4 Temmuz 2021

ŞEVKETİ BOSTAN ( Scolymus hispanicus )

Seferihisar pazarında satılan Şevketi bostan bitkisi 

Bilimsel adı Scolymus hispanicus olan şevketi bostan, papatyagiller/ Asteraceae familyasından; tek veya çok yıllık,  otsu bitkidir. Yurdumuzun Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgeleri dışındaki yerlerinde yetişmektedir. Özellikle kışları ılık ve yağışlı geçen Akdeniz iklimini görülen yerleri sever.  100 cm kadar boylanır, havuç gibi kazık köklüdür ilk önce rozet halindedir, daha sonra gövde ve dal oluşturur, yaprakları  ve gövdesi iğne dikenlidir. İlkbahar ve yaz aylarında açan parlak sarı renkli çiçekleri ile, benzerlerinden kolayca ayrılabilir. Tohumların kenarı kanatlı, yassı ve pulsu yapıdadır. Sonbaharda bitkinin toprak üstü kısmı tamamen  kurur. 

Şevketi bostan yukarıda yukarıda da belirttiğim gibi yurdumuzda oldukca yaygın bir bitkidir, bu nedenle her yöremizde değişik bir adla karşımıza çıkar.  Bunlardan en çok bilinenler şöyledir.  Akçakız ( Çanakkale ), Akçakızı ( Balıkesir ),  Altın dikeni ( Eskişehir ), Askeriboz ( Balıkesir ). Aynalı tiken ( Denizli ), Bostan otu ( Uşak ), Çetni dikeni ( Balıkesir ), Diken ( Çanakkale, Muğla ),  Dikenkökü ( Muğla ), Kenger ( Balıkesir ), Könger ( Muğla ), Kuyruklu ot ( Manisa ), Sarı çiçek ( Afyonkarahisar ), Sarı çiçekli ot ( Eskişehir ), Sarı diken ( Manisa ), Sarı tiken ( Denizli ), Strafgada ( Çanakkale ), Şefkatibostan ( Çanakkale ), Şevketibostan ( Balıkesir, Eskişehir, İzmir, Manisa ), Uslu kenger, Zerdali dikeni. 

Şevketi bostan bitkisinin çiçekli hali ( Scolymus hispanicus )

Şevketi bostan, Türkiye'nin en popüler yabani besin bitkilerinden biridir. Kültür olarak da yetiştirilmeye başlanmıştır. İtalya ve İspanya gibi Akdeniz ülkelerde de sebze olarak tüketilmektedir. Tür adı ( hispanicus ) İspanya demektir.  Özellikle Ege bölgesinde, İzmir'de bitkinin kazık kökleri içindeki sert / özü çıkarıldıktan sonra beyaz renkli kabuğu sebze olarak yenmektedir. Ayrıca taze yaprakları ve gövdesi soyularak yenir. En çok da kuzu eti ile yapılan güveçi sevilir.  Bitkinin hasadı kış aylarında ve ilkbaharda yapılır ve  pazarlarda satılır. Ancak  giderek doğada azaldığından ve toplanması zor olduğundan diğer yenen yabani otlara göre oldukca  pahalı satılır. Anlıyacağınız herkesin alıp yiyeceği sıradan bir ot değildir, üstelik bir de yemek yapmak için kuzu eti almanız gerekir. Halbuki ünlü  Yunanlı filozof coğrafya biliminin kurucusu  Eratosten ( Eratosthenes ), M Ö. 3 yüzyılda  bu bitkiden  fakirler tarafından tüketilen bir gıda olarak söz etmiştir.    

Şevketi bostan bitkisinin rozet hali ( Scolymus hispanicus )


Şevket bostan bitkisinin kök ve yaprakları  ( Scolymus hispanicus )

Şevketi bostan aynı zamanda tıbbi bir bitkidir. İdrar arttırıcı, taş düşürücü, iştah açıcı, mideyi kuvvetlendirici, antibiyotik özelliklerinin olduğu gibi B vitamini bakımından da oldukca zengin olduğu belirtilmektedir. Köklerinden yapılan 'Lityazol Cemil' adlı ilaç, bir zamanlar böbrek taşı düşürücü olarak kullanılmıştır. 

Şevketi bostan, Ege Tarımsal Araştırma Enstitüsü tarafından kültüre alınmıştır. Seferihisar Belediyesi tarafından ise Orhalı Mahallesinde  ( Eski adı  Orhanlı Köyü )  örnek bir yetiştirme bahçesi  kurulmuştur. Her yıl Seferihisar'ın Orhanlı Mah. Geleneksel Şevketi Bostan Şenliği  yapılmaktadır. Yolunuz düşerse bekleriz. 

Şevketi bostan bitkisinin çiçeği. 

Bazı kaynaklarda ve sitelerde şevketi bostan olarak, botanik adı 'Cnicus benedictus olan topdiken ( alttaki fotoğrataki bitki ) tanıtılmıştır. Yine Turhan Baytop  Türkçe Bitki Adları Sözlüğü'nde  Şevketi bostan olarak  botanik adı 'Cnicus benedictus'ı  tanıtmıştır. Sadece toprak üstü kısmları, dikenleri temizlendikten sonra yenen bu  bitkinin  söz konusu olan şevketi bostan ( Scolymus hispanicus ) ile aynı aileden olmanın dışında yakın bir akrabalığı yoktur. 

Bazı kaynaklarda adı şevketibostan olarak geçen topdiken ( Cnicus benedictus ). 

Yararlandığım kaynaklar: Vikipedi, Türkiye'nin Yabani Besin Bitkileri Ve Ot Yemekleri ( Ertan Tuzlaca ), Anadolu Dergisi, Türkce Bitki Adları Sözlüğü ( Turhan Baytop ), Bitkilerin Gizli Dünyası ( H. Kemal Çağın ), İstanbul'un Doğal Bitkileri ( Ünal Akkemik )

2 yorum:

  1. Sinop Gerzenin köylerinde vardır vakur tikeni olarak bilirizde yedigimz duyulmamış deneyecegim umarım faydalı olur

    YanıtlaSil

Reklam amaçlı ve bitki isteği ile ilgili yorum yapılmamasınını rica ederim. Bitki ve çiçek satmadığımı bir kez daha belirtmek isterim.