yapraklı  çiçek açar.  Bu durum, ayrı familyadan olmalarına rağmen, çiçekleri  birbirine çok benzeyen bu bitkileri birbirinden  ayıran önemli bir özelliktir. 

Vargit ya da Şepart ( Colchicum speciosum )
( Karatepe Yaylası, Paşakonağı, Bulancak / Giresun ) 

                                           Vargit Çiçekleri Açtı Sen Gelmedin 

Osmanlı döneminde,  Doğukaradeniz yaylalarında  tanışan Rum kızı ile evli bir Türk erkeği  birbirlerine aşık olurlar.  Bu yüzden adam eşini terk eder. Göç zamanı gelince, her zaman buluştukları göl kıyısında buluşan sevgililer, birbirlerini bekleyeceklerine söz vererek vedalaşırlar. Ancak Rum kızı sözünü tutmaz ya da  tutamaz, evlenir. Bunu öğren adam,her zaman buluştukları gölün  kıyısına giderek  intihar eder. 

Aşağıda, annemden dinlediğim  bu hikayeyi kendi hayal gücümü de katarak şiirsel bir şekilde anlatmaya çalıştım. Sürçü lisan ettiysem  affola.  

                                    

Yeminimi tutamadım! ben yine geldim 
Kaç yıl geçti ama sen   gelmedin.
Her yerde vargit çiçekleri açtı, yine göç zamanı geldi
Ben hala bekliyorum, belki gelirsin diye

Biliyorum gelmeyeceksin, benimki sadece bir umut.
Gezdiğimiz o yerler,  artık bana haram
Hani adımızı yazdığımız titrek  kavak ağacı vardı ya!
Benim bu halime daha fazla  dayanamadı, kurudu.

Duydum evlenmişsin, zengin bir adamla.
Hani ölürüm de kimseye varmam diyordun!
Meğer söylediğin bütün sözler yalanmış.
Halbuki ben herşeyimi terk etmiştim senin için.
.
Eğer bir gün yolun düşer de buralara  gelirsen.
Hani saçlarına vagit çiçekleri taktığım o göl var ya!
Ben artık hep oradayım.
Göle bir bak, göreceksin.

Şiirlerim, 27. 08. 2019

A Kadir Bekçi

  

* Yurdumuzda hem crocus  hem de colchicum ( acıçiğdem ) türlerine genel olarak çiğdem  adı verilir. Colchicum  türlerinin soğanları acı zehirli dir. Bu nedenle acıçiğdem ya güz  sonbaharda çiçek açtıkları için güz çiğdemi denir. 

Yararlandığım kaynaklar: 1 - Türkçe Bitki Adları Sözlüğü ( Turhan Baytop ), 2 - Türkiye Bitkileri Sözlüğü ( Prof. Dr. Ertan Tuzlacı ). Vikipedi. Türkiye'nin En Güzel Yaban Çiçekleri ( Erdoğan Tekin )